Οι ιδέες που έφεραν την κρίση
Ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στους πολιτικούς και τους επιχειρηματίες. Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχερώνα. Οι διαπλεκόμενοι συγκρούονται με φόντο την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα. Ανάμεσά τους οι εκπρόσωποι της Αριστεράς ζητούν πόθεν έσχες και για τους επιχειρηματίες. Σωστό, μόνο που δε νομίζω τα κόμματα της Αριστεράς, που διαχειρίζονται μερικά εκατομμύρια Ευρώ, να δημοσιεύουν ισολογισμούς. Γι' αυτά είναι αλλιώς.
Με αφορμή τον καυγά για το πάπλωμα ανεβάζουμε ένα post σχετικό με τα σύνορα πολιτικής και οικονομίας και τη συμβολή του νεοφιλελευθερισμού στην οικονομική κρίση.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του έργου του «Η γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος», ο Τζον Μέιναρντ Κέινς έγραφε: «Οι ιδέες των οικονομολόγων και των πολιτικών φιλοσόφων, τόσο όταν είναι ορθές όσο και όταν είναι εσφαλμένες, ασκούν ισχυρότερη επίδραση απ' ό,τι συνήθως πιστεύεται.
Του Θανάση Γιαλκετση από το Επτά της Ελευθεροτυπίας, 9/5/2010
Πραγματικά, ο κόσμος κυβερνάται από αυτές». Πράγματι, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τους βαθύτερους λόγους της σημερινής παγκόσμιας κρίσης, χωρίς να αναφερθούμε στις ιδέες που ηγεμόνευαν στα τελευταία τριάντα χρόνια, υπαγορεύοντας τα προγράμματα των κυβερνήσεων. Τις ιδέες αυτές αναλύει το ακόλουθο κείμενο του ιταλού κοινωνιολόγου Λουτσιάνο Γκαλίνο, που είναι απόσπασμα εισήγησής του στην εκδήλωση «Εβδομάδες της πολιτικής», την οποία οργάνωσε το Πανεπιστήμιο του Τορίνο τον περασμένο Φεβρουάριο.
Η τρέχουσα ερμηνεία, η οποία βλέπει την πολιτική να κυριαρχείται από την εισβολή της οικονομίας και επομένως υποχρεωμένη παρά τη θέλησή της να συμμορφώνεται στις επιταγές αυτής της οικονομίας, καταλήγει μεν να περιγράφει με μιαν ορισμένη ακρίβεια τα αποτελέσματα της εισβολής, αλλά με το τίμημα να παραγνωρίζει τις αιτίες της.
Το χρονικό και η ιστορία των τελευταίων δεκαετιών καταδεικνύουν ότι τα σύνορα ανάμεσα σε οικονομία και πολιτική δεν τα παραβίασε η οικονομία αποκλειστικά χάρη στις δικές της ασυγκράτητες δυνάμεις, όπως υποστηρίζει η ερμηνεία που προαναφέραμε.
Πρέπει μάλλον να αναγνωριστεί ότι, με αφετηρία τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980, σε πολλές χώρες αυτά τα σύνορα άνοιξαν διάπλατα στην οικονομία όχι από κάποιους άλλους αλλά από την πολιτική, από τις αποφάσεις της πολιτικής, από τα κοινοβούλιά της και από τους νόμους που αυτά τα κοινοβούλια ψήφιζαν.
Η ανεξέλεγκτη παραβίαση των συνόρων ανάμεσα σε πολιτική και οικονομία δεν θα μπορούσε να συμβεί χωρίς την παρέμβαση μιας ιδεολογίας, η οποία, αφού πρώτα κατόρθωσε να διαποτίσει ολόκληρο το πολιτιστικό σύστημα, προώθησε και νομιμοποίησε αυτή την παραβίαση και την πραγματοποίησε η ίδια, κινητοποιώντας γι' αυτόν τον σκοπό όλα τα άλλα υποσυστήματα. Αυτή η ιδεολογία είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία δεν είναι μια συνέχεια στην εποχή μας της παραδοσιακής φιλελεύθερης πολιτικής θεωρίας. Από πολλές απόψεις μάλιστα αντιπροσωπεύει μια διαστρέβλωση αυτής της θεωρίας. Σε πρώτο επίπεδο, ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια πολιτική θεωρία η οποία υποστηρίζει με τρόπο κατηγορηματικό ότι η κοινωνία τείνει αυθόρμητα προς μια φυσική τάξη. Συνεπώς, χρειάζεται να εμποδίζουμε το κράτος ή την κυβέρνηση να παρεμβαίνουν στην υλοποίηση και την καλή λειτουργία αυτής της φυσικής τάξης. Πρόκειται για ένα επιχείρημα που έρχεται από πολύ μακριά, αφού χρησιμοποιήθηκε τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα και έπειτα, από ορισμένους που ήθελαν να αντιταχθούν στην απολυταρχική εξουσία του μονάρχη. Εφαρμοζόμενο όμως σε μια δημοκρατικά συγκροτημένη κοινωνία, το επιχείρημα αυτό μετατρέπεται στην πραγματικότητα σε επιχείρημα εναντίον της δημοκρατίας.
Παράλληλα, ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια οικονομική θεωρία σύμφωνα με την οποία η οικονομική πολιτική οφείλει να βασίζεται σε μερικά αξιώματα και στην πίστη σε τρεις τέλειες διαδικασίες. Τα αξιώματα καθορίζουν ότι η διαρκής αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), για τουλάχιστον 2-3 μονάδες τον χρόνο, είναι αναγκαία ακόμα και για τις κοινωνίες που έχουν πετύχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο ευημερίας, με σκοπό να συνεχίζουν να εξασφαλίζουν ένα τέτοιο επίπεδο. Γι' αυτόν τον σκοπό, είναι επομένως αναγκαία μια ανάλογη ετήσια αύξηση της κατανάλωσης, που επιτυγχάνεται με την παραγωγή αναγκών μέσω των εμπορευμάτων και των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Οι τρεις διαδικασίες, των οποίων η ύπαρξη και οι ευεργετικές επιπτώσεις δεν επιδέχονται αμφισβήτηση, είναι
1) οι αγορές αυτορυθμίζονται·
2) το κεφάλαιο συγκεντρώνεται εκεί όπου η απόδοσή του είναι η μέγιστη·
3) οι κίνδυνοι (όποιοι και αν είναι: της αφερεγγυότητας, της πτώσης των τιμών, της διακύμανσης των επιτοκίων κ.λπ.) είναι ολοκληρωτικά υπολογίσιμοι.
Ο νεοφιλελευθερισμός περιλαμαβάνει και μια πλήρη θεωρία της εκπαίδευσης. Ο μοναδικός και τελικός σκοπός της εκπαίδευσης σε κάθε βαθμίδα και σε κάθε τομέα της, όπως τον καθορίζει αυτή η θεωρία, έγκειται στο να προσδώσει στο άτομο εκείνες τις επαγγελματικές γνώσεις που θα το καταστήσουν παραγωγικά απασχολήσιμο.
Τέλος, ο νεοφιλελευθερισμός ενσωματώνει μιαν αντίθετη θεωρία για τα δημόσια αγαθά. Για κάθε αγαθό το οποίο το άτομο και η κοινότητα χρειάζονται για τους σκοπούς της συμβίωσης και της κοινωνικής προστασίας, η νεοφιλελεύθερη θεωρία υποστηρίζει ότι είναι πιο αποτελεσματικό και επομένως αναγκαίο να παράγεται με ιδιωτικά μέσα.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία δεν αναγνωρίζει ούτε και έχει στην πραγματικότητα κανένα σύνορο. Σε αυτό ακριβώς οφείλει την αποτελεσματικότητα της συμβολής της στην αναδιοργάνωση του κόσμου από οικονομική, πολιτική και πολιτιστική άποψη μέσα σε μόλις τριάντα χρόνια. Η πολιτική, οικονομική και πολιτιστική αναδιοργάνωση του κόσμου, που πραγματοποιήθηκε από τον νεοφιλελευθερισμό, είναι η βαθύτερη αιτία της οικονομικής κρίσης των πρώτων χρόνων του 21ου αιώνα καθώς και της κρίσης που άρχισε το 2007. Ο νεοφιλελευθερισμός ευθύνεται για τα πελώρια κόστη που έπληξαν από το προηγούμενο διάστημα τα τέσσερα πέμπτα του παγκόσμιου πληθυσμού και τον πλανήτη, καθώς και για το μεγάλο ανθρώπινο τίμημα που η τελευταία οικονομική κρίση θα φορτώσει για πολλά χρόνια πάνω στα πιο αδύναμα στρώματα του πληθυσμού τόσο στις αναπτυσσόμενες όσο και στις αναπτυγμένες χώρες. Αυτό το σύνολο αιτών και αποτελεσμάτων σε κάθε πεδίο της κοινωνικής ζωής μάς οδηγεί να ορίσουμε την παρούσα κρίση ως μια κρίση πολιτισμού, ως μια γενική κρίση του πολιτισμού στον κόσμο (...).
Φίλε Λεό
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα ήθελα να δεις το σχόλιο που ακολουθεί ως θετική συνεισφορά που παίρνει όμως την μορφή της αντίρρησης προς το περιεχόμενο του άρθρου του Γιαλκέτση
Η αντίρρηση μου αρθρώνεται ως εξής
-Οι έννοιες και λέξεις που χρησιμοποιούνται έχουν κεφαλαιώδη σημασία για την ανάπτυξη ενός κριτικού αριστερού λόγου. Εξ’ άλλου όλο το εγχείρημα της αριστεράς αρχίζει με την εισαγωγή νέων εννοιών κλειδιών από τον Μαρξ
-Παρατηρείται εδώ και χρόνια μια πληθωρική χρήση του όρου «νεοφιλελευθερισμός» ο οποίος χρησιμοποιείται με πολλαπλές σημασίες, αλλά πάντα ως η εξήγηση των σημερινών δεινών
-Ο όρος χρησιμοποιείται στο εξής λογικό σχήμα. Αν για τα σημερινά δεινά υπάρχει μια συγκροτημένη πολιτική κατεύθυνση τότε αυτή ονομάζεται νεοφιλελευθερισμός. Δηλαδή ο όρος δεν έχει κριτικό περιεχόμενο, δεν αποκαλύπτει, δεν οξύνει την συζήτηση αλλά συσκοτίζει. «Ερμηνεύει» με εξαιρετικά απλοϊκό τρόπο αλλά ανακουφιστικό τρόπο την πραγματικότητα, αλλά τελικά αυτό δεν γίνεται ποτέ
-Έτσι μη ορίζοντας τον νεοφιλελευθερισμό οι πάντες είναι αντί νέο φιλελεύθεροι (Λαος,ΝΔ,Χρυσή Αυγή,Αριστερά κλπ )
-Ακόμη και ο Γιαλκέτσης χρησιμοποιεί το απλοϊκό σχήμα για ερμηνεία αλλά αυτό τελικά δεν καταλήγει πουθενά. Αν αυτά που περιγράφει ο Γ είναι νεοφιλελευθερισμός ,τότε δες τι είναι ο αντι νέο φιλελευθερισμός
1)Ελεγχόμενες μη αυτορυθμιζόμενες αγορές (ποιος συντηρητικός διαφωνεί Ομπαμα,Μερκελ,Κινέζοι κλπ;)
2) Ροές κεφαλαίου εκεί όπου η απόδοσή του δεν είναι η μέγιστη!!!! Ποια οικονομία μπορεί να γίνει διαχειρίσιμη έτσι;
3) οι κίνδυνοι (όποιοι και αν είναι: της αφερεγγυότητας, της πτώσης των τιμών, της διακύμανσης των επιτοκίων κ.λπ.) είναι ολοκληρωτικά υπολογίσιμοι.Ολα τα σύγχρονα οικονομικά στηρίζονται ακριβώς στο αντίθετο στον υπολογισμό του ρίσκου
4)Ο μοναδικός και τελικός σκοπός της εκπαίδευσης σε κάθε βαθμίδα και σε κάθε τομέα της, όπως τον καθορίζει αυτή η θεωρία, έγκειται στο να ΜΗΝ προσδώσει στο άτομο εκείνες τις επαγγελματικές γνώσεις που θα το καταστήσουν παραγωγικά απασχολήσιμο.
5) Για κάθε αγαθό το οποίο το άτομο και η κοινότητα χρειάζονται για τους σκοπούς της συμβίωσης και της κοινωνικής προστασίας, η αντι νεοφιλελεύθερη θεωρία υποστηρίζει ότι είναι πιο αποτελεσματικό και επομένως αναγκαίο να ΜΗΝ παράγεται με ιδιωτικά μέσα.Εδώ ο Γιαλκέτσης έχει δίκιο αλλά το θέμα δεν είναι η ιδιοκτησία αλλά η κοινωνική απόδοση, η λογοδοσία
Κλείνω ως εξής
Υπάρχει μια ιστορική δυσανεξία της αριστεράς προς την αγορά
Σήμερα ξέρουμε καλά πως ότι και οι κλασσικοί της Αριστεράς δεν έχουν πλήρη θεωρία για την αγορά.Το ζήτημα αντικαπιταλισμός αγορά είναι προς διερεύνηση
Η ανάγκη υπέρβασης του καπιταλισμού δηλαδή της ανισότητας ,της φτώχειας, της κλιματικής καταστροφής, δημιουργεί ένα νοητικό αυτοματισμό ,που καλείται να επιλύσει ένα δύσκολο πρόβλημα ,αλλά αντ’ αυτού με την χρήση του όρου «νεοφιλελελυεθερισμός» η συζήτηση απλουστεύεται κατ ΄αρχάς και μετά αναγκαστικά ξαναφρακάρει.
Γιατί η αριστερά δεν χρησιμοποιεί τον ακριβέστερο όρο «καπιταλισμό» ;
Γιατί αραιώνουν οι αναφορές σε «συντήρηση» σε «δεξιά» ;
Αυτό γίνεται (κατά την γνώμη μου) γιατί τελικά ο νεοφιλελευθερισμός είναι πολύ πιο ανώδυνος. Και εκεί στηρίζεται η αντίρρηση μου
Φιλικά
Φίλε Γιάννη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣημαντικές οι παρατηρήσεις σου. Ούτε εμένα μου αρέσει ο όρος νεοφιλελευθερισμός, δεν μου λέει τίποτα, ειδικά αυτό το "νέο". Πρόκειται για καπιταλισμό συγκεκριμένου τύπου. Ο καπιταλισμός δεν είναι ένας.
Το νοητικό σου πείραμα, με την αντιστροφή που έκανες, οδηγεί και σωστά οδηγεί σε αδιέξοδα. Σίγουρα υπάρχει και μέση οδός (μεικτή οικονομία)
Το συγκεκριμένο καπιταλιστικό μοντέλο οδήγησε στην κρίση,θα μπορούσε όμως και να μην οδηγήσει αν υπήρχε η πρόνοια, η γνώση ή λιγότερη έστω απληστία.
Η δυσανεξία της αριστεράς απέναντι στις αγορές είναι δεδομένη. Η ελεύθερη οικονομία, η συμμετοχή του κράτους, ο κοινωνικός έλεγχος, οι εργασιακές σχέσεις είναι ζητήματα προς διερεύνηση, πρέπει να μπουν σε νέα βάση. Η Αριστερά δεν θέλει να συζητήσει, προφανώς γιατί δεν μπορεί πια. Δεν έχει τη θεωρία που απαιτείται για να αναλύσει τη σημερινή κατάσταση, (ο κλασσικός Μαρξισμός δεν επαρκεί, έστω και αν αντέχει ακόμα), αλλά ούτε και το επιστημονικό δυναμικό που θα διερευνήσει και θα προτείνει. Όπως και στον πολιτισμό, έτσι και στην οικονομία υπάρχει χοντρό έλλειμμα.