Μια πρόταση για ευρωπαϊκή αναδιάρθρωση χρέους

Ο Γιάννης Βαρουφάκης βλέπει το θέμα της αναδιάρθρωσης ευρωπαϊκά. Προτείνει μια νέα μεγάλη συμφωνία μεταξύ των μηχανισμών της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, με τις χώρες της Ευρωζώνης και τις τράπεζες με βασικό στοιχείο της λογικής του μια εφικτή διανομή των οφελών και των βαρών της κρίσης σε όλους.

Πρόταση για ευρωπαϊκή αναδιάρθρωση χρέους

Γιάννης Βαρουφάκης, αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το in gr.

Το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι το δημόσιο χρέος και τα ελλείμματα. Το πρόβλημα αποτελείται από τρία μέρη ίσης σημασίας:

(α) το δημόσιο χρέος και τα ελλείμματα,

(β) την δεινή κατάσταση των τραπεζών (που κουβαλούν στα έγκατά τους αμαρτίες του παρελθόντος από τις οποίες δεν έχουν 'καθαριστεί'), και

(γ) την χαμηλή ή αρνητική ανάπτυξη.

Είναι τεράστιο λάθος να διαχωρίζονται και να στεγανοποιούνται αυτά τα τρία μέρη του προβλήματος.
Μια μεγάλη μακρο-οικονομία σαν αυτή της Ευρώπης δε λειτουργεί σαν μια επιχείρηση. Μία επιχείρηση, αν σε περίοδο κρίσης μπορεί να μειώσει τα κόστη της κατά 30%, χωρίς να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα των προϊόντων της, έχει λόγο να το κάνει άμεσα - χωρίς τον φόβο ότι παράλληλα με τα κόστη θα μειωθεί ο τζίρος. Ένας δημόσιος τομέας μιας μεγάλης μακρο-οικονομίας δεν έχει αυτή την πολυτέλεια. Αν εν μέσω κρίσης μειώσει τις δαπάνες του κατά 30% είναι σίγουρο ότι θα επιταχύνει την κρίση. Αν οι οικονομολόγοι έχουμε μάθει κάτι από το 1929, αλλά και από τις υπόλοιπες κρίσεις (π.χ. 1979-1983 στην Βρετανία της κας Θάτσερ) , είναι ακριβώς αυτό: Ασφυκτική περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, η οποία μάλιστα ξεκινά με την μείωση ελάχιστων μισθών και συντάξεων (και όχι με την καύση του 'λίπους' της κοινωνίας που εντοπίζεται στα βόρεια προάστια και όχι στις δυτικές συνοικίες των Αθηνών) οδηγούν στην συρρίκνωση της ικανότητας της οικονομίας να παράγει τον πλούτο που χρειάζεται για να αποπληρωθεί το χρέος και, συνεπώς, αύξηση του ίδιου του χρέους.
Όσο για τα επί μέρους μέτρα, όταν αυξάνεται ο ΦΠΑ την ώρα που μειώνονται τα εισοδήματα και οι τζίροι των μικρομεσαίων, ένα κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας  κατευθύνεται στην παραοικονομία, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η φορολογική  βάση. Αν θέλαμε να αυξήσουμε τα έσοδα από τον ΦΠΑ θα έπρεπε να τον έχουμε μειώσει. Αν ο ΦΠΑ μειωνόταν και το κράτος ξεκινούσε μια καμπάνια π.χ. 'Το κράτος μειώνει τον ΦΠΑ - σειρά σου να βοηθήσεις να μη βουλιάξουμε - πλήρωνε τον ΦΠΑ' θα είχε πολύ μεγαλύτερα έσοδα.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό, η Συμφωνία με το ΔΝΤ-ΕΚΤ-ΕΖ φαντάζει εξωφρενική. 

Πρώτον, μας δανείζει με επιτόκιο μεγαλύτερο από εκείνο με το οποίο δανείζονται εκείνοι (άρα επιτυγχάνεται μια μεταβίβαση πλούτου από την Αθήνα προς τους δανειστές της - κυρίως το Βερολίνο). Δεύτερον, μας επιβάλει την ασφυκτική περιοριστική πολιτική που θα συρρικνώσει την πίτα από την οποία καλούμαστε να αποπληρώσουμε τα δάνεια. Τρίτον, θεωρεί ως δεδομένο ότι σε αυτή την κρίση οι μόνοι που δεν θα χάσουν μέρος των κεκτημένων τους είναι οι τράπεζες, στις οποίες χρωστά το ελληνικό δημόσιο και τις οποίες όμως χρηματοδοτεί πλουσιοπάροχα η ΕΚΤ από το 2008, δίνοντάς τους πακτωλούς χρημάτων ως 'ανταμοιβή' για τα έκτροπα που αυτές έκαναν και εξακολουθούν να κάνουν (με τα τοξικά ομόλογα τότε και με τα CDS-στοιχήματα που βάζουν εναντίον του ευρωπαϊκού δημοσίου που τις  κρατά εν ζωή).

Ο γέγονε γέγονε. Η Συμφωνία αυτή είναι γεγονός και γρήγορα εξελίχθηκε σε ένα μηχανισμό στήριξης όλων των ελλειμματικών χωρών. Ο  Μηχανισμός αυτός φαίνεται να πάσχει από τον ανορθολογισμό που χαρακτηρίζει και την δική μας Συμφωνία. Αν έχω δίκιο, και ο Μηχανισμός αποδειχθεί κατώτερος των περιστάσεων, κινδυνεύει ολόκληρη η Ευρωζώνη. Είναι απαραίτητο  λοιπόν να επιμείνουμε στην διεξαγωγή ενός σοβαρού διαλόγου, χωρίς ταμπού, για το πως θα πρέπει να λειτουργήσει.

Εν συντομία, και αυτή είναι η πρότασή μου, πρέπει να ξεκινήσουμε με  τρεις διαπιστώσεις. Ο Μηχανισμός προβλέπει ότι:

(α) Ο ίδιος ο Μηχανισμός θα δανείζεται με επιτόκια του 2% και 3%, μετά θα δανείζει τα κράτη με 4% και 5% έτσι ώστε τα κράτη να αποπληρώνουν τα χρέη τους στις Ευρωπαϊκές τράπεζες με επιτόκια 6% και 7%.

(β) Ο δανεισμός των κρατών θα γίνεται υπό τον όρο της επιβολής περιοριστικών πολιτικών που θα οδηγήσουν στην συρρίκνωση της πίτας από την οποία θα πρέπει τα κράτη να αποπληρώνουν τα χρέη τους.

(γ) Παράλληλα όλα τα κράτη (και τα πλεονασματικά) θα μειώσουν τις δαπάνες τους, κάτι που θα έχει σαφέστατη αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη όλων, και ιδίως εκείνων που χρησιμοποιούν τον Μηχανισμό. 

Αν βάλουμε τα (α), (β) και (γ) μαζί προκύπτει το ασφαλές συμπέρασμα ότι οι καιροσκόποι των αγορών έχουν κάθε λόγο να συνεχίσουν να στοιχηματίζουν εναντίον των ομολόγων όλων πλέον των κρατών-μελών αλλά και εναντίον του ευρώ. Γιατί; Επειδή αυτός ο μηχανισμός εγγυάται ότι, ούτε τα ελλειμματικά κράτη θα μπορέσουν μακροπρόθεσμα να αποπληρώσουν τα χρέη τους αλλά ούτε και οι τράπεζες θα μπορέσουν να πάρουν τα χρήματα που τους χρωστούν τα κράτη. 

Τι προτείνω;

Μια νέα Μεγάλη Διαπραγμάτευση με την συμμετοχή (α) της ευρωζώνης/ευρωγκρουπ, της ΕΚΤ  και του ΔΝΤ, (β) των ελλειμματικών χωρών που θα χρειαστούν τον Μηχανισμό και (γ) τις Ευρωπαϊκές τράπεζες που κατέχουν τα ομόλογα των (β). Στόχος της; Μια Μεγάλη Συμφωνία που θα προβλέπει, σε γενικές γραμμές, τα εξής:

1. Αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους όλων των χωρών της ευρωζώνης, με την μείωση σε επίπεδα Libor του συνολικού τόκου που θα έχουν λαμβάνειν οι τράπεζες.
2. Δανεισμός χαμηλού επιπέδου από τον Μηχανισμό των κρατών (με επιτόκια Libor) ώστε να καλύπτονται τα ελλείμματα από τούδε και στο εξής καθώς και τα χρέη που παραμένουν μετά την ρύθμιση (1) παραπάνω.
3. Ενίσχυση των Ευρωπαϊκών τραπεζών (όχι όμως και των hedge funds) από την ΕΚΤ και τον ίδιο τον Μηχανισμό απ' ευθείας (και χωρίς να δανείζονται τα κράτη με 5% για να αποδίδουν στις τράπεζες τα χρωστούμενα)
4. Μείωση των ελλειμμάτων των ελλειμματικών χωρών χωρίς όμως μείωση της  συνολικής μισθοδοσίας (π.χ. με μείωση δαπανών με χαμηλό πολλαπλασιαστή, εξοπλιστικών προγραμμάτων)
5. Αύξηση των δημοσίων δαπανών των πλεονασματικών χωρών .

Μια τέτοια συμφωνία θα κατεύναζε τις αγορές και θα αποτελούσε την αρχή μιας νέας, ορθολογικής αρχιτεκτονικής του ευρώ και της ΕΕ συνολικότερα.
Θα είναι εύκολη η επίτευξή της; Σαφώς όχι, με δεδομένη την Γερμανική φυγή από την πραγματικότητα. Σημαίνει αυτό ότι δεν αξίζει να  προσπαθήσουμε; Σε καμία περίπτωση. Πρόκειται για την προοπτική της Ευρώπης, της Ελλάδας, όλων μας.
Μπορεί όμως μια μικρή χώρα  όπως η δική μας να πετύχει κάτι τέτοιο; Το να είσαι ο αδύναμος κρίκος δεν έχει μόνο μειονεκτήματα, σου προσφέρει και ένα είδος εξουσίας Όταν μιλάει ο κ. Παπανδρέου η προσοχή είναι στραμμένη πάνω του. Δε σημαίνει ότι οι εισηγήσεις του εισακούγονται αναγκαστικά. Ο λόγος του όμως έχει ένα ειδικό βάρος. Αν λοιπόν έχουμε πειθώ, επιχειρήματα και παράλληλα χρησιμοποιήσουμε τις αντιθέσεις μεταξύ των μερών της Τρόικας μπορούμε να δημιουργήσουμε συνθήκες μιας νέας διαπραγμάτευσης.
Πως φτάσαμε εδώ; Πέραν των μεγάλων λαθών των κυβερνήσεων μας, αλλά και της αδράνειάς μας ως κοινωνία, οι ρίζες του κακού βρίσκονται εκτός Ελλάδας στην περίοδο πριν το 2008, από την δεκαετία του 1980 και του 1990. Για να μην μακρηγορώ, ο χρηματοπιστωτικός τομέας δημιούργησε ένα τσουνάμι ΄'ιδιωτικού χρήματος'. Αυτό είναι τα παράγωγα. Τα CDOs ήταν παράλληλο χρήμα, ιδιωτικό, στο οποίο εθίστηκαν οι τράπεζες και το οικονομικό σύστημα στο σύνολό του. Το 2008 η φούσκα που δημιούργησε έσκασε. Οι τράπεζες θα κατέρρεαν σε μια νύχτα αν δεν εισέρεε δημόσιο χρήμα για να αντικαταστήσει το ιδιωτικό το οποίο μετατράπηκε εν μία νυκτί σε στάχτες.

Όμως, και αυτό είναι το καταπληκτικό, οι τράπεζες, πριν καλά - καλά πουν ευχαριστώ στα κράτη που τις έσωσαν, χρησιμοποίησαν αυτό το δημόσιο χρήμα για να βάλουν νέα στοιχήματα, να δημιουργήσουν νέα παράγωγα,  στοιχηματίζοντας στην αδυναμία του πανευρωπαϊκού δημοσίου να σηκώσει τα βάρη που εκείνες το φόρτωσαν. Για αυτό θεωρώ απαράδεκτο η ΕΕ να θεωρεί πως μόνο οι τράπεζες δεν θα πρέπει να σηκώσουν το βάρος της κρίσης χρέους των ημερών μας. Όμως, επιμένω στη σημασία να βλέπουμε την κρίση ως πρόβλημα όλων - και των τραπεζών.
Ξέρετε, η αγωνία των τραπεζών είναι διπλή. Η πρώτη αφορά τη δυνατότητα αποπληρωμής του χρέους από κράτη σαν το δικό μας. Η δεύτερη αφορά τα μυστικά εδάφια της Συμφωνίας που υπογράψαμε, όπου προβλέπεται ότι στην περίπτωση μη αποπληρωμής του χρέους από την Ελλάδα οι πρώτοι που θα πληρωθούν θα είναι η Τρόικα και οι ευρωπαϊκές τράπεζες θα μείνουν τελευταίες. Εκτιμώ λοιπόν ότι θα προτιμούσαν να καθίσουν στο τραπέζι του διαλόγου της Μεγάλης Διαπραγμάτευσης που προτείνω, και να συζητήσουν μια εφικτή διανομή των οφελών και των βαρών της Κρίσης της εποχής μας.»