Κινήματα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μέρος 2ο: Οι φοιτητές, η κρατική εξουσία

Οι φοιτητές:

Μετά από ένα ψυχοφθόρο αγώνα, που κόστισε σε εφηβικό γέλιο και σε οικογενειακό χρήμα τα παιδιά μας διάβηκαν την πόρτα των ΑΕΙ και ΤΕΙ για να συναντήσουν το όνειρο της ζωής τους. Κάποιοι πέτυχαν εκεί που ήθελαν, κάποιοι βρέθηκαν σχεδόν τυχαία σε κάποια σχολή που σχεδόν θα καθορίσει την μετέπειτα ζωή τους. Συνεπώς για κάποιους και κάποιες το όνειρο της ζωής είναι εξαρχής κάπως παράπλευρο.

Σπουδάζουν εδώ και κάποια στιγμή μέσω του Εράσμους βρίσκονται στην Ευρώπη και αντιλαμβάνονται ότι έξω τα πράγματα είναι αλλιώς, ότι η φοιτητική ζωή είναι αλλού. Βλέπουν εγκαταστάσεις, συμπεριφορές, βιβλιοθήκες, διαλέξεις, αναγνωστήρια, κοιτώνες, συνεργασίες και σχέσεις και αναρωτιούνται μήπως ζουν σε παραμύθι. Όσοι μπορούν και θέλουν βιάζονται να τελειώνουν με την εδώ περιπέτεια της γνώσης και να μεταναστεύσουν, να βρεθούν εκεί όπου συμβαίνει κάτι, κάτι που τουλάχιστον τους φαίνεται σημαντικό. Όχι πως παντού εκεί έξω συμβαίνουν συνταρακτικά πράγματα, αλλά σου δίνεται η ευκαιρία αν μπορείς και το αξίζεις να κάνεις πραγματικά μεγάλα πράγματα. Θα συνθλιβείς, αν δεν αντέξεις;  Μα και βέβαια. Τότε ψάξε μια θέση στο δημόσιο να τη βγάζεις χαλαρά. Έχουμε πόλεμο, αυτό το ξέρουν όλοι.

Οι υπόλοιποι και είναι οι περισσότεροι τραβιούνται χρόνια να τελειώσουν μια σχολή, να κάνουν κάποιο από τα 400 μεταπτυχιακά προγράμματα που τρέχουν στις 600 διαφορετικές σχολές της χώρας, για να βρεθούν στο τέλος ημιμαθείς και άνεργοι. Οκτώ χρόνια είναι ο μέσος χρόνος απόκτησης πτυχίου στη Φυσικομαθηματική σχολή των Αθηνών. Στα δικά μας ταραγμένα φοιτητικά χρόνια ήταν λιγότερο.

Και όμως το σημερινό πανεπιστήμιο είναι στα καλύτερά του, σχετικά με τις προηγούμενες εποχές. Και από προσωπικό και από κονδύλια. Το ζήτημα είναι αν κάνει σωστά τη δουλειά του κι αν μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης. Δηλαδή αν μπορεί να εκπαιδεύσει παραγωγικούς νέους επιστήμονες. Όμως υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα. Τι κάνουν οι φοιτητές; Μαθαίνουν;

Και βέβαια μαθαίνουν κάτι, όχι όμως αυτό που απαιτεί η σύγχρονη εποχή. Η  δομή δεν τους το επιτρέπει. Θα μάθουν τελικά μόνο από τη δική τους διάθεση για γνώση. Δεν θα τους δοθεί το κίνητρο, το σύστημα δεν θα τους βοηθήσει, δεν θα φτιάξει το κατάλληλο περιβάλλον ώστε να ευδοκιμήσει η αριστεία.

Μπορούν να σπουδάζουν ακόμα εξ αποστάσεως, χωρίς να συμμετέχουν σε συλλογικές εργασίες και προγράμματα, χωρίς να παρακολουθούν τις παραδόσεις. Απλά να διαβάζουν το όποιο σύγγραμμα, να κάνουν τα εργαστήρια όπου υπάρχουν και να δίνουν εξετάσεις. Η αποστήθιση, η αντιγραφή και η διαδικασία του fast food βασιλεύει. «Καμία σχέση και συσχέτιση της εκπαίδευσης με τις σύγχρονες ανάγκες τις κοινωνίας», λέει ο ΓΑΠ. Κακό να είσαι απόλυτος αλλά καλό και να παραδεχόμαστε τις αλήθειες.  Δεν έχουμε Πανεπιστήμια ή Τεχνολογικά Ιδρύματα, τα οποία να είναι συνδεδεμένα ουσιαστικά με την περιφερειακή ανάπτυξη και συνεπώς οι φοιτητές δεν βλέπουν, ούτε μαθαίνουν για τη σχέση του αντικειμένου τους με τις παραγωγικές διαδικασίες της χώρας τους. Τους χρειάζεται να ξέρουν; Μπορεί ένας μηχανικός να βγάλει άδεια μιας οικοδομής, μόλις πάρει το πτυχίο του; Μάλλον όχι; Μπορεί ένας δάσκαλος να διδάξει με επάρκεια μόλις πάρει το πτυχίο του, Μάλλον όχι.

 Οι φοιτητές αδικούνται κατάφωρα, αλλά δεν τολμούν να διαμαρτυρηθούν. Τι να ζητήσουν; Το αίτημα καλύτερων σπουδών σημαίνει αυτόματα και πιο αυστηρή αξιολόγηση, περισσότερη προσπάθεια, που δεν τη θέλει κανείς, ή τουλάχιστον δεν την θέλει η πλειοψηφία. «Να πάρουμε το πτυχίο», είναι η φράση κλειδί, μετά βλέπουμε. Το κλίμα αυτό βολεύει και τους πανεπιστημιακούς προφανώς, αλλά και την εξουσία. Καμιά κατάληψη δεν έγινε για τις  βιβλιοθήκες, τα συγγράμματα ή τα κλειδωμένα γραφεία του διδακτικού προσωπικού. 

Πάνω ακριβώς σε αυτή την τάση της κοινωνίας σπεκουλάρουν και οι φοιτητοπατέρες της «αριστεράς». Όποτε αποπειρώνται οι κυβερνήσεις να εκσυγχρονίσουν τα ΑΕΙ, σοβαρά ή προσχηματικά, οι «αριστερές» παρατάξεις επισείουν το μπαμπούλα της εντατικοποίησης των σπουδών και της αυξημένης δυσκολίας απόκτησης πτυχίου και με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνουν την παθητική αποδοχή των πλειοψηφιών. Τα άλλα περί αγοράς και νεοφιλελευθερισμού που ρίχνονται στο τραπέζι είναι για τα μάτια του κόσμου. Το θέμα είναι μήπως τα πράγματα σφίξουν και το χαρτί δυσκολέψει. Από εκεί και μετά ο δρόμος της βίας και της διάλυσης είναι ανοικτός. Κατάληψη σημαίνει, σχολές κλειστές, φοιτητές στα σπίτια τους ή στα καφενεία, ινστρούκτορες παλιάς κοπής να αλωνίζουν εκεί που έπρεπε να  θεραπεύονται οι επιστήμες. Όταν στην ιστορία μπλεχτούν και οι παθολογικές ή διεστραμμένες περιπτώσεις των μπάχαλων, έχουμε και καταστροφές, ομηρίες, βιαιότητες που αποσκοπούν  στην παγίωση κλίματος τρόμου και στην ισχυροποίηση άνομων συμφερόντων. Οι κοινοβουλευτικές παρατάξεις τις ανέχονται γιατί τις εξυπηρετούν. Μιλάμε για απόλυτη καφρίλα.

Από κει και μετά, με την κάλυψη πρόθυμων κομμάτων, η βία θα βγει στους δρόμους και οι κινητοποιήσεις θα γίνουν πανεθνικό θέμα. Συνεπώς οι φοιτητικές μάζες είναι φαινομενικά όμηροι του αριστερισμού, αλλά ουσιαστικά της δικής τους λουφαδόρικης διάθεσης. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες είναι παιδιά της κοινωνίας μας εξάλλου, δεν είναι ξένοι.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι κανείς δεν θέλει καλύτερο, άρα αυστηρότερο πανεπιστήμιο. Η σύνδεση με την παραγωγή, η εισαγωγή ιδιωτικών κεφαλαίων, ο έλεγχος από τους χρηματοδότες βάζει το μηχανισμό να δουλέψει πιο εντατικά και αυτό δεν το θέλει κανένας. Αν οι δάσκαλοι βολεύονται με αυτό, οι μαθητές θάπρεπε να ζητούν το αντίθετο. Εδώ είναι και το καθήκον μιας φωτισμένης αριστεράς, να αναδείξει τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος. Δηλαδή ότι το ζήτημα είναι να παράγεις επιστήμη και έρευνα. Τότε και την κριτική σκέψη καλλιεργείς και την κοινωνία βοηθάς και την ανάπτυξη μπορείς να οδηγήσεις.

Ένα ζωντανό και ανοικτό πανεπιστήμιο μπορεί κάθε στιγμή να ανακόψει το δρόμο σε κάθε σκοτεινό τραστ, σε κάθε άνομο εγχείρημα. Αντίθετα ένας άρρωστος μηχανισμός μπορεί να γίνει εύκολα παιχνίδι στα χέρια των όποιων συμφερόντων, ακόμα και των μικροκομματικών. 

Που τελειώνει η φάση;

Κάποια στιγμή και μέσα σ’ ένα κλίμα πανικού, η κυβέρνηση θα περάσει στη βουλή το οποίο σχέδιο έχει αποφασίσει. Τα κόμματα θα μετρήσουν κέρδη και ζημίες και θα αποσύρουν σταδιακά την στήριξή τους, ανάλογα με την πολιτική συγκυρία. Οι φοιτητικές μάζες μπροστά στον κίνδυνο απώλειας του εξαμήνου ( πάνω απ’ όλα το πτυχίο και στα γρήγορα) θα πιέσουν να ανοίξουν οι σχολές και οι επαγγελματίες της επανάστασης θα βρουν κάτι άλλο να τους κρατάει σε φόρμα. Η εκτόνωση. Το πανεπιστήμιο θα μετρήσει κατεστραμμένες εγκαταστάσεις και υλικά και όλα θα γίνουν όπως πριν, μέχρι την επόμενη έκρηξη.

Το τραγικό είναι ότι ο νέος νόμος πλαίσιο που θα ρυθμίζει από εδώ και μετά τις τύχες τους θα έχει γίνει εν απουσία τους. Κάποιοι δεν ήθελαν να είναι μπροστά και να επηρεάσουν τις εξελίξεις.

Η κυβερνητική εξουσία

Τι πανεπιστήμιο θέλει η εξουσία του δικομματισμού; Μεγάλο ερώτημα. Πώς να το απαντήσω, αφού τα ίδια τα κόμματα της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ δεν τόχουν λύσει ακόμα, αλλά και δεν φαίνονται να βιάζονται γι’ αυτό. Πίσω από τα κόμματα είναι οι οικονομικές ελίτ. Αυτές τι θέλουν;

Αν ήθελαν να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες, να φτιάξουν μεγάλα εργοστάσια, να στήσουν βιοτεχνίες νανοτεχνολογίας, αυτοματισμών κλπ, θα απαιτούσαν από το κράτος και τα ΑΕΙ να τους δώσουν κατάλληλο προσωπικό. Η οικονομία όμως της χαμηλής κλίμακας στην οποία επιδίδονται δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Βολεύεται με όσους έρχονται μετά από τα μεταπτυχιακά τους στο εξωτερικό και με όσους ημιμαθείς, άρα και φθηνούς βρίσκει εδώ.  Η οικονομία της παροχής υπηρεσιών χρειάζεται δασκάλους, νομικούς, οικονομολόγους, γιατρούς που θα μάθουν τη δουλειά στο δρόμο, κάποιοι θα τη μάθουν καλά, θα έχουν ταλέντο και θα σώσουν τη παρτίδα. Αλλά και οι άλλοι θα το παλέψουν, ενώ η ανεργία θα τους εξοντώνει και θα αναζητούν ένα ταξί για να δουλέψουν. Η προλεταριοποίηση των νέων επιστημόνων. Χρόνια τώρα η Ελλάδα πηγαίνει κάπως έτσι και οι ελίτ πλουτίζουν με μισοαλήθειες και μισοψέμματα πάντα με την αρωγή του κράτους που τους επιδοτεί με κάθε τρόπο. Για τα παιδιά τους υπάρχουν τα ΑΕΙ του εξωτερικού. Για τις δουλειές τους η επάρκεια αυτών των αποφοίτων τους είναι αρκετή.

Τα δύο κόμματα επαγγέλλονται πάντοτε αλλαγές στην εκπαίδευση, γιατί τα γκάλοπ τους δείχνουν ότι η κοινωνία αγωνιά για την Παιδεία. Σε κάθε τετραετία έχουμε και από μια «μεταρρύθμιση», ένα νέο νόμο πλαίσιο, τόσο λίγο και μίζερο που δείχνει και την έλλειψη διάθεσης των κρατούντων να τα βάλουν με τα δύσκολα. Το υπουργείο δεν έχει μια διαρκή υπερκομματική επιτροπή παιδείας από σοβαρά στελέχη της εκπαίδευσης, που να δουλεύει με ένα πρόγραμμα, ανεξάρτητα από τον όποιο υπουργό και την όποια κυβέρνηση. Οι αλλαγές εμφανίζονται ως όραμα του (της) εκάστοτε υπουργού που δίνει και το όνομά του στο νόμο. Συνήθως το ίδιο το κόμμα τους, βυθισμένο στη διαπλοκή, όχι μόνο δεν στηρίζει, αλλά σαμποτάρει τις επιλογές του. Λυκόρνια που πλαισιώνουν τον υπουργό από το συνδικαλιστικό χώρο παλεύουν να φέρουν τις εξελίξεις στα μέτρα τους. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως κάποιες ανώδυνες διοικητικές αλλαγές, όπως ο νόμος της Γιαννάκου, που στο τέλος κανείς δεν υπερασπίζεται, ούτε το ίδιο υπουργείο. Νόμοι του κράτους μένουν ανεφάρμοστοι, γιατί ο επόμενος υπουργός έχει το δικό του «καλύτερο» όραμα.

Αν η εξουσία είχε άλλα σχέδια για τη χώρα, η τύχη των ΑΕΙ θα ήταν διαφορετική. Αλλά πώς να έχει αφού η οικονομία καθορίζει και τις πολιτικές της.

Γράφει σοφά  ο Αρίστος Δοξιάδης:

Σε οικονομία μικροϊδιοκτητών, οι επενδύσεις των νοικοκυριών διαφέρουν από αυτές στις οικονομίες της μεγάλης κλίμακας. Κατευθύνονται, απόλυτα ορθολογικά, σε ακίνητα και σε εκπαίδευση. Στις δυτικές οικονομίες οι αποταμιεύσεις επενδύονται συλλογικά μέσα από ασφαλιστικά ταμεία, ή από αμοιβαία κεφάλαια, ή από καταθέσεις. Καταλήγουν ως χρηματοδότηση στη βιομηχανία, στην τεχνολογία, σε υποδομές, και γενικά σε μεγάλους οργανισμούς. Στην ελληνική μικρή οικονομία η χρηματική αποταμίευση δεν έχει αξιόπιστες συλλογικές διεξόδους.

Το ανθρώπινο κεφάλαιο έχει άλλη μορφή στη μικροϊδιοκτησία. Στις δυτικές οικονομίες μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από καριέρα – δηλαδή χτίζοντας σχέση με μια μεγάλη επιχείρηση ή οργανισμό. Η ανώτατη εκπαίδευση είναι χρήσιμη μόνο ως πρώτο βήμα στην καριέρα – αν η αγορά εργασίας δεν την ζητά ούτε οι νέοι την επιδιώκουν. Στη μικρή ιδιοκτησία, η αξία του ανθρώπου επενδύεται στα ατομικά του στοιχεία. Η αγορά εργασίας δεν δίνει σαφή μηνύματα. Σημασία έχουν τα εφόδια που θα κατέχω σε μια γενικά αβέβαιη πορεία. Σπουδάζω μηχανικός, όχι επειδή προσδοκώ να δουλέψω στηVolkswagen, αλλά επειδή θα έχω επιλογές ως έμπορος, κατασκευαστής, εργολάβος, μελετητής, και ίσως ίσως στέλεχος. Γι’ αυτό τα νοικοκυριά υπερεπενδύουν στην εκπαίδευση των παιδιών: σε φροντιστήρια ξένων γλωσσών και πανελλαδικών εξετάσεων, σε δαπάνες διαβίωσης των φοιτητών. Στους εθνικούς λογαριασμούς αυτές οι δαπάνες φαίνονται ως κατανάλωση. Αλλά είναι επένδυση.

Να το πάμε παρακάτω; Αν είναι να σε αξιολογήσει και να σε προσλάβει η Volkswagen, πρέπει να ξέρεις πολλά. Αν είναι πάλι να σχεδιάζεις την εγκατάσταση της συνοικιακής πολυκατοικίας οι απαιτήσεις είναι διαφορετικές. Αν είναι να διδάξεις τα παιδιά που αύριο θα τελειώσουν τα μεγάλα πανεπιστήμια της Ευρώπης και θα δουλέψουν στις μεγάλες βιομηχανίες πρέπει να έχεις μια επάρκεια στο γνωστικό αντικείμενο, να έχεις γνώσεις ψυχολογίας, να γνωρίζεις τις νέες τεχνολογίες. Αν είναι να διδάξεις στη Δυτική Αθήνα ή στα νησιά οι απαιτήσεις (κακώς βέβαια) είναι κάπως διαφορετικές. Συνεπώς η οικονομία καθορίζει τα σημαντικά.

Η σημερινή κυβέρνηση επαγγέλλεται ότι ετοιμάζει μια νέα Ελλάδα. Με οικονομία όχι βέβαια

μεγάλης κλίμακας, αλλά με πράσινη ανάπτυξη, εναλλακτικό τουρισμό, επενδύσεις στη μεσογειακή διατροφή, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και δεν συμμαζεύεται. Μπορεί να είναι αλήθεια, μπορεί οι στόχοι να είναι εφικτοί. Κάποιοι στην κυβέρνηση φαίνονται να το πιστεύουν. Δεν ξέρω αν έχουν βρει και τους οικονομικούς παράγοντες που θα επενδύσουν, σίγουρα δεν είναι Κινέζοι ή Άραβες. Αν όμως το σχέδιο έχει βάση, τότε έχει βάση και η  μεταρρύθμιση που θέλουν να κάνουν. Το ζήτημα είναι αν αυτό είναι και σχέδιο όλης της κοινωνίας, πράγμα για το οποίο αμφιβάλλω.

Αν τα ΑΕΙ εκσυγχρονιστούν, και η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση αναδομηθεί εκ βάθρων, έχουμε την ελπίδα να αναπτυχθεί μια επιχειρηματικότητα μικρής κλίμακας, με μικρά και μεσαία κεφάλαια  που θα στηρίζεται στις νέες τεχνολογίες, άρα στην επιστημονική γνώση. Σε μια οικονομία που θα αναπτύσσεται θα έχεις ανάγκη και από απόφοιτους ουμανιστικών σπουδών και από δικηγόρους και από οικονομολόγους να σου προωθήσουν τις εξαγωγές, να σε συνδέσουν με το διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Αν θέλεις να γίνεις ανταγωνιστικός θα φροντίσεις να έχεις και ανταγωνιστική παιδεία. Στην ανάδραση, η κοινωνία θα ζητάει άλλους δασκάλους, οι κατασκευές άλλους μηχανικούς. Σχεδόν τα πράγματα θα γίνουν από μόνα τους. Οι εταιρίες θα χρηματοδοτήσουν έρευνες στα πανεπιστήμια, νέες θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν, το κράτος θα εισπράττει φόρους. Τα παιδιά δεν θα ονειρεύονται μια θέση στο δημόσιο, θα προσπαθήσουν περισσότερο.

Θα εξαφανιστούν οι ανισότητες;

Ποιος είπε κάτι τέτοιο. Το καπιταλιστικό περιβάλλον, κυρίαρχο, θα γεννάει τις ταξικές συγκρούσεις όπως πάντα, αλλά και οι μάζες δεν θα είναι γυμνές. Οι αριστεροί χρόνια τώρα είναι οι πιο αυστηροί γονείς στα ζητήματα εκπαίδευσης. Ξέρουν από πρώτο χέρι ότι η γνώση και η αξιοσύνη τους κράτησε ζωντανούς στη ταξική μάχη. Αυτό είναι το πρόταγμα της νέας εποχής. Επιστροφή στις αξίες του ουμανισμού, στο δικαίωμα όλων στη γνώση και τα επιτεύγματα της επιστήμης. Η χειραφέτηση των μαζών δεν θα προέλθει από τη δύναμη των «αριστερών» κομμάτων, αλλά από την ικανότητά τους να διεκδικούν με ίσους όρους το δικαίωμα στη δουλειά και στη ζωή. Να μην κρύβονται στο κουκούλι του δημοσίου. Να τολμούν να εκτεθούν στη μάχη της επιχειρηματικότητας. Να μάθουν να συνεργάζονται. Να ενώνονται σε μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες, να καινοτομούν και να νικούν. Όλοι; Μα η ίδια η φύση δεν έχει για όλους τους ίδιους ρόλους, την ίδια τύχη. Οι νόμοι της φυσικής επιλογής είναι κυρίαρχοι και στην κοινωνία. Μα να, τα παιδιά μας, τα παιδιά των ανθρώπων της εργασίας, αξίζουν να έχουν τις ευκαιρίες που τους αναλογούν και αυτές μόνο με τη βαθιά γνώση του κόσμου που μας περιβάλλει μπορούν να  τις διεκδικήσουν.

ΥΓ. Ευχαριστώ τους εκπαιδευτικούς και ερευνητές της Δημοκρατικής Αριστεράς για τα όποια δάνεια.