Η κοινωνία των εντός και εκτός συστήματος


Μιας και ανοίξαμε πάλι το θέμα με τους in και τους out του συστήματος, ας δούμε και την άποψη ενός ειδικού, του φίλου μας του Γιάννη, blogger και  μεταπτυχιακού φοιτητή Οικονομικής Θεωρίας στην ΑΣΟΕΕ.

Από το blog Koblopoulos

(Τύψεις, παραλείψεις, αφιερώσεις, άγχη και λοιπές προσωπικές υποχρεώσεις ανάβαλλονται μέχρι νεωτέρας. Προέχει το ζουμί. Καλή χρονιά σε όλους φυσικά!)

Έχοντας αμελήσει το blogging λόγω διαφόρων προσωπικών υποχρεώσεων και έλλειψης χρόνου, νιώθω ανεύθυνος: δημόσιος λόγος σημαίνει ευθύνη και πόσο μάλλον σε ταραγμένους καιρούς σαν τους δικούς μας. Το να έχεις, λοιπόν, blog, ακόμα και της ελάχιστης αναγνωσιμότητας και να μην παίρνεις θέση για τα φλέγοντα ζητήματα της τρέχουσας συγκυρίας, στο δικό μου αξιακό σύστημα τουλάχιστον, μεταφράζεται σε ανευθυνότητα. Εξαιρώντας αναδημοσιεύσεις, σε τούτο το blog δεν έχουμε πάρει θέση. 

Για την παραπάνω ανευθυνότητα έχει παίξει σημαντικό ρόλο η τεχνοκρατική μας ιδιότητα: ο συντάκτης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Οικονομικής Θεωρίας στην ΑΣΟΕΕ. Οι απαιτητικές υποχρεώσεις του μεταπτυχιακού δυσκολεύουν την έκφραση δημοσίου λόγου (καθώς ρουφάνε όλο μας το χρόνο!), αλλά οι γνώσεις που σου προσφέρει την επιβάλλουν. Ο συνδυασμός οδηγεί σε μια σειρά αναρτήσεων, στις οποίες θα αναλύονται οι θεμελιώσεις ιδέες της διπλωματικής εργασίας του συντάκτη, για την απόκτηση του προαναφερθέντος μεταπτυχιακού τίτλου.

Το θέμα της διπλωματικής μου είναι, ουσιαστικά, να αναλυθούν μερικοί λόγοι που οδήγησαν την ελληνική οικονομία και κοινωνία στα σημερινά τους χάλια. Όχι, όλοι οι λόγοι, αλλά μερικοί που έχουμε εντοπίσει και θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικούς με τον επιβλέποντά μου, καθηγητή Τρύφωνα Κολλίντζα. Αυτή και μερικές άλλες αναρτήσεις, λοιπόν, θα επεξεργάζονται μια σειρά ιδεών που νομίζουμε ότι έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής κατάστασης. Νομίζω πως μέσα από αυτές θα φανεί πολύ καλά η άποψη μου για το γιατί έγιναν έτσι τα πράγματα, ποιοι ευθύνονται και πόσο και τελικά το τι πρέπει να γίνει.

Η πρώτη και βασικότερη ιδέα ανήκει καθηγητή μου (δείτε εδώ) και θα είναι το θεμέλιο της ανάλυσης μας. Για να καταλάβουμε τι έχει συμβεί, πρέπει να δούμε την Ελλάδα σαν μια κοινωνία ανθρώπων χωρισμένων σε δύο θεμελιώδεις κατηγορίες: τους "εντός συστήματος"(ή insiders) και τους "εκτός συστήματος" (ή outsiders).Περισσότερα για την ιδέα αυτή (και πολύ καλύτερα γραμμένα) μπορείτε να διαβάσετε εδώ. 

Οι όροι "insiders" και "outsiders" προέρχονται από τη βιβλιογραφία των Οικονομικών της Εργασίας (Labour Economics- βλ. Lindbeck and Snower, "The insider- outsider theory of employment and unemployment", MIT Press, 1989), αλλά στο παρόν πλαίσιο δεν έχουν το ίδιο νόημα. Τα μοντέλα insiders- outsiders χρησιμοποιήθηκαν για να εξηγήσουν τα διάφορα είδη διαχωρισμού (segmentations) που παρατηρούνται στην αγορά εργασίας (πχ μέλη του συνδικάτου και μη μέλη, ειδικευμένοι- ανειδείκευτοι εργαζόμενοι κοκ) και τις επιδράσεις τους στην απασχόληση και την παραγωγικότητα. Θεωρούνται γενικώς αρκετά επιτυχημένα και ήταν πολύ της μόδας στη βιβλιογραφία στη δεκαετία του '90. Μπορείτε να διαβάσετε μια ωραία παρουσίαση εδώ. 

Εμείς απλά θα δανειστούμε τα ονόματα γιατί πιστεύουμε ότι αντικατοπτρίζουν σχετικά επιτυχημένα τα χαρακτηριστικά των δύο θεμελιωδών ομάδων που είναι χωρισμένη η ελληνική κοινωνία. Οι εντός συστήματος απολαμβάνουν θεμιτά και αθέμιτα οφέλη, ενώ το σύστημα τους προστατεύει από τον ανταγωνισμό και την αξιοκρατία. Σκεφτείτε για παράδειγμα τις εξής κατηγορίες πολιτών: οι εργαζόμενοι σις ΔΕΚΟ, στους κλάδους του ιδιωτικού τομέα με έντονη συνδικαλιστική παρουσία ή/και επιδοτήσεις, επιχειρηματίες που προμηθεύουν το Δημόσιο, τα ΜΜΕ, επαγγελματίες κλειστών επαγγελμάτων και επιχειρήσεις που προστατεύονται από τον ανταγωνισμό.

Στην αντίπερα όχθη βρίσκονται οι εκτός συστήματος, που είναι μεν πολύ περισσότεροι, αλλά είναι διάσπαρτοι και, σε αντίθεση με τους εντός συστήματος, πολύ λίγο ή καθόλου οργανωμένοι, όσον αφορά την προάσπιση των συμφερόντων τους. Φέρτε στο μυαλό σας τη σιωπηρή πλειοψηφία, αποτελούμενη από:μισθωτούς του μη προστατευόμενου ιδιωτικού τομέα, νέους, συνταξιούχους, ανέργους, οικονομικούς μετανάστες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, επαγγελματίες που δε φοροδιαφεύγουν και ξένους που προσπαθούν να επενδύσουν στην Ελλάδα.

Ο διαχωρισμός είναι αρκετά γενικός και αυτό είναι μια ακόμη ομοιότητα με τα αυθεντικά insiders-outsiders models: προσπαθούν να "πιάσουν" το γενικότερο δυνατό segmentation που μπορεί να υπάρχει στην αγορά εργασίας, με την έννοια ότι όλοι οι διαχωρισμοί (και άλλα παραδείγματα: white- blue collar workers, λευκοί- μαύροι, άντρες-γυναίκες κοκ) μπορούν να θεωρηθούν υποπεριπτώσεις του ίδιου γενικού πλαισίου. Προσπαθούμε να βρούμε τη γενικότερη έννοια διαχωρισμού των κοινωνικών ομάδων στην Ελλάδα, μετά τη μεταπολίτευση, έτσι ώστε όλες οι συγκρούσεις συμφερόντων να μπορούν να ενταχθούν σε αυτή.

Το σκηνικό είναι απλό και βρίσκεται στην καρδιά της Public Choice βιβλιογραφίας: οι εντός συστήματος επιδιώκουν προσόδους (rents), για τα μέλη των διαφόρων ομάδων τους και μόνο, από το πολιτικό σύστημα και, κυρίως, την εκάστοτε κυβέρνηση. Είναι νομίζω εμφανής η αντίθεση ανάμεσα στα συμφέροντα των εντός και εκτός συστήματος. Στις συγκρούσεις κερδίζουν σχεδόν πάντα οι εντός συστήματος. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το γιατί: έστω κι αν αντιλαμβάνονται την προσοδοθηρία (rent seeking) των insiders, οι outsiders δεν αντιδρούν σε αυτή, ακολουθώντας επακριβώς μια συμπεριφορά τύπου free rider. "Ότι είναι να γίνει, θα γίνει και χωρίς εμένα. Γιατί, λοιπόν, να πάρω το κόστος εναντίωσης στην όποια δεδομένη προσοδοθηρία, οποιασδήποτε ομάδας βολεμένων; Αφού δεν αντιδρά κανένας, εγώ θα βγάλω το φίδι απ' την τρύπα;!".

Ας σημειώσουμε παρακαλώ κάτι: εδώ δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Υπάρχουν μόνο ορθολογικοί δρώντες που προσπαθούν να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους: insiders, outsiders, πολιτικοί. Όλοι καλοί είμαστε φυσικά, αλλά και το συμφέρον, συμφέρον. Υπό την έννοια αυτή, ο διαχωρισμός που προτείνουμε είναι "φυσικός", σύμφωνα με τα standards της Public Choice βιβλιογραφίας.

Για να συμπληρωθεί το σκηνικό χρειάζεται ακόμη μια έννοια: ο διάμεσος ψηφοφόρος (median voter). Είπαμε ότι οι outsiders είναι πλειοψηφία. Το ποιο κόμμα θα κυβερνήσει, λοιπόν, εξαρτάται από αυτούς. Πριν από κάθε εκλογική διαδικασία ξεκινάει η ίδια ρητορική, η οποία απευθύνεται στον αδικημένο, εκτός συστήματος ψηφοφόρο. Μιλάει για εξάλειψη αδικιών, ανάπτυξη, δικαιοσύνη κλπ προεκλογικά συνθήματα, χτυπώντας στο κέντρο του φαντασιακού του απελπισμένου outsider. Αυτό που συμβαίνει είναι το εξής: οι outsiders "τσιμπάνε" και εκλέγουν τον πολιτικό που έχει υποσχεθεί να γκρεμίσει, κάνοντας μεταρρυθμίσεις, τη θεμελιώδη αδικία. Όταν, όμως, τα κόμματα που χρησιμοποίησαν την προαναφερθείσα ρητορική γίνουν κυβέρνηση, δεν μπορούν να υλοποιήσουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις γιατί θίγουν τα συμφέροντα των insiders! Αυτοί, μαχητικοί, οργανωμένοι και με σημαντική εκλογική επιρροή, αντιδρούν βάναυσα σε κάθε μεταρυθμιστική προσπάθεια που τους παίρνει το κομμάτι της πίτας, που άξια έχουν προστατεύσει τόσα χρόνια. 

Υπάρχουν και άλλοι λόγοι ακύρωσης των μεταρρυθμίσεων, αλλά αυτό θα αποτελέσει μια ξεχωριστή ανάρτηση από μόνο του. Ας κάνουμε και μια κοινότυπη σημείωση ακόμα: όλες οι μεταρρυθμίσεις ζημιώνουν κάποιους και ωφελούν κάποιους άλλους. Αν, όμως, τα οφέλη μιας μεταρρύθμισης είναι μεγαλύτερα από τις ζημίες, τότε η μεταρρύθμιση αυτή είναι ωφέλιμη για το κοινωνικό σύνολο και, στο βαθμό που υπάρχει η πολιτική βούληση και οι κατάλληλες τεχνολογίες, οι ζημιωμένοι θα μπορούσαν να αποζημιωθούν και να δεχτούν την αλλαγή.

Αυτό, λοιπόν, είναι το σκηνικό στο οποίο πιστεύουμε ότι παίζεται η θεατρική παράσταση της Ελληνικής κοινωνίας, από τη μεταπολίτευση και μετά. Πού αντικατοπτρίζεται η διαμάχη; Στο τεράστιο δημοσιονομικό χρέος, στα μόνιμα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, στην υψηλή διαρθρωτική ανεργία, στις κακές δημόσιες υπηρεσίες, στην ανισοκατανομή εισοδήματος υπέρ των εντός συστήματος και στην παντελή έλλειψη αξιοπιστίας του ελληνικού πολιτικού σκηνικού.

Και άραγε υπάρχει λύση; Υπάρχει τρόπος να ξεφύγουμε από την ακολουθία "κακών Nash ισορροπιών" (θα εξηγηθεί εκτενώς σε επόμενη ανάρτηση) που αποτελούν τη σημερινή ελληνική οικονομία και κοινωνία; Πιστεύω πώς ναι: η μαγική λέξη είναι η"δέσμευση". Αλλά περισσότερα στις επόμενες αναρτήσεις. Προς το παρόν, στήσαμε το σκηνικό και αναφέραμε τους χαρακτήρες. Ακολουθούν οι πράξεις και η λύση του δράματος! Σας εύχομαι καλή χρονιά! 


Σχόλια

  1. Το άνοιγμα της συζήτησης γύρω απο το Public Choice Theory, είναι απαραίτητο για την κατανόηση της πολιτικής διαδικασίας και με αυτή την έννοια, μπορεί να βοηθήσει πολύ πρακτικά τόσο στην διάγνωση όσο και στην θεραπεία της κρίσης που βιώνουμε σαν κράτος και σαν κοινωνία πολιτών.

    Εύχομαι να έχει συνέχεια σε αυτό το ιστιολόγιο και συμμετοχή απο όσους ενδιαφέρονται για το μέλλον αυτού του τόπου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Η εξέταση της ελληνικής κρίσης, κάτω από το πρίσμα της "θεωρίας της δημόσιας επιλογής", αν και ενδιαφέρουσα, ελάχιστα βοηθάει στην κατανόηση της.
    Μερικές αντιρρήσεις στις υποθέσεις:
    1. Οι εκτός συστήματος "τσιμπάνε" και εκλέγουν τον πολιτικό που έχει υποσχεθεί να γκρεμίσει, κάνοντας μεταρρυθμίσεις, τη θεμελιώδη αδικία.
    Στην ελληνική εκδοχή τουλάχιστον, δεν τσιμπάνε, απλώς ψηφίζουν αρνητικά είτε γιατί δεν έκανε αυτό που περίμεναν (διορισμούς κλπ.), είτε διότι δεν συμφωνούσαν με ή τους έθιξε κάποιο μέτρο.
    2. Οι εκτός συστήματος είναι πλειοψηφία.
    Επειδή υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις πόσο "εντός" ή πόσο "εκτός" είναι κάποιος, πολύ αμφιβάλλω ως προς αυτό. Εκεί στηρίζεται και το "μαζί τα φάγαμε" καθώς και ότι ελάχιστοι παίρνουν το κόστος εναντίωσης.
    3. Εδώ δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Υπάρχουν μόνο ορθολογικοί δρώντες που προσπαθούν να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους.
    Πολύ αμφιβάλλω ως προς τον ορθολογισμό των δρώντων. Ίσως να ισχύει μόνο για τους πολιτικούς, που ενδιαφέρονται για την επανεκλογή τους. Αν δεν θα είναι κυβέρνηση στις επόμενες εκλογές, θα είναι στις μεθεπόμενες. Μέχρι τώρα έτσι πήγαινε, και ελπίζουν ότι έτσι θα συνεχιστεί.
    Η θεωρία επιβεβαιώνεται σε ελάχιστες περιπτώσεις (θεωρούνται γενικώς επιτυχημένα?). Οι προϋποθέσεις που θέτει {ορθολογικοί δρώντες, (homo economicus), απουσία ηθικής, κλπ} την καθιστούν απλά μια ακόμη οπτική με μικρή πρακτική αξία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. @ Δημήτρης

    Ποιό εναλλακτικό πρίσμα θα εξηγούσε καλύτερα την διαχρονική συμπεριφορά της πολιτικής τάξης και των προσδεδεμένων σε αυτήν ομάδων συμφερόντων και ψηφοφόρων?

    Το γεγονός ότι οι άνθρωποι δρουν κατά κανόνα με στόχο να βελτιώσουν την ζωή τους (ορθολογικά), δεν αποκλείει τα τυχόν λάθη στις επιλογές τους, ούτε προϋποθέτει την απουσία ηθικής, η οποία αποτελεί για τους περισσότερους, σημαντικό παράγοντα για το ευ ζην.

    Σε κάθε περίπτωση οι περισσότεροι άνθρωποι, θεωρούν απολύτως ηθική την εξασφάλιση ειδικών προνομίων, την οποία θεωρούν απολύτως θεμιτό στόχο της πολιτικής διαδικασίας. Για την θεωρητική ηθική δικαίωση φροντίζουν οι ποικίλες ιδεολογικές θεωρίες που καλύπτουν όλων των ειδών τις απαιτήσεις αναδιανομής μέσα από την πολιτική διαδικασία.

    Η εναλλακτική θεώρηση της κοινωνίας ως μάζα ηλιθίων που δρουν τυχαία, ενάντια στα ‘πραγματικά’ τους συμφέροντα, είναι μεν ελκυστική αλλά δεν μπορεί να εξηγήσει την συνέπεια στην συμπεριφορά των εμπλεκομένων μερών. Οι συνασπισμοί εξουσίας που διαμορφώνονται από τα αντίστοιχα κόμματα εξουσίας, δεν αποτελούν απλώς πολιτικό marketing. Υπάρχουν πραγματικές συμμαχίες ανάμεσα σε οργανωμένες κοινωνικές ομάδες και πραγματικά ανταλλάγματα (πχ κλειστά επαγγέλματα, αγρότες κλπ), που έχουν διαμορφωθεί μέσα από διαδικασίες δεκαετιών.

    Για να διατηρηθεί στην εξουσία οποιοδήποτε πολιτικό σύστημα, αρκεί να έχει την ενεργή υποστήριξη ενός ποσοστού της κοινωνίας και την ανοχή ή αδιαφορία των υπολοίπων. Το ποσοστό αυτό διαφέρει κατά περίπτωση, αλλά σε δημοκρατικά καθεστώτα αναπόφευκτα μεγαλώνει με τον χρόνο, γιατί οι διάφορες ομάδες πολιτών με την πάροδο του χρόνου κατανοούν την ουσία της πολιτικής διαδικασίας και συνασπίζονται για να διεκδικήσουν τα δικά τους δίκαια αιτήματα (προνόμια)

    Για να είναι διατηρήσιμο οικονομικά το μοντέλο εξουσίας, θα πρέπει ο κοινωνικός συνασπισμός να είναι αρκετά μεγάλος για να μπορεί να κερδίσει εκλογικά την εξουσία, αλλά όχι τόσο μεγάλος που να ‘κοστίζει’ περισσότερο από ότι αντέχουν οι εκτός συστήματος εξουσίας. Σε αντίθετη περίπτωση, όπως στην χώρα μας, προκύπτει αναπόφευκτα η χρεωκοπία.

    Κατά τη γνώμη μου, αυτά που παραθέτεις σαν υποθέσεις της θεωρίας είναι ακριβώς και το αντικείμενο της συζήτησης και ανάλυσης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Λεό ευχαριστώ για την αναδημοσίευση, το Σάββατο τα λέμε και λάιβ.

    Minority Opinion, συμφωνώ τόσο με την άποψη σου για το ρόλο της θεωρίας δημόσιας επιλογής, όσο και με αυτά που γράφεις για την περιγραφή της κατάστασης.

    Δημήτρη, μερικές απαντήσεις.
    1) Θα ακολουθήσει ανάρτηση που θα σχολιάζει ακριβώς αυτό που θίγεις. Σε γενικές γραμμές πάντως όλη η προεκλογική ρητορεία έχει αυτά τα χαρακτηριστικά και κατά τη γνώμη μου, αυτό δεν είναι τυχαίο. Αν όντως οι ψηφοφόροι τιμωρούσαν με τα κριτήρια που γράφεις, θα είχαμε συγκυβέρνηση ΚΚΕ-Σύριζα.

    2)Δεν έχει καμία σχέση με "μαζί τα φάγαμε" και λοιπές αμοραλιστικές δηλώσεις η προτεινόμεη ιδέα. Το γεγονός οτι αυτοί που ονομάζουμε "εκτός συστήματος" (και ορίσαμε με σχετικά ακριβή τρόπο) είναι πλειοψηφία απαιτεί απλώς μια βόλτα στην πόλη και λίγη κουβέντα. Είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό της σημερινής κατάστασης ότι οι ομάδες ευνοούμενων είναι μειοψηφία. Η συνολική ευθύνη όλων μας έγκειται στο ότι τις αφήνουμε ανεξέλεκτες να υπερασπίζονται τα κομμάτια τους από την πίτα.

    3) Συμφωνώ με την οπτική του minority opinion: δεν μπορείς να ξεγελα΄ς όλο τον κόσμο για πάντα. Οι άνθρωποι δεν είναι ηλίθιοι, η δράση τους χαρακτηρίζεται από συνέπεια. Οποιαδήποτε εξήγηση του τύπου "είναι ηλίθιοι" πέραν του ότι δε με εκφράζει, πιστεύω αντιβαίνει στο δυτικό πρότυπο ανθρώπινς σκέψης.

    Ευχαριστώ για τα σχόλια

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Προφανώς δεν ήμουν αρκετά σαφής:
    Το ότι οι ψηφοφόροι "τσιμπάνε" πολλές φορές πόσο ορθολογικό είναι? Αντίθετα, ότι ψηφίζουν ως τιμωρία του κυβερνώντος κόμματος, το κόμμα που έχει τις περισσότερες πιθανότητες να έλθει πρώτο το βρίσκω πιο λογικό (Αναφέρω την λογική της χαμένης ψήφου).
    Ως προς την πλειοψηφία - μειοψηφία ευνοουμένων είπα απλά ότι είναι θέμα ορισμού. Π.χ. όποιος φοροδιαφεύγει (μικρός ή μεγάλος) που ανήκει;
    Είναι ευνοημένοι "όλοι" όσοι εργάζονται στο Δημόσιο;
    Συμφωνώ ότι "σήμερα", με οποιονδήποτε λογικά αποδεκτό ορισμό, οι ομάδες ευνοουμένων μειοψηφούν. Όμως στις περιόδους "προ κρίσεως" δεν είναι αυταπόδεικτο.
    Πουθενά δεν είπα (ούτε άφησα να εννοηθεί) ότι
    α) οι άνθρωποι είναι ηλίθιοι ή ότι δρουν τυχαία
    β) μπορείς να ξεγελάς όλο τον κόσμο για πάντα κλπ.
    Επίσης η μη αποδοχή του εργαλείου ως ικανού να περιγράψει την κατάσταση δεν συνεπάγεται τα παραπάνω. Η άρνηση του "Α" συνεπάγεται απλά το "όχι Α", δεν συνεπάγεται το Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. @ Δημήτρης

    Συγγνώμη για την διατύπωση που δεν ήταν ακριβής,

    Δεν προκύπτει απο το σχόλιο σου ούτε το α. ούτε το β.

    Αφορά μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη η οποία υποτιμά την ικανότητα του μέσου πολίτη να αποφασίσει με βάση αυτό που πιστεύει οτι είναι το συμφέρον του (ενδεχομένως κάνοντας λάθος πολλές φορές μακροπρόθεσμα). Η πρόθεσή όμως κάθε ατόμου είναι η βελτίωση της εκάστοτε κατάστασής του. Εκεί ακριβώς κρίνεται και η έκβαση κάθε πολιτικού (δηλαδή συλλογικού) προλήματος. Δηλαδή στην δυνατότητα συσπείρωσης, όσο το δυνατόν μεγαλύτερης πλειοψηφίας, πάνω σε ένα μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα που να είναι πρακτικό και κατανοητό απο αυτή την πλειοψηφία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κίμων Χατζημπίρος: Ύστατος πόρος: Η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση είναι μια πρόταση για το μέλλον.

Βάσω Κιντή: Παραιτούμαι από μέλος της ΚΕ και αποχωρώ από το κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς

Κίμων Χατζημπίρος: Ατελέσφορη Οικολογία