Πως να εξαφανίσετε την αριστεία

του Γιάννη Καρακάση από το protagon

Θα ήθελα να σας απασχολήσω με μια ενδιαφέρουσα και άκρως ενδεικτική περίπτωση από τον χώρο των ΑΕΙ. Το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης είναι ένα από τα καλύτερα στην Ελλάδα με βάση τους δείκτες απόδοσης του διδακτικού και ερευνητικού του προσωπικού καταλαμβάνοντας σταθερά θέσεις μέσα στην πρώτη 10άδα ανάμεσα στα 400 (εκτός Ιατρικών) Πανεπιστημιακά τμήματα της χώρας. Αν και σε σύγκριση με άλλα ομοειδή τμήματα άλλων πανεπιστημίων, οι διδάσκοντες στο τμήμα Βιολογίας του ΠΚ είναι οι μισοί σε αριθμό, όχι μόνο εκπαιδεύουν ίσο αριθμό φοιτητών αλλά βρίσκουν χρόνο να δημοσιεύουν περισσότερες εργασίες ανά διδάσκοντα και με μεγαλύτερη επιρροή στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Αυτό το «παράδοξο» για τα ελληνικά δεδομένα επίτευγμα δεν είναι τυχαίο. Βασίστηκε στην υιοθέτηση αρχών από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του ΠΚ, στην προσήλωση στον στόχο της αριστείας, με στελέχωση που έγινε με γνώμονα την αξιοκρατία, με αποφυγή των πάσης φύσεως ευνοιοκρατικών συμπεριφορών (οικογενειακής, κομματικής ή άλλης μορφής), με σκληρή δουλειά και ορθολογική διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, των οικονομικών και υλικών πόρων.

Το Τμήμα ήταν μεταξύ των πρώτων που υπέβαλαν έκθεση αξιολόγησης και αξιολογήθηκε από επιτροπή 5 εμπειρογνωμόνων από τα σημαντικότερα πανεπιστήμια του κόσμου. Η έκθεση (που είναι διαθέσιμη στο site της ΑΔΙΠ) τονίζει την εξαιρετική απόδοση του Τμήματος με βάση τις διεθνείς προδιαγραφές παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει λόγω της αναιμικής κρατικής χρηματοδότησης και των θεσμικών προβλημάτων της Ελληνικής Ανώτατης Εκπαίδευσης (και να σκεφτεί κανείς ότι αναφέρονται στα στοιχεία του 2007).

Η εκπαίδευση στο Τμήμα μας έχει μια σημαντική εργαστηριακή διάσταση. Οι φοιτητές μας πρέπει όχι μόνο να γνωρίσουν τη θεωρία αλλά και να εκτελέσουν πειράματα και μετρήσεις, να δουν λεπτομέρειες σε παρασκευάσματα, να μάθουν σύγχρονες τεχνικές, να χειριστούν σύνθετα δεδομένα, να παρουσιάσουν τα ευρήματά τους και να τα υποστηρίξουν σε δημόσια συζήτηση και να διεξαγάγουν πρωτότυπες ερευνητικές πτυχιακές εργασίες. Ας σημειωθεί επίσης ότι σε όλα τα εργαστήρια η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική και επομένως συμμετέχει το σύνολο των φοιτητών. Όλα αυτά έχουν κόστος σε χρήμα για αναλώσιμα και αντιδραστήρια (και όμως ο προϋπολογισμός του Τμήματος έχει μειωθεί κατά 65% την τελευταία τριετία), απαιτούν χώρους (που φυσικά δεν αυξάνονται), χρόνο και προσωπικό (που μειώνεται καθώς όταν συνταξιοδοτείται ή αποχωρεί δεν αντικαθίσταται).

Το Τμήμα έχει προσπαθήσει να μειώσει όλα του τα έξοδα ακόμη και τις επισκευές του εξοπλισμού, έχει χρησιμοποιήσει υλικά και ανθρώπους από ερευνητικά προγράμματα καθώς και από τα συνεργαζόμενα ερευνητικά κέντρα, έχει προχωρήσει σε οργανωτικές διευθετήσεις για εξοικονόμηση πόρων και χώρων αλλά όλα αυτά έχουν ένα όριο.

Το Υπουργείο Παιδείας αποφάσισε παρά τις εισηγήσεις του Τμήματος και τη σχετική αιτιολόγηση να αυξήσει τον αριθμό των φοιτητών σε μη διαχειρίσιμα επίπεδα προκειμένου να διοχετεύσει στα ΑΕΙ ένα μεγάλο μέρος των θέσεων σπουδαστών από τα καταργηθέντα τμήματα ΤΕΙ. Όταν από 50-70 φοιτητές ανά έτος φθάνουμε φέτος τους 150, όλες οι εξοικονομήσεις τινάζονται στον αέρα. Το μεγάλο μας αμφιθέατρο έχει 110 θέσεις και οι 40 «πλεονάζοντες» φοιτητές (συν όσοι χρωστούν μαθήματα από προηγούμενα έτη) είναι υποχρεωμένοι να κάθονται στα σκαλιά, αν βρουν χώρο, για να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις της θεωρίας. Όσο για τα εργαστήρια η κατάσταση είναι απλώς αφόρητη. Αν κάποιος ήθελε να στείλει όλους τους φοιτητές στις πιο ακραίες φοιτητικές παρατάξεις δεν χρειάζεται να κάνει τίποτε άλλο από ό,τι έκανε το Υπουργείο στο Τμήμα Βιολογίας του ΠΚ.

Η αυθαίρετη αύξηση των εισαγομένων φοιτητών είναι απαράδεκτη για μια σειρά από λόγους:

• Έρχεται σε αντίθεση με τις συστάσεις της εξωτερικής επιτροπής αξιολόγησης που προτείνει ρητά τη μείωση της αναλογίας φοιτητών/διδακτικού προσωπικού κατά 50%.
• Οδηγεί σε λύσεις υποβάθμισης του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου του Τμήματος.
• Εκθέτει το Τμήμα και το Πανεπιστήμιο στα μάτια των φοιτητών και των οικογενειών τους και ενθαρρύνει την αποχή από την εκπαιδευτική διαδικασία.
• Αποδυναμώνει και υπονομεύει τα επιχειρήματα όσων πανεπιστημιακών θεωρούμε ότι η εμμονή στην ποιότητα και την αριστεία είναι ο μόνος δρόμος για την έξοδο από την κρίση.
• Εμπεδώνει την άποψη ότι τα όργανα της πολιτείας και η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας αδιαφορούν για την ποιότητα, απαξιούν να αιτιολογήσουν τις αποφάσεις τους και κινούνται από κίνητρα άσχετα με τη βελτίωση της λειτουργίας του Πανεπιστημίου.

Δεν ανήκω σε αυτούς που υιοθετούν θεωρίες συνομωσίας (όπως π.χ. ότι υπάρχει σχέδιο για την υποβάθμιση των ΑΕΙ προκειμένου να ιδιωτικοποιηθεί η Ανώτατη εκπαίδευση) αλλά μέρα με τη μέρα πείθομαι όλο και περισσότερο ότι το λεγόμενο «πολιτικό προσωπικό» της χώρας αδυνατεί να διαχειριστεί ζητήματα αριστείας και αξιοκρατίας ίσως γιατί το ίδιο αποτελεί προϊόν διεργασιών που δεν προϋπέθεταν ποτέ τέτοια ποιοτικά χαρακτηριστικά. Μόνο που αυτή του η ανικανότητα αντιστρατεύεται πλέον την προοπτική της χώρας.

*Ο Γιάννης Καρακάσης είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης