Η δημόσια διοίκηση είναι φετίχ

του Αλέξανδρου Φιλιππίδη

Το νόμισμά μας, για την αξιωματική αντιπολίτευση, όπως εκφράστηκε από τα πλέον επίσημα χείλη, δεν είναι φετίχ, ενώ για τη συμπολίτευση μπορούμε να εικάσουμε ότι είναι. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να επισημάνει τη σημασία ενός άλλου, παραμελημένου, αν όχι εντελώς ξεχασμένου, «φετιχισμού». Το κύριο μέλημά μας, το πολιτικό εκείνο υποκείμενο το οποίο πρέπει να έχει πολύ μεγάλη, την υπέρτατη, σημασία για πολίτες και πολιτικούς είναι η δημόσια διοίκηση, ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους μας. Η δημόσια διοίκηση (ΔΔ) πρέπει να είναι το φετίχ.

Στην ΔΔ πρέπει να δώσουμε όλη την προσοχή και το ενδιαφέρον μας. Σε αυτό το θέμα λοιπόν θα αφιερώσουμε πέντε επόμενα, αναλυτικά, ίσως και κουραστικά άρθρα, των οποίων το παρόν αποτελεί εισαγωγή. Τα επόμενα άρθρα θα καταπιαστούν κυρίως με την αξιολόγηση στη ΔΔ, αλλά και με την επιλογή προϊσταμένων. Επειδή θα γίνει αναφορά σε πολλές λεπτομέρειες των πρόσφατων νόμων 4250/2014 και 4275/2014, προτάσσουμε σήμερα το άρθρο αυτό, ώστε να θέσουμε ένα γενικό πλαίσιο.

Μέσα στις πολλές ‘ανθυπολεπτομέρειες’ των τωρινών ‘μεταρρυθμίσεων’ στη ΔΔ μπορεί κανείς να χάσει το ‘δάσος’. Το κυρίως ζητούμενο σε όποιες αλλαγές, ο βασικός στόχος, πρέπει να είναι διττός:

Πρώτον, η μείωση των λειτουργικών δαπανών του Δημοσίου που αντιστοιχούν στο ίδιο παραγόμενο ‘προϊόν’, δηλαδή η αύξηση της αποδοτικότητας των δημοσίων υπηρεσιών. Για κάθε ευρώ που πληρώνουμε πρέπει να μεγιστοποιήσουμε το όφελος, την ποιότητα και ποσότητα της παρεχόμενης υπηρεσίας.

Δεύτερον, η μείωση των λεγόμενων ʼδιοικητικών βαρώνʼ, δηλαδή της γραφειοκρατίας, άρα η μείωση της αρνητικής επίδρασης της γραφειοκρατίας αυτής στο ΑΕΠ. Τα διοικητικά βάρη κοστίζουν στην οικονομία μας τουλάχιστον το 6.5% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τη μελέτη του ΟΟΣΑ που πρόσφατα παραδόθηκε στο ΥΔΜΗΔ. Μ’ άλλα λόγια, κάθε ώρα που ο ιδιώτης εργοδότης ή εργαζόμενος ξοδεύει στα γκισέ των υπηρεσιών του Δημοσίου είναι μια ώρα λιγότερη, μια ώρα χαμένη για την πραγματική, παραγωγική, δημιουργική του εργασία. Κάθε επιπλέον ώρα επαφής με τη ΔΔ ‘κοστίζει’ μονάδες ΑΕΠ.

Στους στόχους αυτούς πρέπει να προστεθεί και ο στόχος της δικαιοσύνης, δηλαδή της ισονομίας, των ίσων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (των πολιτών) απέναντι στη ΔΔ αλλά και (των υπαλλήλων) εντός της ΔΔ. Η δικαιοσύνη είναι στόχος ηθικός αλλά και πρακτικά οικονομικός (ωφελιμιστικός) επίσης: η δίκαια κοινωνία είναι (και) μια πιο παραγωγική και οικονομικά εύρωστη κοινωνία.

Με τους στόχους αυτούς νομίζω θα συμφωνήσουν οι περισσότεροι εξ ημών. Κάπου εδώ τίθεται επομένως το μείζον ερώτημα: οι τωρινές μεταρρυθμίσεις στη ΔΔ εξυπηρετούν και προάγουν τους παραπάνω στόχους;

Η απάντηση πρέπει να είναι ένα κατηγορηματικό όχι. Δεν εξυπηρετούν και δεν προάγουν τα παραπάνω οι ατελέστατες τωρινές προσπάθειες. Και εξηγούμαι.

Σαν δυο (Σεφερικές!) μυλοπέτρες συνθλίβουν τη ΔΔ και το κράτος μας πρώτον οι υπεράριθμοι (ωσεί απειράριθμοι) φορείς και οργανισμοί και δεύτερον οι εξίσου υπεράριθμοι/απειράριθμοι νόμοι και ρυθμίσεις (ΠΔ, ΚΥΑ, ΠΥΣ, εγκύκλιοι: αμφιβάλλω αν ξέρουν όλοι τι σημαίνουν όλα αυτά τα αρκτικόλεξα!).

Πιο αναλυτικά, ως προς τον αριθμό φορέων του Δημοσίου, εκδόθηκαν οι νόμοι 3895/2010 – ΦΕΚ 206 A΄, 4002/2011 – ΦΕΚ 180 A΄ (άρθρα 56-65) και 4109/2013 – ΦΕΚ 16 A΄ (άρθρα 1-13), με τις ρυθμίσεις των οποίων καταργήθηκαν ή συγχωνεύθηκαν υπηρεσίες, οργανισμοί και λοιποί φορείς του Δημόσιου Τομέα και τέθηκαν υπό καθεστώς λύσης και εκκαθάρισης ανώνυμες εταιρείες τις μετοχές των οποίων κατέχει στο σύνολό τους ή κατά πλειοψηφία το Ελληνικό Δημόσιο. Δόθηκε εξουσιοδότηση, με τις διατάξεις του άρθρου 66 του Ν. 4002/2011, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, για την έκδοση κοινών υπουργικών αποφάσεων, με περιεχόμενο αυτών την κατάργηση ή συγχώνευση ή αναδιάρθρωση 11 μεγάλων φορέων του δημοσίου ή και άλλων Ν.Π.Ι.Δ. και Δημοσίων Επιχειρήσεων, προκειμένου να μειωθεί η άμεση ή έμμεση επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού ή να εξορθολογιστεί το κόστος λειτουργίας τους (π.χ. κατάργηση ΕΡΤ-Α.Ε.). Προβλέφθηκαν, με άλλες νομοθετικές ή κανονιστικές πράξεις που προωθήθηκαν αυτοτελώς από τα καθ΄ ύλην αρμόδια υπουργεία, καταργήσεις ή συγχωνεύσεις ή άλλου είδους αναδιαρθρώσεις λοιπών υπηρεσιών, οργανισμών και φορέων του δημόσιου τομέα. Αναλυτικός εν προκειμένω κατάλογος δεν υπάρχει, κάθε εκτίμηση είναι κατά προσέγγιση. Τον Ιανουάριο του 2014, οι Επιτροπές Αξιολόγησης των Υπουργείων (ορίσθηκαν το Σεπτέμβριο 2013) κατέθεσαν τις προτάσεις τους στο ΥΔΜΗΔ, με βάση τις οποίες καταργήθηκαν/ συγχωνεύθηκαν 21 οργανισμοί το Μάρτιο 2014 (Ν. 4520/2014). Ωστόσο, ουδέποτε δημοσιοποιήθηκαν έστω οι περιλήψεις των εκθέσεων αξιολόγησης για τα σενάρια μεταρρύθμισης των φορέων που δεν καταργούνται ή συγχωνεύονται.

Κι ύστερα από όλον αυτό το νομοθετικό ‘οργασμό’ τι έχουμε; Μόνο 119 καταργήσεις-συγχωνεύσεις που έλαβαν χώρα από το 2010 μέχρι το 2014 (κυριολεκτικά σταγόνα στον ωκεανό), οι οποίες έγιναν σχεδόν όλες με τεράστια έξωθεν πίεση, δίχως καμία εσωτερική κυριότητα της διαδικασίας, χωρίς σχέδιο και, το σημαντικότερο, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το δημόσιο συμφέρον: την κατάσταση που θα προκύψει για τους πολίτες, τους οποίους οι καταργημένοι φορείς υποτίθεται πως θα εξυπηρετούσαν. Εν γένει, μάλιστα, προκρίθηκαν οι συγχωνεύσεις ή, στην περίπτωση της ΕΡΤ, το αυτοσχεδιαστικό, ωσεί αυθαίρετο και πάντως τραυματικό ‘κλείσιμο’ και, κατόπιν, η σταδιακή επαναπρόσληψη αριθμού υπαλλήλων ίσου με τον αρχικό, των μουσικών συνόλων της ΕΡΤ, νυν ΝΕΡΙΤ, συμπεριλαμβανομένων. Δεν έχω τίποτα με τα ‘Μουσικά Σύνολα’, η κριτική μου είναι προς τα άβουλα ‘Πολιτικά Συνονθυλεύματα’ των νομοθετημάτων, υπουργικών αποφάσεων κτλ.! Πόσο μειώθηκαν οι λειτουργικές δαπάνες λόγω των συγχωνεύσεων. Καθόλου σχεδόν, αφού συγχωνεύοντας δυο ελλείμματα είναι φύσει αδύνατον να παραχθεί…πλεόνασμα!

Ομοίως και ακόμα χειρότερα με το ‘άχθος’ της πολυνομίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η Βουλή ψηφίζει ένα νομοθέτημα κάθε 55 ώρες. Στα τελευταία 30 χρόνια οι Έλληνες βουλευτές έχουν ψηφίσει περισσότερους από 4.000 νόμους ενώ έχουν εκδοθεί περισσότερες από 110.000 υπουργικές αποφάσεις, Τα τελευταία 20 χρόνια ψηφίστηκαν 2.178 νόμοι, ενώ εκδόθηκαν 14.248 προεδρικά διατάγματα και 17.638 υπουργικές αποφάσεις, δηλαδή ένα σύνολο από 35.153 νομικές ρυθμίσεις. Ενδεικτικά της ελληνικής ‘ιδιαιτερότητας’ (κοινώς παραφροσύνης) με την πολυνομία είναι ότι για το ασφαλιστικό ισχύουν πάνω από 1.100 διατάξεις, η πολεοδομική νομοθεσία καταγράφεται σε 130 τόμους ή 25.000 σελίδες, ενώ μόνο την τελευταία τριετία έχουν ψηφιστεί 20 φορολογικοί νόμοι (μόνο το 2013 εκδόθηκαν 695 φορολογικές εγκύκλιοι).

Για την εφαρμογή ενός νόμου, χρειάζονται περίπου 17 προεδρικά διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις. Επειδή αυτό κατά κανόνα δεν γίνεται, το αποτέλεσμα είναι οι νόμοι να παραμένουν ανενεργοί. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του νομοσχεδίου για την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας στην έκδοση άδειας λειτουργίας νέας επιχείρησης. «Άδεια επιχείρησης με μια υπογραφή» ήταν το σλόγκαν , ωστόσο για την εφαρμογή αυτού του νόμου απαιτούνται δεκάδες άλλες υπογραφές και κάνεις δεν ξέρει πότε και εάν θα εφαρμοστεί.

Επίσης χαρακτηριστικό είναι ότι για να οριστούν οι αρμοδιότητες των υπουργείων της κυβέρνησης χρειάζονται μία σειρά από νόμους, ενώ αναγκαία είναι και η έκδοση προεδρικού διατάγματος για την εισαγωγή μιας νέας αρμοδιότητας ή την υλοποίηση μιας νομοθετικής αλλαγής. Αντιπροσωπευτικό της κατάστασης είναι το παράδειγμα του υπουργείου Οικονομικών, όπου για την περίοδο 1996-2011 έχουν οριστεί ή τροποποιηθεί με νόμο 537 αρμοδιότητες, 1.449 με προεδρικά διατάγματα και 284 με υπουργικές αποφάσεις. Αντίστοιχα είναι τα νούμερα της κεντρικής κυβέρνησης: 2.890 αλλαγές αρμοδιοτήτων με νόμο, 11.018 με προεδρικά διατάγματα και 3.191 με υπουργικές αποφάσεις. Αυτό μας κάνει κατά μέσον όρο 1.140 τροποποιήσεις κυβερνητικών αρμοδιοτήτων τον χρόνο, δηλαδή 3,1 τροποποιήσεις κυβερνητικών αρμοδιοτήτων την ημέρα!

Ζαλιστήκατε; Ελπίζω πως όχι, γιατί υπάρχει και συνέχεια, στο επόμενο άρθρο της σειράς!

Ο Αλέξανδρος Φιλιππίδης είναι συγγραφέας-εκπαιδευτικός, μέλος της Πανελλήνιας Επιτροπής του Ποταμιού

ΥΓ. Για την συλλογή πολλών στοιχείων περί υφιστάμενης κατάστασης, ευχαριστώ ιδιαίτερα τους Αλέξανδρο Μπουντούρη και Γρηγόρη Ευθυμίου, μέλη της Επιτροπής Επεξεργασίας Προγράμματος («Επιτροπή Δια Ταύτα») του Ποταμιού.

* O Αλέξανδρος Φιλιππίδης είναι μέλος της Πανελλήνιας Επιτροπής 

9 Σεπτεμβρίου 2014, metarithmisi.gr