Βασίλης Σαραφίδης: 2006-2015: Μια δεκαετία δημοσιονομικών στρεβλώσεων



Σχόλιο "μαργαρίτας": Όπως οι μεγάλες μάζες στρεβλώνουν το χωρόχρονο έτσι και οι μεγάλες και διαχρονικές πελατειακές πολιτικές στρεβλώνουν τα δημοσιονομικά και καταπίνουν τη χώρα και τους ανθρώπους της. Μπορεί κάποιοι να την έβγαλαν καλά στο παρελθόν και δεν ήταν λίγοι, αλλά στο παρόν και στο άμεσο μέλλον η φτωχοποίηση των πολιτών αυτής της χώρας θα είναι ραγδαία.

από το Capital
Το 2006 τα έσοδα του κράτους (έμμεσοι & άμεσοι φόροι, ασφαλιστικές εισφορές κ.ο.κ.) αποτελούσαν περίπου το 39,2% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος για την περίοδο 2001-2005 ήταν 39,4%1.  Οι πρωτογενείς δαπάνες (δημόσια κατανάλωση, μισθοί και επιδόματα, δαπάνες για συντάξεις & ασφαλιστικά ταμεία, επενδύσεις) πλησίαζαν το 40,7% του ΑΕΠ με μέσο όρο 41% την προηγούμενη πενταετία. Το πρωτογενές έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης το 2006 ήταν λίγο μικρότερο του μέσου όρου (1,5% έναντι 1,6%). Η δημοσιονομική κατάσταση φαινόταν αντιπροσωπευτική της περιόδου 2001-2005 ή εν πάση περιπτώσει ελεγχόμενη. Το δημόσιο χρέος ήταν μεγάλο (93% του ΑΕΠ) αλλά δεν υπήρχαν ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του. Δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να προβλέψει τι θα επακολουθούσε.
2007-2009: Δημοσιονομικός εκτροχιασμός με ραγδαία αύξηση των δαπανών
Την τριετία 2007-2009 η οικονομία εκτροχιάστηκε ολοσχερώς: το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ εκτοξεύθηκε από το 93% στο 126%. Το πρωτογενές έλλειμμα για τα έτη 2008 & 2009 πλησίασε το 5,4% και το 10,2% αντίστοιχα. Το έλλειμμα του 2009 αποτελεί την μεγαλύτερη δημοσιονομική τρύπα στην μεταπολιτευτική ιστορία της Ελλάδας. Ως μέτρο σύγκρισης σημειώνω ότι την δεκαετία 1981-1990 όπου το δημόσιο χρέος διογκώθηκε κατά 44 ποσοστιαίες μονάδες φτάνοντας στο 73% του ΑΕΠ και ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης ήταν ιδιαίτερα χαμηλός (κάτι το οποίο επιβαρύνει τα δημοσιονομικά), το ετήσιο πρωτογενές έλλειμμα ήταν κατά μέσο όρο κοντά στο 4,3% του ΑΕΠ.
Όπως τεκμηριώνεται στον παρακάτω πίνακα (Μεταβολή 2009-2006), ο μεγαλύτερος παράγοντας αποσταθεροποίησης του κρατικού ισοζυγίου ήταν η ραγδαία αύξηση των λειτουργικών δημοσίων δαπανών κατά 7,8 ποσοστιαίες μονάδες (π.μ.). Ακολουθεί –με μεγάλη διαφορά– η αύξηση των δαπανών για την εξυπηρέτηση του χρέους καθώς και για δημόσιες επενδύσεις, κατά 0,6 π.μ. και οι δύο. Η μείωση των φορολογικών εσόδων είχε αναλογικά πολύ μικρή συμβολή στην αποσταθεροποίηση.
πιν
Ασφαλώς ρόλο στην αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος έπαιξε και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Όμως αυτή επηρέασε την Ελλάδα κυρίως το 2009, όπου η ανεργία αυξήθηκε κατά 1.8 π.μ. σε σχέση με το προηγούμενο έτος και τα κοινωνικά επιδόματα ως προς το ΑΕΠ κατά 1.9 π.μ.
Αναμφίβολα λοιπόν αυτό που χαρακτηρίζει την περίοδο της αποσταθεροποίησης δεν είναι μόνο η παγκόσμια κρίση, αλλά η διόγκωση του κόστους λειτουργίας του κράτους και του δημοσιονομικού ελλείμματος ακόμα και σε φάσεις όπου η οικονομία είχε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και το ποσοστό ανεργίας ήταν σε πτωτική τάση, όπως την διετία 2007-2008.
2010-2014: Επιτυγχάνεται ισορροπία αλλά με αύξηση των φόρων και όχι μείωση των δαπανών (ως % του ΑΕΠ)
Το 2010 η Ελλάδα πέρασε σε μια μακρά περίοδο προσαρμογής με στόχο την οικονομική εξυγίανση. Το 2014 το κρατικό ισοζύγιο κατέγραψε ένα μικρό πλεόνασμα της τάξης του 0.5%. Αυτό συνέβη για πρώτη φορά από το 2001.
Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος δεν ήταν πολιτική επιλογή των ελληνικών κυβερνήσεων, ήταν απλά η συνέπεια της απόφασης που έλαβαν (πολύ σωστά κατά την γνώμη μου) να μην προχωρήσει η Ελλάδα σε άτακτη χρεοκοπία και να παραμείνει στη ζώνη του Ευρώ.
Η πραγματική πρόκληση για την χάραξη πολιτικής ήταν λοιπόν ο τρόπος με τον οποίο θα ισοσκελίζονταν οι δημοσιονομικοί δείκτες, όχι το αν θα επιτευχθεί δημοσιονομική ισορροπία αυτή καθ' αυτή.
Με ποιο τρόπο επήλθε ισορροπία; Τα δημόσια έσοδα μειώθηκαν το 2014 κατά 7 δισ. ευρώ σε σχέση με το 2009 (-7,5%)όμως η μείωση ήταν μικρή σε σχέση με την πτώση του ΑΕΠ (-22,4%)2.  Οι λειτουργικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 25 δισ. (-24,4%), αλλά σε ποσοστό παρόμοιο με την υποχώρηση του ΑΕΠ. Οι δημόσιες επενδύσεις μειώθηκαν κατά 6,6 δισ. (-48,4%), αλλά σε ποσοστό υπερδιπλάσιο της πτώσης του ΑΕΠ, φτάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 35 ετών.
Το αποτέλεσμα ήταν το εξής: όπως τεκμηριώνεται στον Πίνακα Α, το 2014 το κόστος λειτουργίας του κράτος σε σχέση με το συνολικό μέγεθος της οικονομίας ήταν παρόμοιο με αυτό του 2009 (42,3% έναντι 43,4%του ΑΕΠ). Παρ' όλα αυτά, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις πλήρωναν πολύ περισσότερους φόρους ως ποσοστό του εισοδήματός τους (46,4% έναντι 38,9%), και μάλιστα για ποιοτικά υποδεέστερες δημόσιες υπηρεσίες (π.χ. ελλείψεις σε φάρμακα και προσωπικό πέραν του "κανονικού") και με τις υποδομές να φθίνουν ραγδαία (δημόσια κτίρια, οδικά δίκτυα κ.ο.κ.).
Γίνεται ορατό ότι παρόλο που ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός της τριετίας 2007-2009 προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση των δημοσίων δαπανών, η ισοσκέλιση του δημοσιονομικού ισοζυγίου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση του φορολογικού βάρους των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων (κατά 7,5 π.μ.) καθώς και στην πτώση των δημοσίων επενδύσεων (κατά 2,1 π.μ.), παρά στην μείωση των λειτουργικών δαπανών του κράτους επί του συνολικού μεγέθους της οικονομίας3
Για να το θέσω διαφορετικά: η δημοσιονομική πολιτική που ασκήθηκε την περίοδο 2010-2014 μετατόπισε το μεγαλύτερο βάρος της προσαρμογής στον ιδιωτικό τομέα πλήττοντας υπέρμετρα το παραγωγικό κομμάτι της οικονομίας, με αρνητικές επιπτώσεις στις μελλοντικές προοπτικές ανάπτυξης. ο κοινωνικό κόστος της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης υπήρξε τεράστιο, όπως αντανακλάται στην ραγδαία άνοδο της ανεργίας (26,5% το 2014 από 9,6% το 2009), την αύξηση του δείκτη εισοδηματικής ανισότητας Gini κατά 2,5 μονάδες μέσα σε τρία χρόνια (2012-2009, διαθέσιμο εισόδημα), και την επιδείνωση της ποιότητας των θεσμών· χαρακτηριστικά αναφέρω εδώ ότι από το 2005 η Ελλάδα έχει κατρακυλήσει 73 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη όσον αφορά τον δείκτη ελευθερίας τύπου.
Προς αποφυγή λάθος εντυπώσεων: ως ένα βαθμό ηο ικονομική ύφεση που βίωσε η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ήταν αναπόφευκτη από την στιγμή που το κράτος βρέθηκε σε καθεστώς ελεγχόμενης χρεοκοπίας και δεν μπορούσε πλέον να καλύπτει τα ελλείμματά του με χρηματοδότηση από τις αγορές. Όπως γράφει στο εξαιρετικό του βιβλίο "Το Αόρατο Ρήγμα" ο οικονομολόγος Αρίστος Δοξιάδης "Σε τέτοιες καταστάσεις, η πολιτική έχει να αντιμετωπίσει τρεις προκλήσεις: πώς θα γίνει πιο γρήγορα η προσαρμογή, πώς θα είναι λιγότερο οδυνηρή στο μεσοδιάστημα και πώς η νέα δομή της οικονομίας θα έχει υψηλή παραγωγικότητα για να δίνει καλά εισοδήματα στο μέλλον.4
Με κάθε ταπεινότητα, θεωρώ ότι αποτύχαμε να αντεπεξέλθουμε σε όλες τις παραπάνω προκλήσεις. Η επικράτηση του λαϊκισμού και του ακραίου λόγου είναι το προϊόν της αποτυχίας αυτής.
2015: Ακόμα χειρότερα
Δυστυχώς το 2015 η οικονομική κατάσταση επιδεινώθηκε. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στις καταστροφικές διαπραγματεύσεις και την επακόλουθη επιβολή κεφαλαιακών περιορισμών στα μέσα του περασμένου έτους, αλλά επίσης στην καθυστέρηση υλοποίησης ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων, την περαιτέρω αύξηση της φορολογίας, καθώς και στη μη έγκαιρη ολοκλήρωση της αξιολόγησης του ελληνικού προγράμματος, η οποία στερεί έσοδα από το κράτος.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις5  το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα έχει συρρικνωθεί κατά 1,7% σε σχέση με το 2014, ενώ 6.000 περίπου ελληνικές επιχειρήσεις έχουν μεταναστεύσει στη Βουλγαρία τα τελευταία δύο χρόνια6 .
Μονόδρομος η μείωση των φόρων &του κόστους λειτουργίας του κράτους 
Η εμπειρία της περιόδου 2010-2015 συνολικά μας δείχνει το εξής: παρά την δημοσιονομική σταθεροποίηση, η άνοδος της φορολογίας και η διατήρηση του κόστους λειτουργίας του κράτους σε σχέση με το συνολικό μέγεθος της οικονομίας, ούτε έχει αμβλύνει την εισοδηματική ανισότητα, ούτε έχει βελτιώσει την παραγωγικότητα και την αναπτυξιακή προοπτική της οικονομίας.
Όπως δείχνουν και τα αποτελέσματα πρόσφατης έκθεσης οικονομολόγων της ΕΚΤ, όταν η προσπάθεια δημοσιονομικής σταθεροποίησης σε μια χώρα δεν βασίζεται στη μείωση των δαπανών αλλά στην αύξηση της φορολογίας, τότε η προσδοκούμενη οικονομική εξυγίανση τελικά αυτοαναιρείται7
Συνεπώς ο εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών σε συνδυασμό με την μείωση της γραφειοκρατίας από τη μία πλευρά, και η μείωση της φορολογίας σε συνδυασμό με την δημιουργία κινήτρων για αύξηση της παραγωγικότητας και της απασχόλησης στον εξαγωγικό τομέα από την άλλη, αποτελούν τον μοναδικό δρόμο τόσο για την μακροπρόθεσμαβιώσιμη οικονομική εξυγίανση, όσο και για την ανάπτυξη.
1 Η ανάλυση βασίζεται σε στοιχεία που ελήφθησαν από την ετήσια μακροοικονομική βάση δεδομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, AMECO 
2  Σταθερές τιμές 2010.
3 Ακόμα και αν λάβουμε υπόψη τα κοινωνικά επιδόματα που δόθηκαν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο λόγω της κρίσης, οι δημόσιες δαπάνες είχαν σχετικά μικρή πτώση, συνολικά 2.2 π.μ. επί του συνόλου της οικονομίας.
4 Σελίδα 260.
5 Βλέπε εδώ 
6 Βλέπε εδώ
7  Βλέπε εδώ 
 * Ο κ. Βασίλης Σαραφίδης είναι επίκουρος καθηγητής Οικονομετρίας στο πανεπιστήμιο Monash της Μελβούρνης.

Σχόλια

  1. Το επαναλαμβανω βελτιωμενο εδω

    Θα εκτιμουσα οτι περι το 2022 θα μπορέσει η Ελλάδα να αυξήσει το ΑΕΠ της πάνω από το 2%, υπο προυποθεσεις οπως :

    τραπεζες που να δανειοδοτουν το υγιες επιχειρειν

    οικονομικη δημοκρατια

    ανασυγκροτηση υποστηρικτικης βιομηχανιας/βιοτεχνιας για παραγωγη προϊοντων ενσωματουμενων σε επενδυσεις, υποκατασταση εισαγωγων και εξαγωγες

    βαθμιαια αποκτηση τεχνικης κουλτουρας/κουλτουρας παραγωγου

    Βαθμιαια μειωση των εισαγομενων σε ΑΕΙ/ΑΤΕΙ και προωθηση των αποφοιτων λυκειων στην επαγγελματικη εκπαιδευση απο το σημερινο 25% στο 50% (μεσος ορος ΕΕ)

    Διαφημιση των πλειστων οσων πλεονεκτηματων της χωρας και των τομεων που πρεπει να αναπτυχθουν

    διαμονη τουλαχιστον 2 εκατομμυριων βορειων 50% του ετους (σε επιλεγμενα απο τα 2,2 εκατ. ακατοικητα διαμερισματα και μερικα νεα συν τω χρονω)

    νοσοκομειακος/θεραπευτικος/αποθεραπευτικος τουρισμος
    εκπαιδευση προπτυχιακων και μεταπτυχιακων φοιτητων
    …………………………

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κίμων Χατζημπίρος: Ύστατος πόρος: Η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση είναι μια πρόταση για το μέλλον.

Βάσω Κιντή: Παραιτούμαι από μέλος της ΚΕ και αποχωρώ από το κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς

Κίμων Χατζημπίρος: Ατελέσφορη Οικολογία