Αναδιάρθρωση με αναδιανομή πλούτου

Ανεβάζω μια σειρά από άρθρα, οικονομολόγων, σχετικά με την  αναδιάρθρωση του χρέους. Θα παρατηρήσουμε ότι η πολιτική τοποθέτηση του καθενός καθορίζει και την γωνία όρασης υπό την οποία βλέπει την κρίση, αλλά και τα μέτρα που προτείνει. Πρόθεσή μου είναι να φανεί ότι η κρίση είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα ζήτημα πολιτικό, που αντιμετωπίζεται με πολιτικές αποφάσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και όχι απλά με εφαρμογή οικονομικών εργαλείων και συνταγών. Στη λογική αυτή απαιτεί και από τα πολιτικά κόμματα, συνολικές πολιτικές προτάσεις. Το μόνο που δεν απαιτεί είναι κραυγές, εξυπνάδες και στείρες καταγγελίες. Αν οι πολιτικοί σχηματισμοί της Αριστεράς θέλουν να συμβάλουν σε λύσεις και να μην αφήνουν την κυβέρνηση να ηγεμονεύει στο πολιτικό σκηνικό, δεν έχουν παρά να παρουσιάσουν έγκυρες πολιτικές απαντήσεις.

Αναδιάρθρωση με αναδιανομή πλούτου

Σπύρος Λαπατσιώρας, διδάσκει Πολιτική Οικονομία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Από το in gr.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι η οικονομική κρίση στη δίνη της οποίας βρίσκεται η χώρα μας, είναι αποτέλεσμα της παγκόσμιας κρίσης του 2008. Πρέπει εδώ να επισημάνουμε το παράδοξο της κατάστασης: το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα διασώθηκε με χρήματα των κυβερνήσεων, δηλαδή με την αύξηση του χρέους και των ελλειμμάτων των κρατών, αλλά το ίδιο εγκαλεί και «τιμωρεί» τις χώρες επειδή αυξήθηκε αναγκαία για την αντιμετώπιση της κρίσης το δημόσιο χρέος και τα ελλείμματα τους. Αυτό το παράδοξο οφείλεται πρώτον, στην επιλογή διατήρησης και αναστήλωσης του συστήματος διεθνούς χρηματοδότησης κρατών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών - έστω και με τις όποιες επιμέρους διορθωτικές κινήσεις που συζητούνται σε επίπεδο G-20 – με τους ίδιους όρους που ίσχυαν πριν από την κρίση. Για παράδειγμα θα μπορούσε να αναγνωριστεί η χρηματοδότηση ως δημόσιο αγαθό, το οποίο αδυνατεί να εξυπηρετήσει «κανονικά» η αγοραία οργάνωση του συστήματος  και να υπάρξουν μορφές συλλογικά οργανωμένης χρηματοδότησης τόσο των κρατών, όσο και των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, γενικά των κοινωνικών αναγκών. Δεύτερον στις πολιτικές μείωσης των ελλειμμάτων που εντείνουν την ύφεση που ακολουθούν οι κυβερνήσεις της Ε.Ε.
Το γεγονός, λοιπόν, που λαμβάνουν σήμερα υπόψη τους οι «αγορές» είναι τα στοιχεία που παρουσιάζουν αναλυτές για την πορεία του δημόσιου χρέους τα επόμενα 30 χρόνια. Η τάση είναι ότι στο μέλλον θα υπάρξει αυξητική πορεία του δημοσίου χρέους στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Τόσο η σταθερότητα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος όσο και οι ανάγκες των κοινωνιών για απασχόληση και αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής θέτουν το ζήτημα πολιτικών οι οποίες σε βάθος χρόνου θα οδηγήσουν σε αντιστροφή αυτής της τάσης. Θεωρητικά οι τρόποι που θα μπορούσε να επιτευχθεί μείωση των χρεών είναι οι ακόλουθοι:

• Η άνοδος του ΑΕΠ ,που βελτιώνει το λόγο ΑΕΠ /δημόσιο χρέος και σημαίνει περισσότερα εισοδήματα άρα μεγαλύτερες δυνατότητες εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων. Ωστόσο, σε παγκόσμιο επίπεδο δεν προβλέπονται ισχυροί ρυθμοί μεγέθυνσης της οικονομίας. Αντίθετα επικρατεί αβεβαιότητα για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας και ως κύρια τάση προεξοφλούνται αναιμικοί ρυθμοί μεγέθυνσης. 

• Ενίσχυση των δημοσίων εσόδων έναντι των δημοσίων δαπανών. Αυτό μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους. Πρώτος, με προγράμματα τα οποία στοχεύουν στους μισθωτούς και στους συνταξιούχους, όπως αυτά που ακολουθούνται στη χώρα μας και συνολικά στην Ευρώπη. Τα προγράμματα αυτά μπορεί να περιορίζουν τις δημόσιες δαπάνες, έχουν όμως και αρνητική επίπτωση στα δημόσια έσοδα, πέραν του κοινωνικά άδικου χαρακτήρα τους και της κατάργησης κοινωνικών κεκτημένων δεκαετιών. Δεύτερος, με προγράμματα τα οποία στοχεύουν στους κεφαλαιούχους. Κατάλληλη φορολόγηση των πλουσίων και των επιχειρήσεων, οδηγεί στην ικανοποίηση του δίκαιου αιτήματος αναδιανομής του πλούτου αλλά και σε αύξηση των δημοσίων εσόδων. 

• Ο πληθωρισμός. Αν και μέχρι σήμερα η επικρατούσα οικονομική αντίληψη καθιστούσε δημοφιλή τον χαμηλό πληθωρισμό, ένας  μέτριος πληθωρισμός βοηθάει στη μείωση του δημόσιου χρέους, καθώς «ροκανίζει» τις τιμές των ομολόγων.

• Η αναδιάρθρωση του χρέους. Εφόσον οι προαναφερόμενοι τρόποι δεν βρίσκουν εύφορο έδαφος στην παγκόσμια οικονομία, πλην των προγραμμάτων που στοχεύουν στην ανατροπή κοινωνικών κατακτήσεων των μισθωτών, η λύση της επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους αποκτά ειδικό βάρος στις συζητήσεις για τις πολιτικές αντιμετώπισης της παγκόσμιας κρίσης. Υπήρξε , μάλιστα, πριν από αρκετές εβδομάδες μια έκθεση της Deutsche Bank που εκτιμούσε ότι στην περίπτωση της Ελλάδας μια παραγραφή χρέους της τάξης του 50% θα μπορούσε να είναι ανεκτή, χωρίς να δημιουργεί βλάβη στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Αυτή η συζήτηση γίνεται επειδή το χρηματοπιστωτικό σύστημα,  μελετώντας το οικονομικό περιβάλλον, εκτιμά ότι η πορεία των κρατικών χρεών θα είναι ανοδική, ενώ την ίδια πορεία θα ακολουθήσουν και τα επιτόκια. Εκτιμάται επομένως ότι οι ανεπτυγμένες χώρες θα πρέπει να προχωρήσουν στην υιοθέτηση πολιτικών για την διαχείριση του χρέους τους. Ποιoς θα είναι ο τρόπος; είναι θέμα πολιτικής επιλογής. Ωστόσο οι εκτιμήσεις τους έχουν ένα λογικό έρεισμα, καθώς πρεσβεύουν ότι η απουσία ενός σχεδίου αναδιάρθρωσης χρέους μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερους κινδύνους απώλειας κεφαλαίων για τους συμμετέχοντες στο χρηματοπιστωτικό σύστημα από ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης.

Το ζήτημα της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους συζητείται αρκετά έντονα το τελευταίο διάστημα, ενώ υπήρξαν πολλά σενάρια όπως η έξοδος από την ευρωζώνη, ή η υιοθέτηση νομισμάτων δύο ταχυτήτων. Την ίδια περίοδο διαμορφώνεται και μια ηγεμονική αντίληψη για την διαχείριση της κρίσης στη Ε.Ε. Αν στην Ε.Ε. είχαμε κάποιους «κανονικούς» ρυθμούς μεγέθυνσης, οι χώρες θα είχαν την δυνατότητα να εξυπηρετήσουν καλύτερα τα ελλείμματά τους αλλά και το χρέος τους.
Οι πολιτικές όμως λιτότητας - κατ’ ευφημισμό «λιτότητας», εφόσον στην πραγματικότητα πρόκειται για πολιτικές ακύρωσης κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων των εργαζομένων - που έχουν υιοθετηθεί από τις ευρωπαϊκές χώρες δεν επιτρέπουν να φύγει από το κάδρο το ζήτημα της αναδιάρθρωσης του χρέους, το οποίο απαιτεί να λάβει χώρα σε ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Η μερική «λύση» που δόθηκε τα αδιέξοδα των ευρωπαϊκών πολιτικών να μπορεί να αγοράζει ομόλογα η ΕΚΤ στοχεύει στη διέξοδο που υπαγορεύει η «λογική της κατάστασης»: να αναληφθεί το βάρος συλλογικά, επομένως να υπάρξει κοινό ευρωπαϊκό σύστημα δανεισμού. Η αναδιάρθρωση χρέους ακολουθεί την ίδια ρότα. Αν υποθέσουμε ότι για τα ομόλογα που κατέχει η ΕΚΤ μειωθεί η αξία τους, τίθεται με μεγαλύτερη πίεση οργάνωσης συλλογικής συντονισμένης παρέμβασης στην κατεύθυνση χρηματοδότησης κάθε χώρας της Ευρωζώνης με κοινό τρόπο και απελευθέρωσης της λειτουργίας της χρηματοδότησης της οικονομίας από τα δεσμά των αγορών και της μυωπικής ορθολογικότητας που τις διακρίνει, δηλαδή οργάνωση συστημάτων δημόσιου δανεισμού.

Παρά το ότι η δημόσια συζήτηση κυριαρχείται από τη στόχευση στο δημόσιο χρέος, θα πρέπει να λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη και το ιδιωτικό χρέος, το χρέος των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, εφόσον για παράδειγμα στην Ισπανία τα σημαντικά προβλήματα των τραπεζών που έθεσαν σε έμπρακτη δοκιμασία το Ευρώ τις προηγούμενες βδομάδες προέρχονταν από το ιδιωτικό χρέος που είναι πολύ υψηλό σε σχέση με το δημόσιο. Φυσικά ο βασικός λόγος είναι ότι η εστίαση μόνο στο δημόσιο χρέος αποκρύπτει από τη συζήτηση το όλον των συνεπειών της κρίσης του 2008, συζήτηση η οποία εν τέλει έχει ως πυρήνα το ζήτημα ποιοι θα πληρώσουν τις ζημιές. Επιπλέον, σχηματικά μιλώντας, οι λαοί χρηματοδότησαν τις ζημιές των τραπεζών τίθεται λοιπόν ένα ζήτημα δικαίου, οι τράπεζες να αναλάβουν ένα μέρος της κρίσης που δημιούργησαν οι ίδιες και οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν ώστε να μην κλείσουν. Την αναδιάρθρωση λοιπόν τη συζητάμε ως ένα μηχανισμό, μια προϋπόθεση για να αναπτυχθούν οι λαοί των χωρών, για να έχουν εισοδήματα και αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής, ως προϋπόθεση να σωθούν οι κοινωνίες και όχι οι αγορές. Οι αναλυτές του ΟΗΕ επεσήμαναν μάλιστα σε πρόσφατη έκθεση τους ότι η χρηματοπιστωτική κρίση προήλθε από τη μεγάλη ανισοκατανομή πλούτου παγκοσμίως και συνεχώς αυξανόμενη τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τόσο μεταξύ των χωρών όσο και στο εσωτερικό τους. Επομένως η αναδιανομή του πλούτου από τις επιχειρήσεις στους εργαζόμενους, από τους πλούσιους στους φτωχούς και από τις πλούσιες χώρες στις φτωχότερες, αποτελεί όρο και για να μη γεννηθεί παρόμοια κρίση, και για να υπάρξει άλλο πρότυπο ανάπτυξης των κοινωνιών αλλά και για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης.»