Επί ξύλου κρεμάμενο το πολιτικό σύστημα

Συνέντευξη του καθηγητή K. Tσουκαλά στο tvxs.gr.

Δεδομένη η πολιτική κρίση

Κατ’ ομολογία και των κύριων πρεσβευτών του, το σημερινό πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε αδιέξοδο, γεγονός το οποίο έχει να κάνει «με την τρέχουσα κρίση, με την απρόβλεπτη εξέλιξη των πραγμάτων, με την υποβάθμιση ζωής, με τις απειλούμενες περαιτέρω υποβαθμίσεις και καταστροφές και με το γεγονός ότι η οποιαδήποτε πολιτική ελπίδα υπήρχε στον ορίζοντα μέχρι προ ολίγου φαίνεται να εξανεμίζεται».

Σύμφωνα με τον κ. Τσουκαλά, «βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής κατά το οποίο για πρώτη φορά, και στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, η αναξιοπιστία του πολιτικού συστήματος και η αναξιοπιστία όλων των παραδοσιακών κομμάτων και συμμαχιών που διεκδικούσαν την εξουσία δεν είναι δυνατό παρά να υφίστανται καίρια πλήγματα. Eκείνο που έχει μεγάλη σημασία είναι ότι αυτή τη στιγμή τα κόμματα εξουσίας συγκλίνουν σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα το οποίο -είτε φταίνε είτε δεν φταίνε, είτε το θέλουν είτε δεν το θέλουν- οδηγεί προς μία μονοδιάστατη κατεύθυνση.

Η αποδοκιμασία αυτής της κατεύθυνσης από τη μεγάλη πλειοψηφία του λαού, αναμφίβολα, οδηγεί στην αποσταθεροποίηση του πολιτικού συστήματος. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κανείς ο οποίος δεν βλέπει πως ολόκληρο το σύστημα αντιπροσώπευσης της κοινής γνώμης βρίσκεται «επί ξύλου κρεμάμενο». Δεν είναι, όμως, καθόλου βέβαιο ότι οι εξελίξεις θα είναι τέτοιες ώστε να οδηγούν στη διάλυση του πολιτικού συστήματος ή στην αντικατάστασή του από άλλα πολιτικά μορφώματα. Αυτά είναι πάντοτε απρόβλεπτα γεγονότα, τα οποία δεν μπορούν να προδικαστούν στη βάση κοινωνιολογικών ή συγκυριακών παρατηρήσεων.

Πάντως, θα ήταν κατά τη γνώμη μου πολύ αφελές, να συναγάγουμε ότι θα εμφανιστούν -στο άμεσο μέλλον τουλάχιστον- νέα πολιτικά σχήματα. Διότι δεν υπάρχει χώρος για νέα πολιτικά σχήματα. Χώρος θα υπήρχε, υπό την προϋπόθεση μιας άλλης, νέας, εναλλακτικής μορφής προτάσεων, λύσεων και προσδοκιών».

Η κρίση επιφυλάσσει κινδύνους

Ο κ. Τσουκαλάς αναφέρθηκε σε ενδεχόμενες απευκταίες προοπτικές: «Σε περίπτωση εξακολούθησης ή εμβάθυνσης της κρίσης, και περαιτέρω κατολίσθησης του ανθρώπινου βιοτικού επιπέδου, ο κίνδυνος είναι μήπως ακολουθηθούν ακροδεξιές λύσεις. Ο κόσμος που βρίσκεται σε απόγνωση ενδέχεται είτε να πάει προς την αναρχία και τη βία, το οποίο είναι μια λογική δυνατότητα αυτή τη στιγμή, είτε να στραφεί προς ακροδεξιές καταστάσεις. Αυτό δεν το έχουμε δει ακόμα, αλλά βρισκόμαστε στην αρχή. Τα φαινόμενα τα οποία εκδηλώνονται σήμερα έχουν αρχίσει εδώ και 1,5 χρόνο».

Οι θεσμοί, μάλλον, θα βελτιωθούν αλλά δεν αρκεί

Το τελευταίο διάστημα γίνεται εντονότερη η δημόσια συζήτηση γύρω από την ποιότητα των θεσμών, κυρίως, ως προς τη λογοδοσία των πολιτικών παραγόντων (βλ. ευθύνη υπουργών, βουλευτική ασυλία, «πόθεν έσχες» βουλευτών κ.ο.κ.): «Δεν πιστεύω ότι είναι θέματα «ηθικής τάξης» ή διαφθοράς ή αδιαφάνειας στα οποία οφείλεται η σημερινή κατάσταση. Μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο πια. Σε όλη την Ευρώπη η αναξιοπιστία του πολιτικού συστήματος αρχίζει να δέχεται παρόμοια πλήγματα. Νομίζω ότι θα γίνουν αλλαγές σε αυτά τα θέματα, έπρεπε να έχουν γίνει εδώ και πολύ καιρό, αλλά επαναλαμβάνω: δεν πιστεύω ότι η διαφθορά είναι το μείζον πρόβλημα.

Η διαφθορά είναι αν θέλετε η κορυφή του παγόβουνου, κάτι που υπάρχει και σε άλλες χώρες. Είναι προφανές ότι η υφέρπουσα ατιμωρησία και ασυδοσία ενισχύουν όλες τις μορφές αποπολιτικοποίησης ή τις μορφές της βίαιης ή λιγότερο βίαιης απόρριψης του πολιτικού συστήματος. Αυτά, όμως, όσο αναγκαίο και αν είναι να αντιμετωπιστούν, δεν αλλάζουν τίποτα ως προς τις προοπτικές του πολιτικού συστήματος αυτού καθεαυτού. Δεν πιστεύω, δηλαδή, ότι η οποιαδήποτε κάθαρση λύνει το βασικό πρόβλημα το οποίο είναι η απουσία παρεμβατικής πολιτικής στην οικονομία. Από τη στιγμή που δεν μπορούν να το κάνουν αυτό οι πολιτικοί, είτε είναι τίμιοι είτε λιγότερο τίμιοι, είτε φαίνονται τίμιοι είτε δεν φαίνονται τίμιοι, είναι αδύνατον να αναλάβουν την αντιπροσωπευτική πολιτική ευθύνη τους».

Σημείο – κλειδί ο παρεμβατισμός στην οικονομία

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών εκφράζει την εκτίμηση ότι «καταρρέει το δεδομένο των 2 ή 3 εναλλακτικών λύσεων για την πολιτική εξουσία», καθώς «περίπου όλες οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις αναγκάζονται να συνταχθούν σε ένα ενιαίο πλαίσιο». Από εκεί και πέρα, «έχει μικρή σημασία αν το ένα κόμμα υπερψηφίζει τα μέτρα και το άλλο τα καταψηφίζει. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι δεν διαφαίνεται στο πλαίσιο των παραδοσιακών κομμάτων και δυνάμεων εξουσίας μια άλλη εναλλακτική λύση. Αυτή η έλλειψη εναλλακτικής λύσης, αυτή η έλλειψη αν θέλετε ελπίδας, αυτή η αγωνία ότι τα παιδιά μας θα ζήσουν πολύ χειρότερα απ’ ότι ζούσαμε εμείς και πως δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή άμεση ελπίδα ανάκαμψης μιας μαζικής καταναλωτικής κοινωνίας στην οποία όλος ο κόσμος είχε πιστέψει. Αυτό και μόνο δείχνει ότι η κρίση αντιπροσώπευσης δεν μπορεί παρά να είναι βαθύτατη».

Όπως αναφέρει ο κ. Τσουκαλάς, «αν προσφέρει κάτι η σημερινή κρίση σε ευρωπαϊκό επίπεδο πια είναι ότι καταδεικνύει τον περιορισμό της δυνατότητας των κρατών, άρα και της πολιτικής, να παρεμβαίνουν αποφασιστικά στην οικονομία. Η παγκοσμιοποίηση συνεπάγεται ότι είναι εξαιρετικά πιο δύσκολο να παρέμβει κανείς στο εσωτερικό μιας χώρας, διότι όλες οι μεγάλες αποφάσεις λαμβάνονται πια σε υπερατλαντικό επίπεδο από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις. Και όχι μόνο. Οι εξελίξεις δρομολογούνται από την επιστήμη, την τεχνολογία κ.λπ, τομείς οι οποίοι κινούνται ανεξάρτητα και σε πείσμα όλων των πολιτικών δυνάμεων και όλων των πολιτικών εκπροσωπήσεων. Εδώ βρίσκεται, πιστεύω, το μακροπρόθεσμο ερώτημα: θα αναδειχθούν εναλλακτικές λύσεις και προοπτικές; Όνειρα; Προσδοκίες; Προτάγματα; Αυτό δεν φαίνεται τώρα».

Το μέλλον του πολιτικού συστήματος και της Ελλάδας γενικότερα θα κριθεί, σύμφωνα με τον κ. Τσουκαλά, σε παγκόσμιο επίπεδο: «Το μείζον ερώτημα είναι αν θα βρεθούν τρόποι, πράγμα πολύ δύσκολο, να ανακάμψει η παρεμβατική δυνατότητα των πολιτικών εξουσιών εν γένει και να υπάρξουν φραγμοί - περιορισμοί, που θα είναι κανονιστικοί, νομικοί αλλά και καταπιεστικοί ενάντια στην ελεύθερη κίνηση όλων των κεφαλαίων παγκοσμίως. Τότε υπάρχει η πιθανότητα να εμφανιστούν νέα προτάγματα, νέες αλτερνατίβες, νέες μορφές παρέμβασης στην οικονομία και νέες μορφές πολιτικών και κοινωνικών αφετηριών.

Το εγχείρημα, ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο. Μην ξεχνάμε ότι κάθε μέρα διακινούνται περισσότερα από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Πρόκειται για ένα ποσό 30 φορές μεγαλύτερο από αυτό το οποίο υποτίθεται θα δώσει στην Ελλάδα η Ευρώπη για βοήθεια. Σήμερα, τα δημόσια οικονομικά όλων των χωρών απειλούνται από αυτή τη σπέκουλα (κερδοσκοπία). Επομένως, είναι υποχρεωμένοι (οι πολιτικοί) να βρουν τρόπους να παγιώσουν την πολιτική τους εξουσία και να αλλάξουν τρόπους εκπροσώπησης και διακυβέρνησης για να μετασχηματίσουν τα πολιτικά τους προτάγματα με τρόπο πιο ανεξάρτητο. Αν δεν το κάνουν αυτό, τότε βρισκόμαστε στην απαρχή μιας κατρακύλας η οποία δεν ξέρουμε πού μπορεί να καταλήξει. Είμαι, δυστυχώς, απαισιόδοξος».