Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι ;

του Γιάννη Παπαθεοδώρου

Προσφάτως, και με αφορμή την «3^η του Σεπτέμβρη», η κυριακάτικη «Αυγή» έκανε ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα για το αν ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να γίνει το «νέο ΠΑΣΟΚ». Στο αφιέρωμα αυτό, νομίζω, θα πρέπει να προστεθεί - εκπρόθεσμα έστω - και το ιδεολογικό προφίλ του κόμματος έτσι όπως απορρέει από τις διάφορες (και συχνά αντιφατικές) δηλώσεις του κ. Τσίπρα στη ΔΕΘ. Γιατί αν μελετήσει κανείς προσεκτικά αυτές τις δηλώσεις θα καταλάβει πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλει να γίνει το «νέο ΠΑΣΟΚ» ∙ θέλει απλώς να γίνει ένα «παλαιό ΠΑΣΟΚ», και μάλιστα στην πιο αποκρουστική εκδοχή του. Στη συνέντευξη του στη ΔΕΘ, ο κ. Τσίπρας υποστήριξε ότι οι εκπαιδευτικοί του δημόσιου σχολείου μπορούν να κάνουν «μαύρα» ιδιαίτερα «έως ότου λάβουν αξιοπρεπείς μισθούς», ότι πριν παταχθεί το παράνομο εμπόριο του δρόμου «πρέπει να δούμε ποια κυκλώματα κρύβονται πίσω από το μικροπωλητή» και ότι το πρόβλημα δεν είναι οι αποδείξεις που δεν κόβουν οι ταβερνιάρηδες της Ύδρας αλλά το αφορολόγητο μεγάλο κεφάλαιο. «Αν δεν πιάνεις το μεγάλο ψάρι, γιατί το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι, λέει μια παροιμία» πρόσθεσε θυμόσοφα ο κ. Τσίπρας, «δεν μπορείς να ασχολείσαι με την ουρά».

Περιγράφοντας υπαρκτά προβλήματα οικονομικής εξαθλίωσης και ανορθολογικής φορολόγησης των μεσαίων και λαϊκών στρωμάτων, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης έκανε ένα ενδιαφέρον νοηματικό και πολιτικό άλμα για να εντάξει στο κομματικό του ταμείο του ΣΥΡΙΖΑ μια ακόμη συνιστώσα : τη «συνιστώσα των φοροφυγάδων». Το άλμα αυτό συνίσταται όχι μόνο στην αποδοχή μιας «ελαστικής φορολογικής συνείδησης» ανάλογα με την ταξική διάρθρωση και ιεραρχική διανομή του πλούτου αλλά κυρίως στην ηθική νομιμοποίηση της φοροδιαφυγής στο όνομα μιας μελλοντικής «δικαιότερης κοινωνίας». Η αλήθεια είναι ότι οι αναλύσεις του δυτικού επιστημονικού μαρξισμού για τη σχέση της τάξης με τις κοινωνικές πρακτικές ποτέ δεν ήταν το «δυνατό χαρτί» του κ. Τσίπρα αλλά στη συνέντευξη αυτή είναι η πρώτη φορά που ο «χυδαίος μαρξισμός» αγκάλιασε τόσο σφιχτά τη «χυδαία παραοικονομία».

Μόλις πριν λίγες μέρες, άλλωστε, κυκλοφόρησε μια σχετική έρευνα που αναιρεί όλη τη θεωρία για την «εθνική προδοσία» του μεγάλου κεφαλαίου.  Σύμφωνα με την έρευνα, λοιπόν, για το 2009, οι ελεύθεροι επαγγελματίες απέκρυψαν από την εφορία εισοδήματα ύψους 28 δισ. ευρώ, η φορολόγηση των οποίων θα απέφερε στο Δημόσιο έσοδα της τάξης των 11 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό θα ήταν, δηλαδή, περίπου το «απόλυτο ισοδύναμο» για τα επώδυνα μέτρα που αναμένεται να ψηφίσει η Βουλή τις επόμενες εβδομάδες. Και βέβαια, στην κορυφή της «μαύρης λίστας» βρίσκονται γιατροί, μηχανικοί, εκπαιδευτικοί, δικηγόροι, λογιστές, επαγγελματίες των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ξενοδόχοι και εστιάτορες. Δεν ξέρω αν θα έπρεπε να τους κατατάξουμε στο «κεφάλι» ή στην «ουρά» του ψαριού που σερβίρει ο ΣΥΡΙΖΑ. Ξέρω πάντως πως η έκταση της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα δεν έχει σχέση με το σχήμα που ανέπτυξε ο κ. Τσίπρας στη ΔΕΘ. Εδώ και αρκετά χρόνια, η παραοικονομία έχει λάβει το χαρακτήρα μιας ιδιάζουσας και γενικευμένης απορρύθμισης κάθε έννοιας του «δημόσιου συμφέροντος». Το αποτέλεσμα είναι γνωστό : οι θυσίες που επιβάλλει η κρίση κατανέμονται άδικα και άνισα σε όσους πλήττονται και είναι πλήρως ορατοί στο ελεγκτικό μάτι της εφορίας.

Το ενδιαφέρον, ωστόσο, ερώτημα έγκειται στο γιατί ένα αριστερό κόμμα που θα όφειλε να έχει μέτωπο με τη φοροδιαφυγή σε όλες τις κλίμακές της φλερτάρει ανενδοίαστα με τους πρωταγωνιστές της. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα της ιδεολογικής γραμμής του ΣΥΡΙΖΑ. Προσπαθώντας να απευθυνθεί στο ευρύτερο ακροατήριο που του όρισε η εκλογική δυναμική του, υποτιμά τις κλασικές αρχές όχι μόνο της ανανεωτικής αριστεράς αλλά και της ισονομικής συγκρότησης της δημοκρατικής δημόσιας σφαίρας. Αίφνης, από μείζον πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα, η φοροδιαφυγή γίνεται ένα «εργαλείο» αυτό-προστασίας και ατομικής οικονομικής ευελιξίας του πολίτη ∙ ένα πρόβλημα που θα λυθεί στο μέλλον, όταν «ως αριστεροί θα είμαστε αμείλικτοι». Στον ιδεολογικό του χάρτη του ΣΥΡΙΖΑ, τα πράγματα είναι απλά : από τη μια μεριά, τα «μεγάλα συμφέροντα που κερδοσκοπούν» και από την άλλη μεριά, οι μικροί και μεσαίοι που αναγκάζονται να φοροδιαφύγουν για να επιβιώσουν. Τι κι αν η πραγματικότητα δεν επιβεβαιώνει τη θεωρία ; Τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα.

Προφανώς κανείς δεν είναι τόσο αφελής που να πιστεύει πως το φορολογικό κυνήγι των μικρομεσαίων θα ήταν αυτή τη στιγμή η μαγική λύση. Σε μια οικονομία με απειλητική ύφεση και εκρηκτική ανεργία, η πάταξη της φοροδιαφυγής πρέπει να γίνεται με συνδυαστικά και πολλαπλά κριτήρια, από ποικίλες ζώνες της οικονομικής δραστηριότητας. Απαραίτητη προϋπόθεση ωστόσο είναι να διαμορφωθούν εκείνα τα κριτήρια που θα ανταποκρίνονται στον επαναπρασδιορισμό της φορολογίας ως βασικού πυλώνα του «κράτους δικαίου». Κολακεύοντας την «εξατομίκευση του κοινωνικού», ο ΣΥΡΙΖΑ αναλαμβάνει πράγματι να παίξει το ρόλο που έπαιξε το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’80. Όχι μόνο γιατί η άρρητη επανάληψη του περίφημου συνθήματος «Τσοβόλα δώστα όλα» επιτείνει τον εξορκισμό της κρίσης αλλά κυρίως γιατί η συμβολική απομείωση του φορολογικού ελέγχου διαμορφώνει αξίες και ηθικοπολιτικές πεποιθήσεις που επηρεάζουν όλα τα επίπεδα της πολιτικής κουλτούρας των πολιτών. Καλές οι παροιμίες με τα ψάρια,  - δε λέω - αλλά η κοινωνία που δοκιμάζεται δεν μπορεί να ανεχθεί αυτή την ώρα όσους ψαρεύουν σε θολά νερά.  

Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου διδάσκει Νεοελληνική Φιλολογία

στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Είναι μέλος της ΕΕ της ΔΗΜΑΡ