Τι θα απογίνουν οι φιλελεύθεροι;

του Ανδρέα Ζαμπούκα από το Protagon

Την επόμενη Δευτέρα, αν δεν έχουμε, πιο νωρίς, αιφνιδιασμό από τον Ευάγγελο... θα ξέρουμε την ημερομηνία των εκλογών. Τα πρώτα δείγματα φανερώνουν τη μάχη για επικράτηση, που θα δώσουν οι δύο μεγάλοι πόλοι συντηρητισμού του πολιτικού συστήματος.

Οι κυρίαρχες τάσεις του «επικαιροποιημένου» λαϊκισμού είναι, αναλογικά, δύο. Η μία έχει να κάνει με την υπόσχεση του «γενναιόδωρου» κρατισμού και την υπεράσπιση παλαιών κεκτημένων, που προέκυψαν ως «λάφυρα» από την εποχή της «κλεπτοκρατίας» (κεφάλαια, θέσεις, μισθοί και συντάξεις). Η άλλη βασίζεται στα δεξιά φοβικά σύνδρομα εναντίον της Αριστεράς (ποιας Αριστεράς; Μόνο το ΚΚΕ υπάρχει).

Μέσα σ΄ αυτό το σκηνικό της τρομοκρατίας, εμφανίζονται μικρότερες δυνάμεις κοινής λογικής που θα έπρεπε να παίξουν κάποτε, σημαντικό ρόλο για τον «διαφωτισμό» του πολιτικού συστήματος και γενικότερα, της ελληνικής κοινωνίας. Εκτός όμως, από ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ, που φαίνεται να αποτελεί τη μόνη υποσχετική διέξοδο αντίστασης για πολλούς ψηφοφόρους, οι υπόλοιποι σχηματισμοί δεν πείθουν μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος για τη μελλοντική συμβολή τους. Η ΔΡΑΣΗ και η ΔΗ.ΞΑΝ, δυο κόμματα που ξεκάθαρα, απηχούν λογικές θέσεις φιλελευθερισμού, δεν πείθουν τα μεγάλα αστικά στρώματα που διψούν για ένα πιο ανοιχτό κράτος και περισσότερη δημοκρατία. Η ΔΡΑΣΗ για παράδειγμα, κέρδισε προσφυγή, στο ΣτΕ, για τη μείωση των αντικειμενικών αξιών και ελάχιστοι ασχολήθηκαν…

Κι εδώ ακριβώς είναι η μεγάλη αντίφαση. Γιατί οι περισσότερες θέσεις διεξόδου που υιοθετούν όλες οι δυνάμεις του πολιτικού σκηνικού είναι λίγο έως πολύ, φιλελεύθερες. Ο διαχωρισμός κράτους και Εκκλησίας (και η ΝΔ λέει ότι θα το συζητήσει κάποια στιγμή), οι ιδιωτικοποιήσεις (η επίσημη γραμμή του ΣΥΡΙΖΑ δεν τις απορρίπτει εντελώς…), τα μη κρατικά πανεπιστήμια (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΠΟΤΑΜΙ), ανοιχτή διεθνοποιημένη οικονομία, ανοιχτές αγορές, ανταγωνισμός, επιχειρηματικότητα, καινοτομία και ελεύθερη διακίνηση ιδεών, γνώσεων και πληροφοριών. 

Από τη μία λοιπόν, όλοι επιζητούν μια αρμονική σύμπλευση με τον σύγχρονο φιλελεύθερο κόσμο αλλά από την άλλη η έννοια του «φιλελευθερισμού» δαιμονοποιείται, ως αντιστάθμισμα, στον κυνισμό των αγορών.

Τι μπορούν να κάνουν οι φιλελεύθεροι σε έναν αντιφατικό πολιτικό κόσμο που δεν τους εμπιστεύεται; Έχουν τελικά λόγο ύπαρξης οι εκπρόσωποί τους σε ένα πολιτικό και μιντιακό σύστημα που τους περιφρονεί ή τους σέβεται από απόσταση;

Χωρίς αμφιβολία, οι Έλληνες ψηφοφόροι, με αυτό το εκλογικό σύστημα, έχουν ανάγκη από ηγέτες με άλλα χαρακτηριστικά από αυτά που οι φιλελεύθερες δυνάμεις αντιπροσωπεύονται στην Ελλάδα. Καλώς ή κακώς, το θυμικό παίζει μεγαλύτερο ρόλο από τη λογική. Και μέχρι τώρα, δεν φαίνεται κάποιος να μπορεί να επωμιστεί αυτόν τον δύσκολο ρόλο εξισορρόπησης της «πολιτικής γοητείας» που θα κέρδιζε την πραγματική εκπροσώπηση της σύγχρονης φιλελεύθερης σκέψης.

Από την άλλη όμως, ο κλασικός φιλελευθερισμός βρίσκεται στο μυαλό κάθε σκεπτόμενου Έλληνα, είτε δηλώνει σοσιαλδημοκράτης, είτε μεταρρυθμιστής αριστερός, είτε δεξιός ευρωπαϊστής και φοβάται να χρησιμοποιήσει τη λέξη. Ο φιλελευθερισμός είναι ιδεολογία πολιτικής βάσης που στηρίζει τις σύγχρονες δημοκρατίες, δεν είναι «κόμμα»! Δεξαμενή αξιών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τις υπεύθυνες δημοκρατίες και για κάθε ριζοσπαστική προσπάθεια ανανέωσης των κοινωνιών. Δεν έχει οπαδούς και «ζηλωτές». Μόνο φίλους και διαλεκτικούς στοχαστές. Και αναφέρομαι βέβαια, σε όσους επιθυμούν να συμμετέχουν σε έναν έντιμο πολιτικό διάλογο. Όχι στους τυχοδιώκτες και στις καρικατούρες που ευτελίζουν λέξεις και νοήματα, εμφανίζοντας τέρατα και συνομωσίες.

Δεν ξέρω ποια θα είναι η τύχη των «φιλελεύθερων» στις επόμενες εκλογές. Παρατηρώντας όμως και την εξέλιξη των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κομμάτων (ΑLDE), δεν είμαι πολύ αισιόδοξος για το εγχείρημα της ταύτισης της ιδεολογίας με την κομματική αντιπροσώπευση. Έχω την εντύπωση πως θα έπρεπε να επαναφέρουμε, κάποια στιγμή, στον πολιτικό διάλογο τον φιλελευθερισμό με διαφορετικό τρόπο. Περισσότερο δηλαδή, ως προοπτική πολιτισμικής ανασύστασης των κοινωνιών και αναζήτησης τρόπων εκσυγχρονισμού των πολιτευμάτων τους. Όχι ως «δόγμα» και πρόταση εξουσίας από συγκεκριμένα κόμματα και ανθρώπους.

Ίσως το μεγαλύτερο κακό που έγινε με τις ιδεολογίες είναι η ταύτισή τους με πολιτικούς οργανισμούς και εξουσίες. Ξεφτίζουν δυστυχώς και χάνονται, μαζί με τη φθορά των εκπροσώπων τους. Πόσο ακόμα ωφελεί ο «έντιμος αγώνας» (και όχι πάντα για όλους…) χωρίς δικαίωση;