Λεωνίδας Καστανάς: Η νέα υπόσχεση του Grexit

Όσο η κοινωνία και τα πολιτικά της κόμματα αντιστέκονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που επιβάλλουν τα μνημόνια, τόσο το πολιτικό κλίμα βαραίνει, οι δανειστές εξοργίζονται,  οι επενδύσεις καθυστερούν,  η ανεργία καλπάζει, η φορολογία δεν επαρκεί, τα αποθέματα του κράτους μειώνονται, τα ελλείμματα διατηρούνται, τα μέτρα αυξάνονται και ο λαϊκισμός προοδεύει. Αυτός είναι ο ορισμός του φαύλου κύκλου στον οποίο βρίσκεται η χώρα εδώ και 6 χρόνια.

Τα επικοινωνιακά κόλπα της κυβέρνησης, η δαιμονοποίηση του ΔΝΤ και της ΕΕ, η παντός είδους βία, το μπάχαλο και η εκμετάλλευση του προσφυγικού, οι θεωρίες συνωμοσίας, οι παλινωδίες στο άνοιγμα της αγοράς επιφέρουν σύγχυση και απογοήτευση ενώ αυξάνουν την αντίσταση στις απαιτούμενες αλλαγές. Κάθε μέρα που περνάει ο ευρωσκεπτικισμός κερδίζει έδαφος. Το Grexit φαντάζει για κάποιους ως λύση όχι μέσα από σοβαρά επιχειρήματα αλλά ως απότοκο της κόπωσης της κοινωνίας. Είναι η τελευταία έξοδος κάθε απελπισμένου αλλά και αμαθούς.

Η δομική άγνοια μεγάλους μέρους των πολιτών για τα δημόσια οικονομικά και τους κανόνες της ΕΕ, τους οδηγεί να θεωρούν ακόμα, ότι τα μνημόνια έφεραν την κρίση ή δεν αποτελούν μέρος της λύσης και να σκέφτονται ως τελευταίο καταφύγιο την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Νομίζοντας ότι έτσι μηδενίζονται τα χρέη και αρχίζει πάλι το πάρτι. Η τάση αυτή δεν είναι ακόμα παγιωμένη αλλά κερδίζει καθημερινά έδαφος. Ο παραδοσιακός αντιευρωπαϊσμός και η κυβερνητική ρητορεία την τρέφουν. Κερδοσκόποι και ετερόκλητοι πολιτικοί κύκλοι την υποδαυλίζουν.

Η πλειοψηφία των πολιτών δεν θέλει μεταρρυθμίσεις που θα αλλάξουν τη ζωή του. Ακόμα και οι μεταρρυθμιστές είναι καχύποπτοι σε όσες αλλαγές τους αφορούν προσωπικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο νόμος 4009 για τα ΑΕΙ. Παρόλο το ισχυρό μεταρρυθμιστικό ρεύμα των προηγούμενων χρόνων στα πανεπιστήμια, ο νόμος δεν βρήκε υποστηρικτές. Έπεσε, με ανακούφιση για τους εργαζόμενους στα ΑΕΙ. Το ίδιο ισχύει και για τα σχολεία. Πολλοί στο δημόσιο βλέπουν τα κακώς κείμενα αλλά ελάχιστοι είναι διατεθειμένοι να αποδεχτούν αλλαγές. Η κατάσταση τους βολεύει, ειδικά σε ένα δύσκολο οικονομικό περιβάλλον, γεμάτο έγνοιες και κινδύνους.

Στο ασφαλιστικό τα πράγματα είναι πιο καθαρά. Ποιος θέλει να δει μείωση των συντάξεών του ή αύξηση των χρόνων παραμονής στην εργασία. Ειδικά στο δημόσιο που ο κόσμος δεν κρατιέται στην έξοδο. Οι πολίτες έμαθαν ότι το κράτος μπορεί να τους συντηρεί, χωρίς να νοιάζονται για το που βρίσκει τα χρήματα που τους δίνει. Πολλοί πιστεύουν ότι οι εισφορές που κατέβαλαν είναι πολύ μεγαλύτερες από τα λεφτά που θα πάρουν πίσω, ενώ συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Και σήμερα που κάτι παραπάνω έχουν καταλάβει από την αλήθεια (όχι όλοι), ελπίζουν ότι θα υπάρχει κάποιο κόλπο για να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους. Απομένει να δούμε αν το νέο ασφαλιστικό θα ψηφιστεί και από ποιους, αν θα εφαρμοστεί άμεσα και πως, αλλά και τι πολιτικά αποτελέσματα θα επιφέρει.

Οι περισσότεροι ελπίζουν ακόμα στον Τσίπρα. Είναι απογοητευμένοι από την αποτυχία του να διασώσει τα προνόμια της κάστας τους αλλά τους ανακουφίζει το γεγονός ότι θέλει, ότι προσπαθεί, ότι τσακώνεται με το ΔΝΤ και δεν υποκύπτει αμέσως. Έτσι συνεχίζουν να υποστηρίζουν τη φωνή του, με την ελπίδα ότι κάτι θα καταφέρει. Και ας τους βυθίζει βαθύτερα στα αδιέξοδα.  Και ας κοστίζουν οι δήθεν διαπραγματεύσεις του δεκάδες δις στη χώρα. Κι ας φέρνουν εγγύτερα την απόλυτη καταστροφή. Οι άνεργοι έχουν απελπιστεί από την στείρα αγορά εργασίας και προσβλέπουν πια μόνο στο Δημόσιο. Η θεωρία που τους πλάσαραν ότι θα εισπράξουν από τους έχοντες για να τρέξουν νέους διορισμούς είναι η τελευταία τους ελπίδα και την κρατούν σφιχτά. Αδυνατούν να καταλάβουν ότι χωρίς ανάπτυξη της ιδιωτικής οικονομίας, δεν υπάρχουν φόροι, άρα ούτε διορισμοί. Ακόμα και όταν το καταλαβαίνουν τους φαίνεται τόσο μακρινό και δύσκολο και μοιραία αποδέχονται τις ψεύτικες υποσχέσεις.

Η ελληνική κοινωνία δεν θέλει να δει την αλήθεια. Έχει μάθει να μην την βλέπει ή καλύτερα να βλέπει αυτό που θέλει ως αλήθεια. Βρίσκεται σε μια ομαδική παράκρουση, αποτέλεσμα του άκρατου εθνολαϊκισμού που επικράτησε όχι μόνο τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και σε όλη τη διάρκεια της αντιπολίτευσης. Είναι θετικό που οι πρωτεργάτες του πρόσφατου αριστερού ψεύδους αποδεικνύονται ανίκανοι αλλά δεν είναι αρκετό για να ανατρέψει δραστικά το πολιτικό κλίμα, προς το παρόν. Αν σήμερα πηγαίναμε σε ένα δημοψήφισμα «μέσα ή έξω από το ευρώ» είναι πολύ πιθανόν το αποτέλεσμα να ήταν grexit.

 Οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις σήμερα συσσωρεύονται γύρω από δύο εν πολλοίς απαξιωμένα και τετράκις ηττημένα κόμματα, τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ. Δυστυχώς το ΠΟΤΑΜΙ δεν  τα κατάφερε. Ο Κ. Μητσοτάκης μπορεί να έχει φιλελεύθερες λύσεις αλλά είναι από αυτές που δεν γίνονται αποδεκτές από την πλειοψηφία των πολιτών. Η μείωση των εξόδων του κράτους, η αξιολόγηση των ΔΥ, η οικονομική ελευθερία, η πάταξη της διαφθοράς, η ισονομία, η πραγματική εκπαίδευση δεν είναι πράγματα αποδεκτά από την πλειοψηφία. Οι Έλληνες έζησαν επί πολλά χρόνια στο παράδεισο του ανορθολογισμού και τους είναι αφάνταστα δύσκολο να τον αποχωριστούν, κυρίως ψυχικά. Γιατί υλικά τον έχουν ήδη χάσει ανεπιστρεπτί.

Τα φιλοευρωπαϊκά και ορθολογικά κόμματα βρίσκονται σε αδυναμία. Σήμερα πληρώνουν την άρνησή τους να αποκαλύψουν εξ αρχής την αλήθεια και να διαπαιδαγωγήσουν ανάλογα την αγανακτισμένη κοινωνία. Αδυνατούν να εμπνεύσουν, να συνεγείρουν, να κάνουν τους πολίτες να ταυτιστούν με το δικό τους όραμα που  και ασαφές είναι αλλά και επίπονο και χρονοβόρο. Τα λαϊκά στρώματα που θίχτηκαν βαρύτερα από την κρίση τα έχουν εγκαταλείψει. Αν με τον όρο «Ανάπτυξη» εννοούμε ιδιωτικές επιχειρήσεις με εντατικούς ρυθμούς εργασίας, χαμηλά μεροκάματα και αβέβαιο εργασιακό περιβάλλον, τότε μιλάμε για κάτι ιδιαιτέρως απεχθές. Γιατί την ίδια στιγμή ο εργαζόμενος στον ευρύτερο δημόσιο τομέα απολαμβάνει τα ακριβώς αντίθετα. Η σύγκριση και μόνο είναι συντριπτική. Το να υπόσχεται ένα κόμμα δουλειές στον ιδιωτικό τομέα δεν είναι καθόλου ελκυστικό παρόλη την ανεργία. Αντιθέτως η υπόνοια και μόνο ότι ένα κόμμα μπορεί να ανοίξει το δημόσιο το κάνει πολύ πιο ελκυστικό. Όσο και αν αυτό είναι αδύνατο. 

 Ο φόβος του πολιτικού κόστους, η ευκολία με την οποία η κοινωνία εισέπραξε τα ψεύδη ως αλήθειες τρομάζουν τα «μνημονιακά» κόμματα και τα αναγκάζουν να σέρνονται σε στείρες αντιπαραθέσεις με την κυβέρνηση, αντί να διατυπώνουν με παρρησία την αλήθεια που υποτίθεται ότι κατέχουν. Η δυστοκία του Κέντρου είναι απότοκο της αδυναμίας να αντιληφθεί η κεντροαριστερά  ότι τα κρατικιστικά μοντέλα έχουν ηττηθεί παγκοσμίως ως light ρέπλικες του σοβιετικού μοντέλου, της κεντρικά δηλαδή κατευθυνόμενης οικονομίας. Ο κρατισμός ρέει ακόμα στις φλέβες της και την οδηγεί σε απόλυτο αδιέξοδο. Τέτοιο αδιέξοδο, ώστε να ονειρεύεται κυβέρνηση εθνικής ενότητας, δηλαδή, διάσωσης του ΣΥΡΙΖΑ. Όχι βέβαια πως η κεντροδεξιά έχει απαρνηθεί τον κρατισμό. 

Τούτων δοθέντων, βλέπω με μεγάλη σπουδή τις δημοκοπήσεις. Δεν αμφισβητώ την εντιμότητά των εταιριών αλλά θεωρώ ότι σε αυτό το τόσο ρευστό πολιτικό περιβάλλον, αντίστοιχη ρευστότητα έχουν και οι μετρήσεις. Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ που μετατοπίζονται προς το ΔΞ/ΔΑ, και φτιάχνουν τη διαφορά υπέρ της ΝΔ, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι τον εγκαταλείπουν οριστικά. Πολιτιστικά είναι ΣΥΡΙΖΑ και αυτό είναι το σημαντικότερο. Οι συμπεριφορές στελεχών του, η ποιότητα των διορισμών του, οι επιθέσεις στον Τύπο, οι προσπάθειες ελέγχου  της δικαιοσύνης, η ανοχή στην ανομία  μάλλον τους ενθουσιάζουν παρά τους απωθούν. Γιατί ενισχύουν το κράτος αφέντη και υποδαυλίζουν το ρεβανσισμό. Μέχρι σήμερα κανένα νομοθέτημα του ΣΥΡΙΖΑ δεν αφαίρεσε χρήματα από την τσέπη τους. Καμιά αλλαγή στη δημόσια διοίκηση δεν τους ξεβόλεψε. Το δε επαπειλούμενο μπάχαλο στην Εκπαίδευση, στο μέτρο που την κάνει ελαστικότερη, τους είναι αποδεκτό με ανακούφιση. Για τους περισσότερους, απαιτητική παιδεία σημαίνει περισσότερα φροντιστήρια άρα και έξοδα. Η συριζοποίηση της κοινωνίας είναι βαθιά και εμφανής σε κάθε κοινωνική εκδήλωση. Ακόμα και στις απεργίες.     

Πριν ένα μήνα διάφοροι αναλυτές έβλεπαν να ξεσπά πολιτική κρίση με αιτία το προσφυγικό. Η πραγματικότητα τους διέψευσε.  Στο μέτρο που οι μετανάστες δεν θέλουν να μείνουν στην Ελλάδα, αργά ή γρήγορα θα βρουν έναν τρόπο να φύγουν ή θα επιλέξουν άλλη διαδρομή για τον τελικό προορισμό τους. Ήδη οι διακινητές έχουν χαράξει νέες πορείες. Το κλείσιμο των χερσαίων συνόρων δίνει εκ των πραγμάτων μια λύση. Η ραγδαία αύξηση των ξενοφοβικών συνδρόμων, ευτυχώς, δεν επιβεβαιώθηκε. Στο μέτρο που οι ροές καταλαγιάζουν το προσφυγικό γίνεται ελεγχόμενο και τέλος πάντων δεν είναι αυτό που θα επιφέρει αφόρητες πιέσεις στο κυβερνητικό μπλοκ.

Η επιλογή της κυβέρνησης να δείχνει συνεχώς την ΕΕ ως αιτία των δεινών μας είναι μια πολιτική που αποδίδει καρπούς. Η ελληνική κοινωνία έχει βαθύ πυθμένα αντιδυτικισμού και αντιευρωπαϊσμού που εκδηλώθηκε καθαρά με το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος. Είναι το τελευταίο αποκούμπι ενός ανθρώπου που έμαθε αλλιώς και επιμένει στη φαντασίωσή  του επικαλούμενο τους «κλέφτες» του παρελθόντος που σήμερα αδυνατούν να του μοιράσουν τα ιμάτια του κράτους. Τους «κλέφτες» που αποθέωνε στο πρόσφατο παρελθόν.

Από την άλλη, η δημοκρατική  αντιπολίτευση αδυνατεί να φτιάξει ρεύμα που θα μεταφέρει ψήφους από το ΣΥΡΙΖΑ στη ΝΔ ή στο ΠΑΣΟΚ. Ειδικά στη ΝΔ. Το πολιτικό προφίλ του Κυριάκου Μητσοτάκη, η φιλελεύθερη πολιτικά ματιά του, το επίθετό του, ο ευγενικός του χαρακτήρας, το συνολικό του στήσιμο, δεν είναι ελκυστικά για έναν κόσμο που ενθουσιάστηκε από τον Τσίπρα. Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ δεν αναζητούν ορθολογικές λύσεις. Περιμένουν νέα ψέματα  να τους χαϊδέψουν τ’ αυτιά. Φυσικά και όλα αυτά έχουν κοντά ποδάρια, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι ικανά να μεταστρέψουν  την κοινή γνώμη άμεσα.

Πέρα από την πραγματικότητα, υπάρχει και η ψυχολογία που μεταβάλλεται με χαμηλότερους ρυθμούς. Γι αυτό το grexit κερδίζει έδαφος. Είναι η νέα υπόσχεση. Το ζήτημα όμως δεν είναι αν το προτάσσει  ο Λαφαζάνης, αλλά αν θα το τολμήσει ο Τσίπρας. Δύσκολο. Γιατί η ανθρωπιστική κρίση που θα επακολουθήσει θα είναι ανεξέλεγκτη. Αντιθέτως, η προστασία που παρέχουν οι Θεσμοί  και οι ροές των ευρώ, διατηρούν μια κάποια έστω και ασταθή ισορροπία και του επιτρέπουν να χτίζει το δικό του κράτος και να εισπράττει συναίνεση  από σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Δημόσιους υπαλλήλους, συνταξιούχους και νέους προστατευμένους ακόμα από την ελληνική οικογένεια. Στο μέτρο που η κυβέρνηση καταφέρει να διασώσει αυτούς με τις λιγότερες απώλειες, είναι δύσκολο να περιμένουμε σημαντικές ανακατατάξεις.

Η ελληνική κοινωνία είναι ένα σύστημα σε ασταθή ισορροπία. Δύσκολο να προβλέψει κανείς τις ενδιάμεσες καταστάσεις, από τις οποίες θα διέλθει μέχρι να ισορροπήσει τελικά και το χρονικό διάστημα που θα χρειαστεί. Δύσκολο και να προβλέψει την πιθανότητα και το είδος  ενός ατυχήματος. Ωστόσο θα ήταν λάθος να ερμηνεύουμε τις πολιτικές εξελίξεις με γνώμονα μόνο τις κοινωνικές συμπεριφορές και τα στερεότυπα. Η πολιτική έχει τους δικούς της κανόνες. Αν για παράδειγμα η εσωκομματική αριστερή αντιπολίτευση στο ΣΥΡΙΖΑ αποσύρει την εμπιστοσύνη της προς την κυβέρνηση δημιουργείται πολιτική κρίση και είναι αμφίβολο αν ΠΑΣΟΚ και ΠΟΤΑΜΙ θα σπεύσουν να τη στηρίξουν. Το προηγούμενο με την ομάδα Λαφαζάνη είναι πρόσφατο και ενδεικτικό. Η αριστερή ιδεοληψία δεν υπακούει στους κανόνες της αστικής δημοκρατίας. Υπάρχει όμως; Η όλα αυτά είναι απλώς ασκήσεις ρητορικής που απαλύνονται από τη γλύκα και τα οφέλη της εξουσίας;

Το σίγουρο είναι ότι σημαντικό μέρος της κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος θα αντισταθεί σε κάθε διαδικασία σαρωτικών αλλαγών. Η χώρα και όχι μόνο η κυβέρνηση είναι παγιδευμένη. Ούτε στη ρήξη είναι έτοιμη να πάει, πόσο μάλλον να διαχειριστεί το άγος της, ούτε στην επίπονη παραγωγική ανασυγκρότηση. Απολαμβάνει αυτιστικά την αγανάκτηση προς τους χτεσινούς της ήρωες που την έφεραν μέχρι εδώ και ελπίζει σε αυτούς που την σπρώχνουν στο γκρεμό. Η συνταγή της καταστροφής.