Αρίστος Δοξιάδης: Αλλαξε ο συσχετισμός δυνάμεων στην κοινωνία;

Σχόλιο μαργαρίτας:  "Πως και πότε θα βρω δουλειά στην Ελλάδα;"

Στην Ελλάδα υπάρχει πολύ χρήμα, είτε στα στρώματα είτε στις τράπεζες κυρίως του εξωτερικού. Χρήμα υπάρχει και στους ξένους. Δεν επενδύεται στη χώρα μας γιατί υπάρχει πολιτική αστάθεια. Και για να γίνει μεγαλύτερη ψηφίζεται και απλή αναλογική. Γιατί καθημερινά ακούγονται ή γίνονται απίθανα πράγματα που αποτρέπουν οποιαδήποτε κίνηση επιχειρηματικότητας.  Γιατί υπάρχουν capital controls. Γιατί δεν υπάρχουν τράπεζες να βοηθήσουν. Γιατί η σημερινή κυβέρνηση είναι εχθρική στις επενδύσεις. Γιατί όλα είναι ρευστά και γίνονται ρευστότερα. Γιατί η φορολογία είναι μεγάλη. Γιατί το κράτος μπορεί να απεργεί όταν ο επενδυτής χρειάζεται τη βοήθειά του. Γιατί υπάρχει διαφθορά. Γιατί μπορεί και να σου σπάσουν το μαγαζί. Γιατί δεκάδες χρόνια κλείναμε επιχειρήσεις αναζητώντας το δρόμο προς το σοσιαλισμό.

 Αν εξαιρέσεις τον τουρισμό γιατί και που να βάλει κάποιος ξένος τα λεφτά του;  Γιαυτό οι Έλληνες επενδύουν μόνο στην εστιάση. Μικρές σχετικά επενδύσεις, εύκολη φοροδιαφυγή, άμεσες εισπράξεις σε ρευστό, χαμηλά μεροκάματα, μεγάλο ποσοστό κέρδους. Πόσοι θα δουλέψουν όμως; Ποιος θα ξεκινήσει τώρα σε τόσο αντίξοες συνθήκες να παράγει και να εξάγει;  Και τι; 

από την Καθημερινή

Τ​​ο 2011 έγραψα ότι η κρίση δημιουργήθηκε επειδή κυριάρχησαν στην Ελλάδα τα επαγγέλματα των «μη εμπορεύσιμων» κλάδων, αυτών δηλαδή που απευθύνονται μόνο στην εσωτερική αγορά και δεν κινδυνεύουν από διεθνή ανταγωνισμό. Κατασκευαστές και τραπεζίτες, δικηγόροι και ιατροί, έμποροι και φαρμακοποιοί, υπάλληλοι υπουργείων και ΔΕΚΟ συγκρότησαν έναν συνασπισμό εξουσίας που απαιτούσε εγγυημένα περιθώρια κέρδους, μισθούς πέρα από την παραγωγικότητα, συντάξεις υψηλότερες από τις εισφορές, τεχνητή ζήτηση για άχρηστες υπηρεσίες.

Οι εμπορεύσιμες δραστηριότητες, δηλαδή βιομηχανία, γεωργία, τεχνολογία, δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν σε τέτοιο περιβάλλον και συρρικνώθηκαν δραματικά. Ο τουρισμός και η ναυτιλία διατηρήθηκαν μόνο επειδή είχαν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα ανεξάρτητα από το θεσμικό περιβάλλον της υπόλοιπης οικονομίας.

Αποτέλεσμα της κυριαρχίας αυτού του συνασπισμού ήταν να εξάγουμε ελάχιστα προϊόντα και να έχουμε έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο επί δεκαετίες. Η κρίση του 2010 εκδηλώθηκε όταν οι δανειστές από το εξωτερικό σταμάτησαν να χρηματοδοτούν το έλλειμμα.

Θα υπερβαίναμε την κρίση μόνο όταν μεγάλο μέρος της οικονομικής ζωής θα μετατοπιζόταν προς τους εμπορεύσιμους κλάδους. Προϋπόθεση ήταν να πάψει η προστασία και τα προνόμια του παλιού συνασπισμού. Αυτή ήταν η λογική των μνημονίων, στο σκέλος των μεταρρυθμίσεων – όχι όμως και στο σκέλος των φόρων, που υπονόμευαν την αναγκαία μετατόπιση.

Εχουν αλλάξει λοιπόν οι συσχετισμοί στην οικονομία και στην κοινωνία τα τελευταία χρόνια; Είναι περισσότερο ευνοϊκές οι συνθήκες για έναν νέο κοινωνικό συνασπισμό που θα στηρίξει τους παραγωγικούς κλάδους; Τα δεδομένα είναι αντιφατικά.

Ενα αποτέλεσμα της μεγάλης ανασφάλειας και της ανεργίας είναι ότι έχει αποκτήσει πολύ μεγάλη αξία καθετί που παρέχει ασφάλεια. Αυτό ισχύει για τις συντάξεις, που μπαίνουν στην τράπεζα κάθε μήνα, και σε πολλές περιπτώσεις συντηρούν όλη την οικογένεια. Αλλά οι συντάξεις αυξήθηκαν ως ποσοστό του ΑΕΠ από 12% σε 17%, κι έτσι στερούν πολύ περισσότερους πόρους από την υπόλοιπη οικονομία. Εχει προστεθεί λοιπόν ένα σημαντικό πολιτικό εμπόδιο για τη μετατόπιση πόρων είτε προς τις επενδύσεις είτε προς ένα πιο δίκαιο κοινωνικό κράτος.

Από την άλλη πλευρά, η ανασφάλεια ενισχύει την κοινωνική υποστήριξη προς τις επιχειρήσεις που δίνουν δουλειές σε πολύ κόσμο. Εχουν σταματήσει οι απεργίες-σαμποτάζ στον τουρισμό, όπως ήταν παλιότερα των ταξί και των ναυτεργατών μέσα στο καλοκαίρι. Οι συνδικαλιστές καταλαβαίνουν ότι η κοινή γνώμη θα αντιδρούσε έντονα. Το στοιχείο αυτό λειτουργεί υπέρ ενός νέου συνασπισμού παραγωγικών δυνάμεων.

Εχουν αλλάξει οι ευκαιρίες που βλέπουν οι επιχειρηματίες. Είναι πολύ λιγότερες στην εσωτερική αγορά, γι’ αυτό στρέφουν το ενδιαφέρον προς τα έξω. Αντί για προστασία από τον ανταγωνισμό, τώρα χρειάζονται καλύτερες συνθήκες για να είναι ανταγωνιστικοί. Ακόμα και στους παραδοσιακά εσωστρεφείς κλάδους, όπως είναι η οικοδομή, η προοπτική βρίσκεται στους πελάτες του εξωτερικού.

Εχουν αλλάξει οι ευκαιρίες που βλέπουν οι νέοι: δεν θα βρουν θέση στο Δημόσιο, ούτε θα είναι εύκολο να βγάλουν χρήματα όπως έβγαζαν οι έμποροι και οι δικηγόροι πριν από δέκα χρόνια. Αναζητούν θέσεις σε μεγάλες επιχειρήσεις, αλλά δεν βρίσκουν. Μερικοί επιστρέφουν στο χωράφι των παππούδων, με φιλοδοξίες ποιοτικής παραγωγής. Αλλοι βρίσκουν δουλειές προγραμματιστή ή σχεδιαστή μέσα από το Διαδίκτυο και τις εκτελούν από το σπίτι, αδήλωτες συχνά. Και μερικοί ιδρύουν επιχειρήσεις καινοτομίας. Οσοι κάνουν αυτές τις προσπάθειες βρίσκουν συμπαράσταση από τους γονείς, πράγμα που δεν ίσχυε πιο παλιά. Τα νέα κριτήρια της μεσαίας τάξης σχετικά με την καριέρα των παιδιών ίσως να διαμορφώσουν μια πιο ανοιχτή ιδεολογία της εργασίας, της δημιουργίας και του ρίσκου.

Στα χρόνια της κρίσης και των μνημονίων αυξήθηκαν οι εξαγωγές ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος από 24% σε 30%, αλλά παραμένουν πολύ χαμηλές συγκριτικά με τις ευρωπαϊκές χώρες παρόμοιου μεγέθους.

Η απασχόληση στους εμπορεύσιμους κλάδους μεγάλωσε λίγο ως ποσοστό του συνόλου, αλλά μειώθηκε σε απόλυτους αριθμούς.

Οι 300.000 μορφωμένοι Ελληνες που μετανάστευσαν είναι δυνάμεις που αφαιρέθηκαν από τον νέο συνασπισμό των παραγωγών, ιδίως όσο τα παλιά συμφέροντα δεν τους επιτρέπουν να μετέχουν στις εκλογές.

Ενώ λοιπόν άλλαξε ο συσχετισμός υπέρ της εξωστρέφειας μέσα στο σύνολο αυτών που έχουν εργασία ή που σχεδιάζουν ενεργά το μέλλον τους, υπάρχει το μεγάλο πλήθος των ανέργων, των απόντων και των αποτραβηγμένων, που δεν έχουν άμεσο συμφέρον ούτε στο παλιό μοντέλο της προστασίας και των προνομίων, ούτε στο νέο του ανοικτού ορίζοντα και της παραγωγής.

Η μάχη για την εξουσία και για τις δημόσιες πολιτικές θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό από αυτούς. Που όμως δεν μετρούν το συμφέρον τους με επιδόματα, με μισθούς, με φοροεπιδρομές ή με φοροαπαλλαγές, γιατί τίποτε από αυτά δεν τους ακουμπά άμεσα. Θα το μετρήσουν με μια γενικότερη, και αναγκαστικά πιο θολή, εικόνα του κόσμου. Πώς θα μπορέσω, κάποτε, να βρω κάποια δουλειά; Αν κοπούν κάποιες συντάξεις, θα είναι καλύτερο ή χειρότερο για την άνεργη κόρη μου; Τι σημαίνει μια επένδυση ενός Γερμανού σε ένα αεροδρόμιο; Είναι αρπαγή εθνικού πλούτου, ή θα φέρει εισοδήματα στη γύρω περιοχή;

Σε αυτή τη συζήτηση δεν αρκούν τα λογικά επιχειρήματα. Η επιτυχία του λόγου θα κριθεί και από το συναίσθημα. Από το «ήθος» και το «πάθος» των ομιλητών.

*Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στην εταιρεία Επιχειρηματικών Συμμετοχών Openfund.