Χρηστος Παπαγεωργιου: Γιατι τα Σοβιετικα συστηματα παραγουν φτωχεια ?

Όλοι οι «προοδευτικοί» διανοούμενοι επί της γης, όλων των αποχρώσεων έχουν να πουν πάντα έναν καλό λόγο για τον Μαρξ του οποίου οι θεωρίες κατ’ αυτούς διαστρεβλώθηκαν από ανίκανες ή ιδιοτελείς ηγεσίες στις χώρες του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, με αποτέλεσμα την φτώχια και την δυστυχία των κατοίκων τους, και έναν κακό λόγο για τον Καπιταλισμό ο οποίος όπου αντικατέστησε τον Υπαρκτό Σοσιαλισμό έφερε ευημερία και εξαφάνισε την ακραία φτώχια. Στο άρθρο που ακολουθεί θα επιχειρήσω να εξηγήσω γιατί ο Καπιταλισμός δημιουργεί πλούτο και όλα τα συστήματα του Υπαρκτού Σοσιαλισμού και όσα προσπαθούν να τα μιμηθούν παράγουν φτώχεια.

Τι είναι ο Καπιταλισμός ?

Όλοι σήμερα συμφωνούν ότι ο Καπιταλισμός (Οικονομικός Φιλελευθερισμός) είναι ένα αποτελεσματικό οικονομικό σύστημα παραγωγής πλούτου. Η καλύτερη περιγραφή που έχω διαβάσει για τον Καπιταλισμό δόθηκε από τους Eric Beinhocker και Nick Hanauer [1]. Συνοπτικά όπως αναφέρουν ο Καπιταλισμός παρέχει κίνητρα για την πραγματοποίηση καθημερινά εκατομμυρίων πειραμάτων επίλυσης προβλημάτων, παρέχει ανταγωνισμό για την επιλογή των καλύτερων λύσεων και παρέχει κίνητρα και μηχανισμούς για την αξιοποίηση των καλύτερων διαθέσιμων λύσεων. 

Αυτή η περιγραφή μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τον Καπιταλισμό ως ένα εξελικτικό σύστημα επίλυσης προβλημάτων . Μας επιτρέπει να δούμε ότι οι  λύσεις που παράγει ο Καπιταλισμός είναι αυτές που δημιουργούν πραγματική ευημερία στη ζωή των ανθρώπων και ο ρυθμός με τον οποίο δημιουργούμε λύσεις είναι ο πλούτος που παράγεται και φυσικά αντίστοιχη πραγματική οικονομική ανάπτυξη. 

Όπως τεκμηρίωσε με το έργο του ο Γιόζεφ Σουμπέτερ, [2] ο οποίος κατά την γνώμη μου υπήρξε ο σημαντικότερος διανοητής της πολιτικής οικονομίας στον 20ο Αιώνα,

η παραγωγή πλούτου στον Καπιταλισμό γίνεται με την διαδικασία της «Δημιουργικής Καταστροφής» ή της «Θύελας του Σουμπέτερ».

Όπως επεσήμανε ο πλούτος στον Καπιταλισμό παράγεται από την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, που σημαίνει ότι σε συνθήκες ελεύθερου και υγιούς ανταγωνισμού νέες καινοτόμες και κερδοφόρες επιχειρήσεις με τον ανταγωνισμό τους «κλείνουν» συνεχώς παλαιότερες ζημιογόνες επιχειρήσεις δημιουργώντας αενάως νέα προϊόντα και υπηρεσίες και επομένως πλούτο για την κοινωνία.

Δηλαδή ο Καπιταλισμός λειτουργεί σαν καταστροφική μηχανή εξαφάνισης αναποτελεσματικών και ζημιογόνων επιχειρήσεων και αντικατάστασης τους με νέες καινοτόμες και κερδοφόρες. Φυσικά αυτό γίνεται από την προσπάθεια δραστήριων και εφευρετικών πολιτών κάθε χώρας (επιχειρηματίες και ερευνητές) να πολλαπλασιάσουν τον δικό τους πλούτο με αποτέλεσμα να αυξάνεται και ο πλούτο της χώρας τους.

Διατύπωσε δηλαδή ο Γιόζεφ Σουμπέτερ την καινοτόμα άποψη για την εποχή του ότι ο πλούτος σε μια χώρα παράγεται από τις επιχειρήσεις της μέσω της καινοτομίας που φέρνουν σε προϊόντα ,υπηρεσίες και μεθόδους παραγωγής σε αντίθεση με την κυρίαρχη τότε «Μαρξιστική» άποψη ότι ο πλούτος παράγεται από την υπεραξία της εργασίας των εργαζομένων.

Δυστυχώς για διάφορους λόγους σε αρκετές Δυτικές χώρες η Μαρξιστική λαϊκίστικη αντίληψη της δημιουργίας πλούτου από την απαλλοτρίωση της υπεραξίας των εργαζομένων έχει επιτρέψει σε λαϊκιστές πολιτικούς της Άκρας Αριστεράς και της Άκρας Δεξιάς να πολλαπλασιάζουν τους ψήφους τους μιλώντας ενάντια στον Καπιταλισμό, στην επιχειρηματικότητα ή πιο λαϊκά ενάντια στην πλουτοκρατία και το κεφάλαιο. Όταν μάλιστα τέτοιοι πολιτικοί κατορθώνουν να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση, αυτές οι απόψεις οδηγούν σίγουρα σε οικονομική καταστροφή και φτωχοποίηση

Η Σοβιετική φτωχοποίηση

Το 1989 με 1990 είχα την ευκαιρία να βρεθώ στην Σοβιετική Ένωση της «Περεστρόϊκα και της Γκλάστνοστ» του εξαίρετου Γκορμπατσώφ, συμμετέχοντας σε μια ομάδα παροχής επιχειρηματικών συμβουλών σε στελέχη Σοβιετικών Επιχειρήσεων. Η τότε κυβέρνηση προσπάθησε ανεπιτυχώς να ανανεώσει το Σοβιετικό σύστημα με ανασυγκρότηση και διαφάνεια διατηρώντας όμως την κρατική ιδιοκτησία των επιχειρήσεων.

Τελικά η φτωχοποίηση συνεχίστηκε μέχρι την κατάρρευση και διάλυση της Σοβιετικής ένωσης από τον αποφασιστικό και ιδιοφυή Γιέλτσιν. Από τότε, ακόμη και με το αυταρχικό σύστημα της περιορισμένης οικονομικής Ελευθερίας του Πούτιν, η αλλαγή επέτρεψε σε σημαντικό μέρος των κατοίκων της πολύπαθης Ρωσίας να αποκτήσουν ευημερία και συνέβαλε στην εξαφάνιση της ακραίας φτώχιας της Σοβιετικής εποχής.

Η κύρια αιτία της δημιουργίας της φτώχιας πιστεύω ότι είναι λαϊκίστικη μυθολογία της υπεραξίας και της υπερεκτίμησης της Μαρξιστικής διανοητικής κληρονομιάς. Όταν πιστεύεις ότι ο πλούτος παράγεται από την υπεραξία της εργασίας των εργαζομένων και όχι από την επιχειρηματικότητα και καινοτομία, τότε φυσικά δεν έχεις κανένα λόγο να έχεις επιχειρηματίες και το κράτος γίνεται φυσικά ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης όλων των εταιριών και επιχειρήσεων της χώρας. Οι Μαρξιστές νομίζουν ότι αρκεί το Κόμμα να κάνει τις σωστές επιλογές Διοικητών και Μάνατζερ για τις κρατικές επιχειρήσεις και η οικονομία θα παράγει αυτομάτως πλούτο.

Η υπεραξία είναι η διαφορά μεταξύ της αξίας των παραγομένων προϊόντων και υπηρεσιών από τις επιχειρήσεις μιας χώρας και των αμοιβών των εργαζομένων σε αυτές, αλλά ο ισχυρισμός ότι τον πλούτο δημιουργεί η απαλλοτρίωση της υπεραξίας των εργαζομένων από τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων, τους Καπιταλιστές ή το Κράτος είναι εντελώς λανθασμένη

Οι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις επωφελούνται από την παραγωγή πλούτου των επιχειρήσεων τους λαμβάνοντας μισθούς, ασφάλιση και σύνταξη από αυτές. Ο πλούτος όμως δημιουργείται από καινοτόμες και ανταγωνιστικές επιχειρήσεις που δημιουργήθηκαν και λειτουργούν αποδοτικά χάρις τις ικανότητες των ιδιοκτητών και των Μάνατζερ που επιλέγουν οι ιδιοκτήτες, αλλιώς χρεοκοπούν και στα ορθολογικά οργανωμένα καπιταλιστικά κράτη τελικά κλείνουν, καθώς δεν μπορούν να αντέξουν στον ανταγωνισμό από πιο καινοτόμες επιχειρήσεις (Δημιουργική καταστροφή).

Τα μεγάλα θύματα αυτής της λαϊκίστικης θεωρίας της δήθεν απαλλοτρίωσης της υπεραξίας των εργαζομένων που διατυπώθηκε από τον Μαρξ τον 19ο αιώνα και υποστηρίζεται σήμερα από τους Κομμουνιστές και Σοσιαλιστές σχεδόν όλων των αποχρώσεων, είναι τα ίδια τα Σοβιετικά κράτη. Όλα τα Σοβιετικά κράτη χάρις αυτήν την μεγάλη λαϊκίστικη δοξασία της υπεραξίας μετατρέπονται σταδιακά σε κοινωνικές μηχανές φτωχοποίησης

Θα προσπαθήσω στην επόμενη παράγραφο να αναλύσω αυτό το φαινόμενο της Σοβιετικής φτωχοποίησης με βάση την θεωρία της Δημιουργικής Καταστροφής του Γιόζεφ Σουμπέτερ, η οποία μπορεί να ερμηνεύσει όχι μόνον πως παράγεται ο πλούτος στον Καπιταλισμό αλλά και η φτώχια στο «Σοσιαλισμό».

Η επιχείρηση σαν οικονομική μηχανή

Οι επιχειρήσεις συμβάλλουν στην κοινωνία δημιουργώντας και διαθέτοντας προϊόντα και υπηρεσίες που βελτιώνουν τις ανθρώπινες ζωές με απτά μέσα, προσφέροντας ταυτόχρονα απασχόληση που επιτρέπει στους ανθρώπους να παρέχουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες άλλων επιχειρήσεων. 

Σε ένα απλοποιημένο διάγραμμα μια επιχείρηση είναι μια οικονομική μηχανή στην οποίαν εισέρχονται (καταναλίσκονται) πόροι και εξέρχονται (παράγονται) προϊόντα και υπηρεσίες.

Η Είσοδος στην επιχείρηση, δηλαδή η κατανάλωση πόρων, αποτελείται από Χρηματικό Κεφάλαιο, που γίνεται επένδυση σε οικόπεδα, κτίρια, εξοπλισμό, άδειες και κεφάλαιο κίνησης συν το Ανθρώπινο Κεφάλαιο (Εργασία εργαζομένων όλης της ιεραρχίας) +συν Φυσικό Κεφάλαιο (χρήση γης, θάλασσας, αέρα σαν περιβαλλοντική όχληση). Η Είσοδος των πόρων μπορεί πάντοτε να αποτιμηθεί σε Συνολική χρηματική αξία Α

Η έξοδος στην επιχείρηση αποτελείται από Προϊόντα και Υπηρεσίες που εφόσον μπορέσουν να διατεθούν μετατρέπονται σε Συνολική χρηματική Αξία Β, που φυσικά χρησιμοποιείται για την Αποπληρωμή δανείων+ Μερίσματα των μετόχων + Μισθούς εργαζομένων + Φόρους και Εισφορές σε Κράτος και συνταξιοδοτικά ταμεία

Είναι φανερό ότι η επιχείρηση παράγει πλούτο όταν η Β μεγαλύτερη της Α ενώ η επιχείρηση παράγει φτώχια όταν η Β είναι μικρότερη της Α. Η διαφορά μεταξύ Δ=Β-Α συνήθως μεταβάλλεται με τον χρόνο .

Σχεδόν πάντοτε όταν μια επιχείρηση ξεκινά την δραστηριότητα της, παράγει καινοτομικά προϊόντα ή υπηρεσίες σε ανταγωνιστικές τιμές και έτσι το Δ είναι θετικό (παραγωγή πλούτου) και οι εργαζόμενοι παίρνουν ικανοποιητικούς μισθούς, οι μέτοχοι παίρνουν μερίσματα (Κέρδη), και το Κράτος και τα Συνταξιοδοτικά ταμεία φόρους και εισφορές. Σταδιακά είτε τα προϊόντα είτε οι υπηρεσίες της επιχείρησης παύουν να έχουν ζήτηση είτε άλλες επιχειρήσεις παράγουν τα ίδια ή και καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες σε πιο ανταγωνιστικές τιμές άρα η διαφορά Δ μειώνεται και μπορεί να γίνει αρνητική (παραγωγή φτώχιας)

Εάν οι μέτοχοι της επιχείρησης είναι ιδιώτες και έχουν ζημιές συνήθως οι επιχειρήσεις σταματούν την δραστηριότητα τους (κλείνουν).

Μερικές φορές πάντως οι «συνδικαλιστές» σε συνεργασία με τους μέτοχους τέτοιων απαξιωμένων επιχειρήσεων πιέζουν τις κυβερνήσεις τους να τις δανειοδοτήσουν μέσω τραπεζών που ελέγχουν ή επηρεάζουν και η παραγωγή φτώχιας συνεχίζεται .

Εάν οι μέτοχοι είναι το Δημόσιο (Κράτος, Τοπική Αυτοδιοίκηση κτλ) οι επιχειρήσεις με αρνητικό Δ (που παράγουν φτώχια) φυσικά σπανίως κλείνουν. Η πίεση που ασκούν οι εργαζόμενοι σε αυτές με τους συγγενείς και φίλους τους αρκεί για να σταματήσει το κλείσιμο των απαξιωμένων ή ζημιογόνων επιχειρήσεων

Στα «Σοβιετικά συστήματα» δεν υπάρχουν καν ιδιώτες, άρα σταδιακά όλες οι επιχειρήσεις υπερβαίνουν το σημείο κερδοφορίας τους και γίνονται μηχανισμοί φτωχοποίησης. Αυτές φυσικά οι κρατικές επιχειρήσεις είναι προστατευμένες από τον ανταγωνισμό (ποτέ δεν ιδρύονται ανταγωνιστικές κρατικές επιχειρήσεις ) αφού άλλωστε λείπει και η ελεύθερη αγορά δεν υπάρχει καν μέτρο της επιτυχίας τους. Οι Σοβιετικές επιχειρήσεις φτωχοποίησης παραμένουν εν λειτουργία για πάντα.

Η φτωχοποίηση λοιπόν είναι εγγενές χαρακτηριστικό όλων των «Σοβιετικών» συστημάτων και οι καλές προθέσεις (όταν υπάρχουν) της πολιτικής ηγεσίας τους δεν αρκούν για να σταματήσουν το φαινόμενο αυτό. Δηλαδή η παρεμπόδιση της Δημιουργικής Καταστροφής δημιουργεί την φτώχια. Η Μαρξιστική ψευδαίσθηση ότι ο πλούτος παράγεται από την εργασία των εργαζομένων που ιδιοποιούνται οι Κεφαλαιοκράτες (υπεραξία) είναι τελικά το σημαντικότερο εμπόδιο στην κατανόηση του φαινομένου της φτωχοποίησης

Αντιθέτως η «Δημιουργική Καταστροφή» στην Φιλελεύθερη οικονομία του ανταγωνισμού (Καπιταλισμός) κλείνει ζημιογόνες επιχειρήσεις και επιτρέπει την δημιουργία πλούτου με την παραγωγή από ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, καινοτομικών προϊόντων και υπηρεσιών σε ανταγωνιστικές τιμές.

Για να γίνει κατανοητή η διαδικασία της καταστροφής πλούτου από τις κρατικές επιχειρήσεις ας αναφέρω τα κύρια χαρακτηριστικά τους :

• Έχουν παγιδευμένο σε αυτές ανενεργό προσωπικό (σπατάλη ανθρώπινων πόρων)
• Χρησιμοποιούν ασκόπως ή αναποτελεσματικά πρώτες ύλες (σπατάλη υλικών πόρων),
• Χρησιμοποιούν αναποτελεσματικά εξοπλισμό και εγκαταστάσεις (σπατάλη επενδυτικών πόρων)

Σε μερικές χώρες όπως στην Ελλάδα αν και φαινομενικά ανήκουν στην λεγόμενη Δύση, το Δημόσιο ελέγχει έναν σημαντικό αριθμό επιχειρήσεων που οι περισσότερες παράγουν φτώχια, ενώ οι κρατικά ελεγχόμενες τράπεζες πιέζονται να χρηματοδοτήσουν μη ανταγωνιστικές επιχειρήσεις οι οποίες επίσης παράγουν φτώχια.

Η κατανόηση του φαινομένου της Σοβιετικής διάβρωσης Δυτικών οικονομιών που γίνεται με την δράση Σοσιαλιστικών ή Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, την ανοχή λαϊκίστικων Δεξιών κομμάτων και την κοινωνική και πολιτική πίεση της όλης Αριστεράς, δεν έχει επαρκώς κατανοηθεί και αυτή είναι η κύρια αιτία της φτωχοποίησης του Ευρωπαϊκού Νότου και της Λατινικής Αμερικής

Ενώ στις κεντρικές Δυτικές Καπιταλιστικές χώρες η Φιλελεύθερη παρακαταθήκη των Ρήγκαν και Κλίντον, Θάτσερ και Μπλέρ, Κολ και Σρέντερ έχει δημιουργήσει ένα δυνατό τείχος άμυνας απέναντι στον Σοσιαλ-Μαρξιστικό λαϊκισμό.

Η απελευθέρωση της οικονομίας από τις κρατικές επιχειρήσεις και η παραγωγή υπηρεσιών που παρέχει το Δημόσιο με εξωτερικούς παραγωγούς ( Outsourcing) μπορεί να αλλάξει ριζικά την οικονομία όπως έδειξαν τα παραδείγματα όλων των Σοβιετικών χωρών που μετασχηματίστηκαν εν μέρει σε Φιλελεύθερες Οικονομίες (Κίνα, Ρωσία, πρώην χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, κτλ). Ιδιαίτερα για την «Σοβιετική» Ελλάδα της μεταπολίτευσης οι συμβουλές μου φαίνονται στο άρθρο μου [3]

Σε μερικές από αυτές η ιδεολογική κυριαρχία του Σοβιετικού Μαρξισμού, που τις κατέστρεψε, είναι τόσο ισχυρή ώστε οι ηγεσίες τους (Κίνα, Ρωσία π.χ.) για λόγους λαϊκισμού, να προσποιούνται ότι καμαρώνουν για το Μαρξιστικό ζοφερό παρελθόν τους που εύχομαι ειλικρινά να μην το ξαναζήσουν οι επερχόμενες γενιές των χωρών τους.

Καπιταλισμός και Δημοκρατία σε αμφισβήτηση

Παρόλα αυτά σήμερα που ο Καπιταλισμός (Οικονομικός Φιλελευθερισμός) έχει κυριαρχήσει, διαπιστώνουν σχεδόν όλοι ότι ο Καπιταλισμός είναι επίσης ένα σύστημα έντονων οικονομικών διακρίσεων που αρκετές φορές δεν οφείλονται σε αριστεία, ικανότητες ακόμη και ευκαιρίες των εχόντων και κατεχόντων.

Περισσότερο μετράει στην δημιουργία πλούτου η τύχη. Η τύχη να γεννηθείς σε μια ανεπτυγμένη χώρα, η τύχη να γεννηθείς έξυπνος ή όμορφος, η τύχη να γεννηθείς σε μια φυσιολογική οικογένεια που θέλει να δει τα παιδιά της να μορφωθούν ή να εξασκήσουν τις όποιες ειδικές ικανότητας ή ταλέντα διαθέτουν τα παιδιά τους

Ας σημειώσουμε επίσης ότι η μεγάλη αδυναμία του Καπιταλισμού είναι η συγκέντρωση πλούτου στα χέρια όλο και λιγότερων ατόμων. Η συγκέντρωση χρημάτων και πλούτου επιβραδύνει το βρόχο ανατροφοδότησης μεταξύ καταναλωτών και επιχειρήσεων, περιορίζοντας τη δυναμική της καινοτομίας, στην επίλυση προβλημάτων, στην ανάπτυξη και στην ευημερία.

Ακόμη χειρότερα η συγκέντρωση πλούτου επιτρέπει σε μερικές χώρες στους έχοντες και κατέχοντες να αυξήσουν την τιμή των κοινωνικών πραγμάτων που καθορίζουν την καλή ζωή, όπως η στέγαση, η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη.  Έτσι τελικά υπονομεύεται και η πολιτική νομιμότητα του ίδιου του Καπιταλισμού.

Πρέπει λοιπόν οι πολιτικοί της Δύσης να έχουν το θάρρος να θεσπίσουν πολιτικές που είναι καλές για τον Καπιταλισμό σε γενικές γραμμές, και όχι πολιτικές που ωφελούν μόνον λίγους Καπιταλιστές. 

Πρέπει να αναγνωρίσουμε δηλαδή ότι μόνον μια ακμάζουσα μεσαία τάξη μπορεί να φέρει ανάπτυξη και της ευημερία για όλους.  

Τέλος ας σημειώσουμε ότι η Δημοκρατία είναι ο καλύτερος μηχανισμός που έχουν βρει οι άνθρωποι για την διευθέτηση των προβλημάτων που προέρχονται από τις αδυναμίες που είναι εγγενείς στον καπιταλισμό. Στις σωστά οργανωμένες Δημοκρατίες επιτυγχάνεται η ειρηνική επίλυση των αναπόφευκτων συγκρούσεων ώστε να μεγιστοποιείται η Δικαιοσύνη και η εφαρμογή της νομιμότητας αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις της κοινωνίας.

Βλέποντας την πραγματική ευημερία ως λύσεις σε προβλήματα (Οικονομικός Φιλελευθερισμός) μπορεί να εξηγηθεί γιατί η ποιότητα της Δημοκρατίας (Πολιτικός Φιλελευθερισμός) συνδέεται τόσο πολύ με την ευημερία. Οι Δημοκρατίες με όλες τις αδυναμίες τους βοηθούν πραγματικά να δημιουργηθεί ευημερία επειδή κάνουν πολλά πράγματα καλύτερα από τα άλλα συστήματα διακυβέρνησης

Αναφορές

[1] https://www.mckinsey.com/featured-insights/long-term-capitalism/redefining-capitalism

[2] https://www.scribd.com/doc/65479911/Γιόζεφ-Σουμπέτερ-Η-Δημιουργική-Καταστροφή-στον-Καπιταλισμό

[3] https://ekyklos.gr/sb/83-oikonomikos-fileleftherismos-to-elliniko-provlima.html