Η πάλη των τάξεων του Θανάση Πολλάτου


Αναδημοσιεύω από το arguments ένα σημαντικό κείμενο του φίλου Θανάση Πολλάτου. Αισθάνομαι όμως και την ανάγκη να αναφέρω πως προσυπογράφω τα όσα γράφονται, πως ενθουσιάστηκα όταν το διάβασα, πώς χάρηκα, που τα όσα μας απασχολούν, ερμηνεύονται και περιγράφονται με θαυμαστή ακρίβεια. Κάπου θα βγει όλο αυτό το ωφέλιμο έργο. Από το Μάρξ στον Κορνήλιο και στο Λεφόρ, στη ρώσικη γραφειοκρατική κοινωνία και από εκεί στην Ελληνική κρίση. Η πολιτική σκέψη στα καλύτερά της. Kαι ευτυχώς αυτό συμβαίνει έξω από κομματικά πλαίσια. (Leo)

του Θανάση Πολλάτου από το Arguments

Έχω πάψει από καιρό να πιστεύω στη μαρξική θεωρία της πάλης των τάξεων· ίσως μάλιστα να μην την πίστεψα ποτέ. Δεν βλέπω γύρω μου εργάτες να αντιμάχονται τα αφεντικά τους, βλέπω μια κοινωνία να καταφάσκει σύσσωμη τη θεαματική και καταναλωτική της αναπαράσταση. Είναι επειδή, έχοντας διαβάσει τον Καστοριάδη και τον Λεφόρ, αναζητώ την τάξη όχι με βάση τα αντικειμενικά της χαρακτηριστικά, τη θέση των υποτιθέμενων μελών της στην παραγωγή, αλλά με βάση το βαθμό που η συνομάδωση αυτή συμμετέχει σε έναν ανταγωνισμό πολιτικό, φαντασιακό, πολιτισμικό της υπάρχουσας κοινωνικής θέσμισης. Η τάξη, έλεγε ο μεγάλος θεωρητικός του εργατικού κινήματος, ο Ε.Π. Τόμσον, δεν είναι ένα πράγμα, αλλά μια σχέση. Οι τάξεις για να είναι τάξεις πρέπει να συμπεριφέρονται σαν τάξεις, να ορίζουν τον εαυτό τους ως τέτοιες μέσα στην πράξη τους, στην διεκδίκησή τους και κυρίως στην τοποθέτησή τους απέναντι στο υπάρχον καθεστώς και στις άλλες τάξεις. Η εργατική τάξη υπήρξε, την περίοδο της ακμής του εργατικού κινήματος, μια πραγματική τάξη που αντιπροσώπευε μια νέα κοινωνική θέσμιση, μια άλλη κουλτούρα που βρισκόταν σε αντιπαράθεση με την κυρίαρχη (;) κουλτούρα της αστικής τάξης. Αυτό ίσχυε εκείνη την εποχή ως γενική αρχή, πράγμα που έκανε τον Μαρξ να προβάλλει αυτό το σχήμα σε ολόκληρη την ιστορία, γενικευτικά και λανθασμένα νομίζω στο βαθμό που αυτό έτεινε να αποτελέσει απόλυτο δόγμα. Και έγινε πράγματι απόλυτο δόγμα, ιδεολογία, ψευδής συνείδηση, ιδεοληπτική αναπαράσταση που υποκαθιστά την πραγματικότητα στα μυαλά των μαρξιστών που πασχίζουν μέχρι σήμερα να κρατηθούν με νύχια και με δόντια από ένα σχήμα που θέλουν να το βαφτίσουν υπεριστορικό ενώ δεν είναι. Συνεπώς, η περίφημη αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας που κινεί τη σκέψη πολλών επιγόνων του Μαρξ, ακόμα και των πιο φιλελεύθερων, δεν πρέπει να υποστηρίζεται άκριτα, αλλά να υφίσταται τη βάσανο της αμφισβήτησης για να μπορούμε σε κάθε περίπτωση να ανακαλύπτουμε την αλήθεια της, την πρόσδεσή της στην πραγματικότητα.
Δε θέλω όμως να συνεχίσω αυτή τη σκέψη, η οποία έχει αναμφισβήτητα πολλές πτυχές και μπορεί να εγείρει πολλές αντιρρήσεις. Θέλω να σταθώ κάπου αλλού, για να συνδέσω τη θεωρία της τάξης με τη σημερινή κατάσταση. Ο Καστοριάδης και ο Λεφόρ, λοιπόν, προσπαθώντας να παραμείνουν μαρξιστές και να αποσυνδεθούν από το υπόδειγμα του κομουνιστικού ολοκληρωτισμού, εισηγήθηκαν πριν από 60 περίπου χρόνια μια νέα θεωρία. Για την ακρίβεια επρόκειτο για την αναθεώρηση μιας παλιάς θεωρίας, της θεωρίας του Μαρξ. Είπαν, λοιπόν, πως πρέπει να εγκαταλείψουμε την αυταπάτη πως η ρωσική κοινωνία ήταν μια αταξική κοινωνία ή μια κοινωνία που βαδίζει έστω προς τον σοσιαλισμό. Η ρωσική κοινωνία είναι μια ταξική κοινωνία όπου το ρόλο της κυρίαρχης τάξης δεν τον έχει η βδελυρή μπουρζουαζία, αλλά η γραφειοκρατική τάξη, η τάξη του Κόμματος. Η ταξικότητα της κοινωνίας και η εκμετάλλευση παραμένει, μόνο που την υπεραξία που παράγεται από την δραστηριότητα της κοινωνίας την καρπώνεται η γραφειοκρατική τάξη. Αυτή η ανάλυση μας επιτρέπει να ανοίξουμε λίγο τους ορίζοντές μας και να δούμε την τάξη εκτός του μαρξικού ιστορικιστικού πλαισίου.
Γιατί τα λέω όλα αυτά τώρα. Μου φαίνεται πως στην ελληνική περίπτωση, εμφανίζεται μερικούς αιώνες καθυστερημένο το φάντασμα μιας τάξης. Και δεν μιλάω για μια τάξη επαναστατική, μια τάξη που θέλει να αλλάξει τα πράγματα. Μιλάω για μια τάξη που είναι κυρίαρχη όπως η ρωσική γραφειοκρατία του Κόμματος. Συλλαμβάνω διαισθητικά, όλους όσους ο φίλος μας ο Λεό έχει ονομάσει παραστατικότατα insiders του συστήματος, ως μέλη μιας τάξης ή «τάξης» αν θέλετε. Όλο αυτό το συνονθύλευμα των συνδικαλιστών, των λαϊκιστών πολιτικών, των κομματικών γραφειοκρατιών, των ανθρώπων των μίντια, των ανθρώπων των πανεπιστημίων, των επιχειρηματιών, των αγανακτισμένων, ενοποιείται στα μάτια μου με βάση τη φαντασιακή ένταξή του σε ένα σύστημα και σε μία κουλτούρα. Προσοχή: φαντασιακή ένταξη δεν σημαίνει φανταστική ένταξη, όπως συχνά πιστεύεται. Η φαντασιακή ένταξη είναι απολύτως πραγματική, μόνο που αφορά σε μια κοινότητα νόων, τη συνέχει μια πολιτισμική διάσταση.
Το φαινόμενο αυτής εδώ της τάξης είναι απόλυτα διακομματικό. Αφορά στην υπεράσπιση του παλιού κόσμου, του κόσμου που δημιουργήθηκε από το ’81 και έπειτα, ενώ οι ρίζες του μπορούν να αναζητηθούν σε παλιότερες εποχές. Καθώς το βασικό μέλημα του συνονθυλεύματος αυτού είναι να μην αλλάξει τίποτα στην κοινωνία, το συνονθύλευμα αυτό είναι απολύτως συντηρητικό. Το πραγματικό διακύβευμα για την ελληνική κοινωνία δεν είναι, λοιπόν, ταξικό με την παραδοσιακή έννοια, αλλά ταξικό με την έννοια που προσπαθούμε να περιγράψουμε εδώ. Το σημαίνον δίπολο δεν είναι αριστερά – δεξιά, αλλά εκσυγχρονισμός ή συντήρηση των κοτζαμπασικών δομών του πελατειακού κράτους. 
Ας μην μας ξενίζει το γεγονός ότι σχεδόν σύσσωμη η αριστερά εντάσσεται στο στρατόπεδο της υπεράσπισης του πελατειασμού. Οι πολιτισμικές ρίζες της ελληνικής αριστεράς βρίσκονται, όπως φαίνεται, στη γραφειοκρατική τάξη της ΕΣΣΔ και όχι στα αιτήματα του Διαφωτισμού. Όποιος πλησιάσει τους χώρους όπου η αριστερά είναι κυρίαρχη, όπως το πανεπιστήμιο ή η τέχνη, θα διαπιστώσει ότι τα κομματικά διαπιστευτήρια ή η επαναστατικοφροσύνη αποτελούν επαρκές εφόδιο για την επαγγελματική, συνδικαλιστική  και κοινωνική ανέλιξη.
Η τάξη που προσπαθούμε να περιγράψουμε χαρακτηρίζεται κατά απόλυτο τρόπο από τους όρους των πελατειακών σχέσεων. Και είναι μάλιστα σκόπιμο να παρατηρήσουμε ότι το χαρακτηριστικό του πελατειασμού αποτελούσε ίδιον και της ρωσικής γραφειοκρατίας. Και εκεί, όπως κι εδώ η κοινωνική ανέλιξη και η οικογενειακή ευημερία ταυτιζόταν με την δυνατότητα πρόσβασης στα ενδότερα του κομματικογραφειοκρατικού συστήματος για την εξασφάλιση κάποιας χάρης. Η ακριβής αντίθεση προς τη δημοκρατική απαίτηση της ισότητας, της ισονομίας και της αξιοκρατίας, δηλαδή. Η κομματογραφειοκρατική τάξη ασκεί την εξουσία της μεσολαβώντας μεταξύ των πολιτών και του κράτους. Τα μέλη της κομματικογραφειοκρατίας παρεμβαίνουν ως εκπρόσωποι των συνδικαλιστικών οργανώσεων, ως εκπρόσωποι των κομματικών νεολαιών που λυμαίνονται τα πανεπιστήμια, ως τοπικοί κομματικοί παράγοντες, ως κομματικοί επιχειρηματίες για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των εντολέων τους. 



Το κομματικογραφειοκρατικό σύστημα συνιστά τον δίαυλο επικοινωνίας και ανταλλαγής εξυπηρετήσεων μεταξύ επιμέρους πόλων. Ο όρος της συνοχής του είναι τα κόμματα. Αυτός είναι ο ρόλος των κομμάτων στην ελληνική περίπτωση, σε αντίθεση με τον δέοντα ρόλο τους στα φιλελεύθερα δημοκρατικά πολιτεύματα που εξηγεί πολύ σωστά αντιτασσόμενος στον λαϊκισμό ο Γιώργος Σιακαντάρης. Η άνοδος τους λαϊκισμού, η απαξίωση του πολιτικού συστήματος και ο άκριτος  καταγγελτισμός με τη λογική της συλλογικής ευθύνης όλων των πολιτικών, που χαρακτήρισαν το κίνημα των αγανακτισμένων αποτελεί μια διαμαρτυρία ενάντια στην αδυναμία της κεφαλής να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της βάσης του πελατειακοκομματικογραφειοκρατικού συστήματος. Το διαρραγέν κοινωνικό συμβόλαιο της μεταπολίτευσης ήταν ακριβώς αυτό: η σιωπηλή συμφωνία του πελατειασμού. 
Το στρατόπεδο των insiders του συστήματος, η κυρίαρχη τάξη αποτελούνταν από το σύνολο όσων συμμετείχαν άμεσα στο πελατειακό σύστημα, αλλά όχι μόνο. Περιελάμβανε όσους διοριζόταν στο δημόσιο, όσους μεσολαβούσαν για να διοριστούν και όσους εν τέλει τους διόριζαν· όσους έπαιρναν παράνομες επιδοτήσεις, όσους μεσολαβούσαν για να τις πάρουν και όσους εν τέλει τις έδιναν. Οι τρεις εμπλεκόμενοι πόλοι αντιστοιχούσαν σε τρία επίπεδα του πελατειακού συστήματος. Ο πρώτος αντιστοιχούσε στη βάση, ο δεύτερος σε μεσαία στελέχη (κομματάρχες, τοπικοί παράγοντες, μητροπολίτες, επικεφαλής κομματικών νεολαιών, συνδικαλιστές, δημοσιογράφοι κ.λπ.) και ο τρίτος σε ανώτερα στελέχη του πελατειακού συστήματος (βουλευτές, υπουργοί, υψηλόβαθμα στελέχη της δημόσιας διοίκησης, δήμαρχοι, γενικοί γραμματείς υπουργείων, διευθυντές δημοσίων οργανισμών κ.λπ.). Η βάση ήταν ιδιαίτερα πολυπληθής, καθώς η πλειοψηφία της κοινωνίας ζητούσε και ζητά ακόμα χάρες από το πελατειακό σύστημα για να διοριστεί από το παράθυρο, για να μετατεθεί ευνοϊκά το παιδί της που υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία, για να πάρει το πτυχίο της, για να επιδοτηθεί, για να κλείσει μια δουλειά με το δημόσιο, για να αποφύγει να πληρώσει φόρους, κλήσεις, πρόστιμα κ.λπ.
Στο εσωτερικό του πελατειακού συστήματος, το οποίο λειτουργεί με τους όρους μιας εγκληματικής οργάνωσης σε επίπεδο κοινωνίας αναπτύχθηκαν αντίστοιχες συμπεριφορές και οργανώσεις που κέρδιζαν το κάτι παραπάνω διά της ανοχής του συστήματος ή διά της διαπλοκής μαζί του: πυρήνες διαφθοράς στη δημόσια διοίκηση, στην αστυνομία, στις υπηρεσίες υγείας, φορο/εισφοροδιαφυγή. Η υπέρβαση των όρων που διέπουν το τοπίο του πελατειασμού αποτελεί, όπως είναι φυσικό και εμφανές, αιτία πολέμου για όλους τους παράγοντες αυτού του συστήματος.
Για να έχουμε μια πλήρη εικόνα της κυρίαρχης τάξης, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας σχεδόν το σύνολο της κοινωνίας, όσους δηλαδή έμμεσα ή άμεσα έχουν προσποριστεί ιδιοτελή οφέλη από την κατάσταση αυτή. Οι εξαιρέσεις των outsiders  είναι πολύ λίγες, αλλά οι διαβαθμίσεις του «μαζί τα φάγαμε» είναι υπαρκτές. Το κεντρικό πρόβλημα παραμένει δυσεπίλυτο: στη γενική κουλτούρα της κοινωνίας ο τρόπος των πελατειακών σχέσεων έχει εμπεδωθεί ως ο μοναδικός τρόπος να χειρίζεται τις υποθέσεις της και ως ο μοναδικός τρόπος να έρχεται σε επαφή με το κράτος.
Καταλήγω σε μία άλλη διαπίστωση του Καστοριάδη, βγαλμένη, επίσης, από άλλο πλαίσιο. Το ερώτημα τελικά σήμερα είναι ποιος και ποια είναι υπέρ αυτού του συστήματος και ποιος και ποια είναι εναντίον του. Είναι σαφές ότι οι διακομματικοί υπερασπιστές του πελατειακού συστήματος, είτε αγνοώντας τη χρεοκοπία του είτε επιθυμώντας να φορτώσουν σε άλλους τις συνέπειές της, συμπεριφέρονται ως τάξη, αρχίζουν να αισθάνονται ως μέλη ενός μετώπου που εργάζεται για την άρση κάθε προσπάθειας μεταρρύθμισης που θα πλήξει την κυρίαρχη θέση της τάξης τους μέσα στην κοινωνία. Η επιλογή του συνθήματος «πίσω στη δραχμή» είναι ψυχαναλυτικά αποκαλυπτική. Η δραχμή συμβολίζει την παραμονή στο παρελθόν του καθ’ ημάς κοτζαμπασισμού, τη φυγή προς τα πίσω. Είναι το κύκνειο άσμα των βαμπίρ του κομματικογραφειοκρατικού συστήματος, η πολεμική ιαχή ενάντια σε ένα μέλλον που μοιάζει να τους κυκλώνει. Το αν η αυριανή θα είναι η μέρα των ζωντανών νεκρών μένει να φανεί.
Η μόνη ελπίδα είναι πως τα περισσότερο δυναμικά και δημιουργικά κομμάτια της κοινωνίας, αυτά δηλαδή που μπορούν να επιφέρουν μια ποιοτική αλλαγή προς την κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού και του εξορθολογισμού της κοινωνίας, συνειδητοποιούν το αδιέξοδο και αποδέχονται την αναγκαιότητα των αλλαγών. Και αυτοί είναι, συνήθως, αυτοί που έχουν λίγα να χάσουν, αυτοί που η εμπλοκή τους με την κομματικογραφειοκρατική τάξη που υπερασπίζεται το φαιοκόκκινο μέτωπο της αριστεράς, της ακροδεξιάς και του βαθέος κομματισμού είναι μόνο έμμεση. Το βέβαιο πάντως είναι αυτό που γράφει ο Φώτης Γεωργελές: «Υπάρχουν µόνο 2 πολιτικές παρατάξεις που διαπερνούν οριζόντια τα κόµµατα. Η µια αποφασισµένη να προχωρήσει σε µεταρρυθµίσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης µήπως σωθεί η χώρα και ξαναγίνει κανονική, ικανή να ζήσει τους πολίτες της. Και η άλλη που αποκρούει κάθε αλλαγή, που προσπαθεί να διατηρήσει το κατεστηµένο σύστηµα εξουσίας, που οδηγεί στη δραχµή, τους ολιγάρχες, τους µαυραγορίτες. Όσο οι δυο αυτές παρατάξεις δεν ξεχωρίζουν, η σωτηρία µας επαφίεται µόνο στους ξένους. Αλλά ποτέ κανείς δεν σώνεται αν δεν θέλει να σωθεί»
.    


Επισκεφτείτε το arguments εδώ. Αξίζει.

Σχόλια

  1. Ουσιαστικά το άρθρο ταυτίζει τις τάξεις με τα κόμματα και τη συνειδητή θέση του ατόμου σε κάποια εξ αυτών. Δηλαδή με τον τρόπο αυτό ο Αγγελόπουλος μπορεί να ονομαστεί μεσοαστός επειδή έτσι αυτοπροσδιορίζεται και νιώθει; Γιατί, ενώ διαφωνεί με το Μαρξ, δε δέχεται κάποια αντικειμενικά κριτήρια; Πώς αυτά απορρίπτονται; Ουσιαστικά έρχεται ο αρθρογράφος να καταρρίψει όλη τη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία, αφού οι τάξεις με τον ορισμό από τις σχέσεις παραγωγής, είναι αποδεκτές και από τη φιλελεύθερη ιδεολογία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δήμο καλημέρα: Σου απαντώ με αυτό:
    Το πραγματικό διακύβευμα για την ελληνική κοινωνία δεν είναι, λοιπόν, ταξικό με την παραδοσιακή έννοια, αλλά ταξικό με την έννοια που προσπαθούμε να περιγράψουμε εδώ. Το σημαίνον δίπολο δεν είναι αριστερά – δεξιά, αλλά εκσυγχρονισμός ή συντήρηση των κοτζαμπασικών δομών του πελατειακού κράτους.
    ¨Οσο για τη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία απόγονο του μαρξισμού καιρός είναι να αλλάξει. Εδώ κάθε 10 χρόνια αλλάζει η κβαντική θεωρία γιατί αυτή να μείνει αναλλοίωτη;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μα αυτό λέω. Ο προσδιορισμός σας δεν αποτελεί ταξική προσέγγιση, επειδή ορίζετε μονοδιάστατα και εντελώς υποκειμενικά την τάξη. Ας μην τη βλέπουμε γραμμικά (ΟΚ), αλλά πρέπει να έχουμε μερικά αντικειμενικά κριτήρια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ας πούμε πως δεν υπάρχει βούληση των υποκειμένων ούτε επιθυμία της κατανάλωσης, ικανοποίηση μέσα στον καταναλωτικό κόσμο που σημαίνουν κατάφαση του καπιταλιστικού υποδείγματος. Ας πούμε, όπως υποστηρίζεται στην Αγία Οικογένεια, ότι οι εργάτες κινούνται αποκλειστικά και μόνο μέσω του οντολογικού ταξικού τους καθορισμού, δηλαδή ότι δεν υπάρχει καμία ελευθερία βούλησης και πράξης. Ας τα δεχθούμε όλα αυτά. Υποδείξτε μου όμως που ακριβώς υπάρχουν οι αντικειμενικές συνθήκες της εργασίας που περιγράφονται στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου για να λειτουργήσει το αυτόματο προλεταριάτο ίσον επανάσταση. Εξηγήστε μου επίσης που είναι το βιομηχανικό προλεταριάτο για το οποίο μιλάει ο Μαρξ στην Ελλάδα και στον δυτικό κόσμο. Τι ποσοστό του πληθυσμού καταλαμβάνει. Επίσης, εξηγήστε μου πώς θα λειτουργήσει η θεωρία της εξαθλίωσης (η αυξανόμενη εξαθλίωση του προλεταριάτου θα το οδηγήσει στην επανάσταση) αφού λόγω των αγώνων του εργατικού κινήματος έχει επιτευχθεί μια τεράστια αύξηση του βιοτικού του επιπέδου σε σχέση με την εποχή του Μαρξ. Επίσης, εξηγήστε μου πως ορίζεται η υπεραξία στον τριτογενή τομέα, τώρα μάλιστα που ο τομέας των υπηρεσιών απασχολεί τους περισότερους εργαζόμενους από ποτέ. Και πως ορίζεται έστω η τάξη των "εργαζομένων" μετά την αυτοματοποίηση της παραγωγής, των εργασιακών πρότζεκτ, της εργασίας κατ' αποκοπήν κ.λπ. Αν μιλάμε ακόμα και σε ποιο βαθμό για τους Μοντέρνους Καιρούς του Τσάπλιν. Αυτές όλες είναι ερωτήσεις για τις αντικειμενικές συνθήκες, στοιχεία μιας κριτικής που έχει γίνει από το '60 και είναι γενικά αποδεκτή από τους πιο λογικούς μαρξιστές. Τα πράγματα έχουν αλλάξει, οι κοινωνίες έχουν αλλάξει για να αναμασάμε το ίδιο τροπάριο. Ο Καστοριάδης, ο Λεφόρ, ο Γκορζ, ο Μπούκτσιν, η Άρεντ, ο Κώστας Παπαϊωάννου, η σχολή της Φρανκφούρτης έχουν συμβάλλει σ' αυτήν την κριτική. Εδώ και πενήντα χρόνια ο Μαρκούζε, ο Σαρτρ αναζητούσαν το επαναστατικό υποκείμενο αλλού, στους ντεσπεράντος, στους αποκλεισμένους, στον Τρίτο Κόσμο. Είναι πράγματα γνωστά αυτά. Δεν είναι, λοιπόν, λίγο υπερβολή να μιλάμε για σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία με αυτούς τους όρους;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Γατί, Θανάση, πρέπει να έχουμε βιομηχανικό προλεταριάτο κλπ για μιλάμε για τάξεις; Δεν έχουμε μεσαία τάξη (με υλικό ή άυλο κεφάλαιο και συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής κι ιδιοκτησίας); Δεν έχουμε πλήρη αστική τάξη και μεγαλοαστική που λειτουργεί ως μικρός ιμπεριαλιστής στις γειτονικές χώρες; Και φυσικά έχουμε βιομηχανικό προλεταριάτο (μικρό μεν, αλλά υπαρκτό), ενώ έχουμε και προλεταριάτο ως υπαλληλικό προσωπικό τόσο στον τουρισμό όσο και στις μεσοαστικές επιχειρήσεις. Το πρόβλημα με τη μαρξιστική -στείρα- προσέγγιση είναι ότι δεν διείδε την ανάπτυξη μιας ισχυρής και πολυπληθούς μεσαίας τάξης και τούτη την έβλεπε αρνητικά (για να μην καταχραστώ το χώρο μια σχετική προσέγγιση έκανα και σε μερικές δικές μου αναρτήσεις για τη μεσαία τάξη).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Στο κείμενο αναφέρομαι στη μαρξική θεωρία των τάξεων, συνεπώς, ναι, πρέπει να μιλάμε για το βιομηχανικό προλεταριάτο. Σε αυτό αναφέρομαι εγώ. Η συγκρότηση της τάξης, κάτι που έχει παρατηρηθεί επαρκώς στη βιβλιογραφία, ως κοινωνικοϊστορικό μόρφωμα προϋποθέτει την φαντασιακή της συγκρότηση σε ανταγωνιστική βάση. Έτσι τουλάχιστον λένε οι εμβριθέστεροι μελετητές του φαινομένου. Η θέση στην παραγωγή δεν επαρκεί, απαιτούνται και άλλα κριτήρια (δυναμική, σχέσεις, κουλτούρα κ.λπ.). Για το δε ζήτημα της αστικής τάξης στην Ελλάδα έχουν ασχοληθεί ο Κονδύλης, προσφάτως ο Σιακαντάρης κ.α. Αυτό που ονομάζετε "μεσαία τάξη" ίσως θα ήταν καλύτερο να ονομαστεί "μεσαίο στρώμα" αν πράγματι δεν πληρεί τα κριτήρια της τάξης στη δική μου τουλάχιστον λογική. Εν πάσει περιπτώσει, το βάρος του κειμένου πέφτει αλλού.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Θανάση, σαφώς κι εσύ ξεκίνησες με το βιομηχναικό προλεταριάτο, κι εγώ έμεινα σε άλλο σημείο. Για το φαντασιακό στον προσδιορισμό της τάξης θα συμφωνήσουμε. Ωστόσο, δε συμφωνώ και τόσο με τις προσεγγίσεις του Κονδύλη, ειδικά για τα μεσοαστικά στρώματα (βέβαια, η διαφωνία μου δεν είναι αξίωμα, απλά καστοριαδική αμφισβήτηση). Ειδικά τη μεσαία τάξη τη βλέπω ενιαία τάξη (με κοινό φαντασιακό, αλλά με διαφορετικά εισοδηματικά και παραγωγικά κριτήρια (που οδηγούν σε διάφορα στρώματα).

    Σαφώς πάντως, leo, ο μαρξισμός δεν είναι θέσφατο ούτε δόγμα (για μένα τουλάχιστον). Διαφωνώ σε αρκετά σημεία, πχ στο βασικό ζήτημα, στο υποκείμενο της ιστορίας, όπως το έθεσα στη δημαγωγία της δημοκρατίας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Σε αυτούς που προσεγγίζουν κριτικά την μαρξική θεωρία των τάξεων και τον υποτιθέμενο επαναστατικό ρόλο που νομοτελειακά θα διαδραματίσει το προλεταριάτο, θα προσέθετα και τον μαρξιστή, σοφό και εγκριτότατο Έρικ Χομπσμπάουμ (Βλ. πολλά σημεία του "Σύντομου Εικοστού Αιώνα").

    Ερώτηση προς Δείμο του Πολίτη: Ποιες είναι οι συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής και ιδιοκτησίας αυτού που ορίζει ως μεσαία τάξη -αν δηλαδή το ορίζει με κάποιον τρόπο.

    Αλίκη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Με όλο το σεβασμό προς την προσπάθεια των Arguments και του Θ.Πολλάτου, ας μου επιτραπεί οτι αντιφάσκει.

    Δεν υπάρχουν τάξεις πριν την πάλη των τάξεων, και πάλη των τάξεων υπάρχει αν μισθωτοί κατανοήσουν τον αγώνα τους ως τέτοιο.

    Αν οι εργάτες της Χαλύβουργικής κάνουν απεργία ως μέρος αυτου που αντιλαμβάνονται ως πάλη των τάξεων, τότε υπάρχουν τάξεις είτε μας αρέσει είτε οχι:Μάνεσης εναντίον Χαλυβουργών .Τόσο απλά.

    Το πρόβλήμα υπάρχει όταν μια τελετουργική αριστερά δεν βλέπει τον υποκειμενισμό που έχει η πάλη των τάξεων και την βλέπει παντού.Στο σινεμά στα blogs.κλπ.κλπ.Ακόμη υπάρχει πρόβλημα όταν οποιαδήποτε υποκειμενικη απαίτηση εντάσσεται σε ένα πλαίσιο πάλης των τάξεων, χωρίς καμιά αγκύρωση στις πραγματικές ροές του επίδικου.πχ.Οι κλειστά επαγγέλματα, κλειστά προστατευόμενα ταμεία, αμοιβές από το κράτοςκλπ

    Απέναντι στην τελετουργία μιας "γενικευμένης πάλης των τάξεων" να αντιτάξουμε την άρνηση των τάξεων, πάει πίσω και από τα δεδομένα των πιο συντηρητικών .Ο Δείμος έχει δίκιο

    Κατανοώ την αξία της αναδημοσίευσης του Λεο ως εξής

    Πως είναι δυνατον να αρθρωθουν οι πολλαπλές, διακλαδούμενες,εναντίον όλων απαιτήσεις παράλληλα με τις αυθεντικές μορφές ταξικής πάλης, σε ένα γενικευμένο περιβάλλον εγωισμών.Αυτό είναι το πρόβλημα, και εδω μάλλον δεν υπάρχουν απαντήσεις.

    Αλλά απο αυτο το σημείο μεχρι την άρνηση της πάλης των τάξεων η απόσταση είναι μεγάλη, πολυ μεγάλη........

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Κάθε τρόπος παραγωγής, μέσα στις οικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικές σχέσεις που τον συγκροτούν, περιλαμβάνει δύο τάξεις: την τάξη των εκμεταλλευτών, που άρχει πολιτικά και ιδεολογικά, και την τάξη των θυμάτων της εκμετάλλευσης, που άρχεται και είναι ιδεολογικά υποταγμένη: κύριοι – δούλοι (δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής), άρχοντες – δουλοπάροικοι (φεουδαρχία), καπιταλιστές – εργάτες (καπιταλισμός). Αλλά ένας “καθαρός” τρόπος παραγωγής είναι απλώς ένα σχήμα ανάλυσης που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Εκείνο που υπάρχει στην ιστορική πραγματικότητα είναι συγκεκριμένες κοινωνίες, κοινωνικοί σχηματισμοί μιας καθορισμένης εποχής: Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία κτλ. Αλλά μέσα στην περίπλοκη πραγματικότητα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής διαμόρφωσης συνυπάρχουν πολλοί τρόποι παραγωγής (φεουδαρχικός, καπιταλιστικός) και μορφές παραγωγής (απλή εμπορευματική μορφή, μετάβαση απο την φεουδαρχία στον καπιταλισμό, ανταγωνιστικός και μονοπωλιακός καπιταλισμός). Βέβαια εννοείται οτι ένας τρόπος (ή μορφή) παραγωγής δεσπόζει γενικά πάνω στους άλλους: με αυτή την έννοια μπορούμε να μιλήσουμε για φεουδαρχικό, καπιταλιστικό, μονοπωλιακό καπιταλιστικό κοινωνικό σχηματισμό. Αυτή είναι η αιτία που μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό σχηματισμό υπάρχουν περισσότερες απο δύο τάξεις που προκύπτουν απο διάφορους τρόπους και μορφές παραγωγής αυτού του σχηματισμού: για παράδειγμα, στη Γαλλία του Λουδοβίκου Βοναπάρτη που εξέτασε ο Μάρξ, συνυπάρχουν η αστική τάξη, οι μεγάλοι ιδιοκτήτες γης (φεουδαρχία), η εργατική τάξη, η μικροαστική τάξη (απλή μορφή εμπορευματικής παραγωγής στις πόλεις), οι κληρούχοι αγρότες (απλή μορφή εμπορευματικής παραγωγής στις επαρχίες) κτλ.

    Η αναφορά στο πολιτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο είναι εξίσου σημαντική για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε αυτή τη φορά τις κοινωνικές τάξεις μέσα σε έναν κοινωνικό σχηματισμό. Πράγματι, είναι αλήθεια οτι μέσα σε έναν κοινωνικό σχηματισμό συνυπάρχουν πολλοί τρόποι και μορφές παραγωγής, χωρίς αυτό να σημαίνει οτι ξαναβρίσκουμε ατόφυες τις τάξεις που ανήκουν στους “αμιγείς” αυτούς τρόπους και μορφές. Μέσα στη συγκεκριμένη ταξική πάλη ενός κοινωνικού σχηματισμού, παρατηρούμε το φαινόμενο μιας συσσωμάτωσης και μιας πόλωσης των διάφορων τάξεων γύρω απο τις δυο θεμελιακές τάξεις, εκείνες που έχουν σχέση με τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής. Για παράδειγμα, μέσα σε έναν καπιταλιστικό κοινωνικό σχηματισμό, όπου υπάρχει ακόμα ο φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής, μπορούμε να παρατηρήσουμε μιαν εξομοίωση των μεγάλων ιδιοκτητών γης φεουδαρχικού τύπου με την τάξη των καπιταλιστών.

    Για να μπορέσουμε να καθορίσουμε τις ξεχωριστές και αυτόνομες τάξεις μέσα σε έναν κοινωνικό σχηματισμό, πρέπει λοιπόν να αναφερθούμε συγκεκριμένα στο πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο. Μια τάξη υπάρχει ξεχωριστά μέσα σε έναν κοινωνικό σχηματισμό, αν ασκεί σημαντική επήρεια στο πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο. Για παράδειγμα, στη Γερμανία στις αρχές του εικοστού αιώνα οι μεγάλοι φεουδάρχες της Πρωσσίας, οι Junkers, είχαν αυτόνομη ταξική ύπαρξη και δεν αποτελούσαν απλώς μέρος της αστικής τάξης, ως ομάδα της, κι αυτό στο μέτρο που έλεγχαν αμέριστα το ουσιώδες εκείνο μέρος του γερμανικού κρατικού μηχανισμού που ήταν ο στρατός – η Reichswehr. Μπορούμε επίσης να πάρουμε το περίφημο παράδειγμα των κληρούχων αγροτών στη Γαλλία του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, το οποίο πραγματεύεται ο Μάρξ στην 18η Μπρυμαίρ. Την εποχή του Βοναπάρτη οι κληρούχοι αγρότες αποτελούσαν ξεχωριστή τάξη στις επαρχίες, κι αυτό στο μέτρο που η οικονομική τους ύπαρξη, η οποία άλλωστε αρκούσε να τους διαλύσει μέσα στην τάξη των φτωχών αγροτών, μεταφραζόταν συγκεκριμένα στο πολιτικό επίπεδο στην ιδιαίτερη μορφή του κράτους που ήταν ο βοναπαρτισμός. Ο Μάρξ αποδείχνει την θεμελιώδη σχέση του βοναπαρτισμού με τους κληρούχους αγρότες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Αλλά αυτή η αναφορά στο πολιτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο είναι εξίσου απαραίτητη για τον καθορισμό των τμημάτων και των στρωμάτων των διαφόρων τάξεων μέσα σε έναν κοινωνικό σχηματισμό. Πράγματι, αυτές οι τάξεις συχνά διαιρούνται σε τμήματα και στρώματα. Συχνά τα οικονομικά κριτήρια αρκούν να εντοπίσουν αυτά τα τμήματα των τάξεων: κυρίως πρόκειται για τα τμήματα της αστικής τάξης, βιομηχανικό κεφάλαιο, εμπορικό κεφάλαιο, μεγάλο κεφάλαιο, μέσο κεφάλαιο. Αλλά δεν έχουν πάντα έτσι τα πράγματα. Ας πάρουμε το παράδειγμα της εθνικής αστικής τάξης στο στάδιο του ιμπεριαλισμού, της οποίας είναι μεγάλη η στρατηγική σημασία γιατί μέσα σε καθορισμένες συνθήκες μπορεί να συμμαχήσει με τις λαικές μάζες στην πάλη κατά του ιμπεριαλισμού. Από οικονομική σκοπιά διακρίνεται απο την μεταπρατική αστική τάξη γιατί συνιστά ένα αυτόχθον κεφάλαιο, με ιδιάζοντα συμφέροντα στην αυτόνομη βιομηχανική ανάπτυξη μιας χώρας, ενώ η μεταπρατική αστική τάξη συνδέεται άμεσα και υποτάσσεται στο μεγάλο ξένο ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο. Αλλά αυτό το οικονομικό κριτήριο δεν αρκεί: η εθνική αστική τάξη υπάρχει ως αυτόνομο τμήμα της αστικής τάξης στο μέτρο που κατέχει μιαν ιδεολογία εθνικής ανεξαρτησίας και δική της πολιτική οργάνωση με ταξική θέση που την δεσμεύει πρακτικά σε μορφές αντι-ιμπεριαλιστικής πάλης.

    Ανάλογη είναι η περίπτωση των ταξικών στρωμάτων, τα οποία εντούτοις διαστέλλονται απο τα τμήματα των τάξεων, γιατί τα στρώματα γενικά δεν έχουν τον αυτόνομο πολιτικό ρόλο που έχουν τα τμήματα. Ας πάρουμε το παράδειγμα της εργατικής αριστοκρατίας που, σύμφωνα με τον Λένιν, είναι στρώμα της εργατικής τάξης, κοινωνική βάση του σοσιαλδημοκρατικού φαινομένου. Αν και η εργατική αριστοκρατία έχει μιαν οικονομική βάση, μια και μπορεί να απαρτίζεται απο τους πιο καλοπληρωμένους εργάτες, εξαιτίας των υψηλών μισθών που η ιμπεριαλιστική αστική τάξη μπορεί να παραχωρήσει σε ένα μέρος της εργατικής τάξης των ιμπεριαλιστικών χωρών χάρη στα κέρδη που νέμεται απο τις αποικίες, ωστόσο αυτό το οικονομικό κριτήριο δεν αρκεί για να ξεχωρίσει την εργατική αριστοκρατία. Δηλαδή δεν μπορούμε να πούμε οτι οι πιο προικισμένοι και οι πιο καλοπληρωμένοι εργάτες απαρτίζουν, χάρη σε αυτό και μόνο το γεγονός, μιαν εργατική αριστοκρατία. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να έχουν, στο σύνολό τους, μιαν ιδεολογία ταξικής συνεργασίας, την οποία υποστηρίζουν εξ ολοκλήρου τα κόμματα που είναι “νεροκουβαλητές” της αστικής τάξης μέσα στην εργατική τάξη, όπως τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Αυτό ενδέχεται να ισχύει, αλλά όχι αναγκαία: σε πολλές ιμπεριαλιστικές χώρες το σύνολο των ειδικευμένων εργατών τις περισσότερες φορές βρισκόταν στην πρωτοπορία των ταξικών αγώνων του προλεταριάτου. Σε αυτή τη περίπτωση τούτο το σύνολο δεν μπορεί να εκληφθεί ως εργατική αριστοκρατία, δηλαδή ως διακεκριμένο στρώμα της εργατικής τάξης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Αλίκη, δεν μπορώ να σου απαντήσω με ένα σχόλιο. θα σε παραπέμψω σε κάποια άρθρα που έχω δημοσιεύσει στο ιστολόγό μου (εδώ ή εδώ ως βασικό κορμό, αλλά είναι κι άλλα 6-7 άρθρα).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Να ευχαριστήσω τον φίλο κ. Ιορδάνογλου για τη θεωρητική συμβολή του στο ζήτημα των τάξεων. Στην ιστοδελίδα του μπορείτε να βρείτε πολλά κείμενα σχετικά με την κομμουνιστική ιδεολογία και πολιτική.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Εγώ διάβασα αλλιώς την ανάρτηση του Θανάση.Τι έχεις εδώ; Δυο μεγάλες φυλές που διαπερνούν όλες τα οικονομικά στρώματα ( τάξεις ή όπως αλλιώς θέλετε)Αυτούς που θέλουν να ζουν εις βάρος των άλλων χωρίς να παράγουν και στους δημιουργικούς ανθρώπους. Είτε είσαι εργάτης, ΔΥ, επιστήμονας ή επιχειρηματίας έχεις ένα αξιακό σύστημα, κάποιες σταθερές πάνω στις οποίες πατάς για να διαβείς τη ζωή σου. Με αντιφάσεις, διαφοροποιήσεις κλπ αλλά είμαστε πια δυο φυλές. Ο λουφαδόρος εργάτης δεν είναι επαναστάτης, που με τη λούφα του υπονομεύει την αστική τάξη, είναι πρώτα απ'όλα εχθρός του συναδέλφου του. Ο κρατικοδίαιτος επιχειρηματίας με τις κομματικές συνδέσεις είναι και κακός εργοδότης γιατί δεν φοβάται κανένα έλεγχο, αλλά και επιζήμιος για το δημόσιο συμφέρον, κλπ. Αυτό πουν συναντάμε σήμερα στους χώρους δουλειάς ιδιωτικούς και δημόσιους δεν είναι η αντίθεση κεφάλαιο- εργασία, αλλά ο ορθολογισμός - ανορθολογισμός από όλους τους κοινωνικούς εταίρους. Μπορεί αυτό να είναι θεωρητικά λάθος σύμφωνα με οποιαδήποτε πολιτική οικονομία, αλλά αυτό βιώνουμε και πάνω σε αυτό θα πρέπει να σκύψουμε. Ο εργοδότης που πληρώνει καλά τους εργαζόμενους, αλλά λόγω διασυνδέσεων κλέβει την εφορία τι είναι; Είναι καλός για την εργατική τάξη; Μέχρι χτες φάνταζε στα μάτια μας ο πιο μάγκας εργοδότης. Αλλά σήμερα;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Ορθολογισμός και ανορθολογισμός για ποιον θα μου πείτε. Απαντώ. Για τη φύση και τους φυσικούς νόμους που διέπουν τις σχέσεις της.Και ο άνθρωπος μέρος της είναι. Ο ορθολογισμός είναι μαθηματικά και αρχή διατήρησης της ενέργειας.Δεν γίνονται όλα. Αυτό δεν το καταλάβαμε ποτέ στη χώρα αυτή όπου η φύση είναι φιλική στον άνθρωπο και η ζωή εύκολη. Γιαυτό αναπτύχθηκε και δυνάμωσε πολύ η φυλή του ανορθολογισμού, η αμετροέπεια, η κατανάλωση, η καταστροφή του περιβάλλοντος ενώ μειώθηκε η παραγωγική βάση, η καινοτομία, η παραγωγικότητα και υποβαθμίστηκε τόσο πολύ η παιδεία. Αρα οι outsiders αυτής της κοινωνίας δεν πρέπει να στοχεύουν στον υψηλότερο μισθό και τις λιγότερες ώρες δουλειάς, πράγμα που έκαναν μέχρι τώρα, για νάχουν χρόνο και χρήμα να καταναλώνουν υπονομεύοντας το μέλλον των παιδιών τους. Αντίθετα θα πρέπει να αναζητήσουν λογικές ισορροπίες μεταξύ τους αλλά και με τη φύση, υπακούοντας στους φυσικούς νόμους. Κάποτε το είπαμε αριστερή λιτότητα. Η λέξη λιτότητα είναι η πιο μισητή λέξη στον αστερισμό της αριστεράς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Ελλάδα: Η πιο ακριβή χώρα της Ευρώπης με υψηλές αμοιβές και την πιο στενή παραγωγική βάση.Από που να βγεις;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Σε αυτό που κι εγώ έκανα focus στην ανάρτηση δεν είναι η μαρξιστική ορθοδοξία του κειμένου ή οι όποιες ενστάσεις πάνω σε ένα θέσφατο, αλλά σε ένα δίπολο ανάμεσα στην παραγωγικότητα και την πρόοδο από τη μία και τον παρασιτισμό και τη συντήρηση από την άλλη. Ειδικά στον παρασιτισμό δεν υπάρχει ούτε ταξική διάκριση, ούτε αντιπαλότητα. Και εδώ θα συμφωνήσω απόλυτα με το ακραίο παράδειγμα του LEO για τον λουφαδόρο εργάτη που προφανώς και δεν πολεμά το σύστημα ή τον κρατικοδίαιτο επιχειρηματία, το γραφειοκράτη υπάλληλο κλπ. Η θεωρητική βάση, η μαρξιστική ή όχι ορθότητα, η αποσαφήνιση του Κεφαλαίου ή των γαλλικών και γερμανικών σχολών σκέψης, ασφαλώς και είναι απαραίτητα, μόνο που στην παρούσα συγκυρία αποτελεί μάλλον δευτερεύουσας σημασίας «πολυτέλεια» μιας και δεν υπάρχει πλέον χρόνος. Στην παρούσα οικονομική και κοινωνικοπολιτική συγκυρία το μεγαλύτερο πρόβλημα απέναντι σε οποιαδήποτε μαρξιστική οπτική είναι πως ο εργάτης (με οποιαδήποτε μορφή) δεν έχει ταξική συνείδηση που είναι το προαπαιτούμενο για να καθορίσει τη θέση ή τη στάση του. Γιατί μπορεί η θέση του στην παραγωγή να τον κατατάσσει στην εργατική τάξη, απουσιάζει όμως η κουλτούρα και κυρίως η αυτογνωσία. Κατά συνέπεια,πάντα κατα την προσωπική μου άποψη, το ζήτημα δεν είναι αν η πάλη θα γίνει ορθόδοξα αλλά αν έστω και ακούσια η εργατική τάξη καταφέρει να υπερβεί τον ακραίο συντηρητισμό της,

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. Για την πάλη των τάξεων δεν ξέρω και πολλά πράγματα, αλλά, αν μου επιτρέπετε, παραθέτω πιο κάτω δύο παραγράφους απο το μεγάλο έργο του Jérôme-Adolphe Blanqui, Histoire de l'Economie Politique en Europe depuis les anciens jusqu'à nos jours (Paris: Guillaumin, 1837) όπου συνοψίζεται η προ Μαρξ Κλασσική Φιλελεύθερη θεωρία της πάλης των τάξεων, πάνω στην οποία στηρίζεται και όλο το οικοδόμημα της Κλασσικής Φιλελεύθερης σκέψης:

    "In all the revolutions, there have always been but two parties opposing each other; that of the people who wish to live by their own labor, and that of those who would live by the labor of others…. Patricians and plebeians, slaves and freemen, guelphs and ghibellines, red roses and white roses, cavaliers and roundheads, liberals and serviles, are only varieties of the same species."

    και

    "So, in one country, it is through taxes that the fruit of the laborer's toil is wrested from him, under pretense of the good of the state; in another, it is by privileges, declaring labor a royal concession, and making one pay dearly for the right to devote himself to it. The same abuse is reproduced under more indirect, but no less oppressive, forms, when, by means of custom-duties, the state shares with the privileged industries the benefits of the taxes imposed on all those who are not privileged."

    Σχετικά με το θέμα αυτό ο ίδιος ο Μάρξ σημείωνε το 1852 στην επιστολή του προς τον J. Weydemeyer (Marx to J. Weydemeyer, March 5, 1852, Karl Marx and Friedrich Engels, Selected Correspondence (Moscow: Progress Publishers, 1965), pp. 67–70).

    "no credit is due to me for discovering the existence of classes in modern society or the struggle between them. Long before me bourgeois historians had described the historical development of this class struggle and bourgeois economists the economic anatomy of the classes."

    Οι αστοί ιστορικοί (οικονομολόγοι) στους οποίους αναφέρεται ο Μάρξ (Marx to Engels, July 27, 1854, Selected Correspondence, p. 87) είναι οι Γάλλοι Francois Guizot and Augustin Thierry.

    Η μικρή αυτή διαφοροποίηση στην οπτική γωνία της πάλης των τάξεων, έχει κατα τη γνώμη μου κάποιο θεωρητικό και πρακτικό ενδιαφέρον

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κίμων Χατζημπίρος: Ύστατος πόρος: Η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση είναι μια πρόταση για το μέλλον.

Βάσω Κιντή: Παραιτούμαι από μέλος της ΚΕ και αποχωρώ από το κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς

Κίμων Χατζημπίρος: Ατελέσφορη Οικολογία