Η θεωρία των «μεγάλων κύκλων» του Κοντράτιεφ και η σημερινή κρίση

Η θεωρία των «μεγάλων κύκλων» του Κοντράτιεφ και η σημερινή κρίση

Ημερομηνία δημοσίευσης: 21/05/2010  Από την Αυγή

Του Λευτέρη Τσιακίρη

Η παγκόσμια οικονομία εισήλθε στον τρίτο χρόνο της κρίσης της και είναι φανερό πλέον ότι η έξοδος απ’ αυτήν θα αργήσει για αρκετά χρόνια.

Όσο η κρίση συνεχίζεται, είναι δύσκολο να εξαχθούν συμπεράσματα. Είναι όμως βέβαιο ότι αυτή η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική και για τον λόγο αυτό την ονομάζω δομική. Αυτό σημαίνει ότι οι αιτίες της κρίσης πρέπει να αναζητηθούν όχι μόνο στη λειτουργία της οικονομίας αλλά και στο ρόλο του «κράτους» - πολιτικά κόμματα, ως ένα ενιαίο σύνολο, ως σύστημα.

Η διάρκεια της κρίσης και η αναποτελεσματικότητα της «κρατικής» παρέμβασης μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως δεν πρόκειται για μια κλασική κυκλική κρίση των 7-10 ετών, που το σύστημα αντιμετώπισε στη μεταπολεμική περίοδο (9 τον αριθμό) και οι οποίες διαρκούσαν περίπου 7-10 μήνες.

Θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι αυτή η κρίση αποτελεί το τέλος του τέταρτου μεγάλου κύκλου, σύμφωνα με τη θεωρία του Κοντράτιεφ, επιβαρυμένη όμως με τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που συντελέστηκαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά της Μεγάλης Ύφεσης του 1929-1933, που ήταν η ολοκλήρωση του τρίτου μεγάλου κύκλου, η οποία οδήγησε, ως γνωστό, στο New Deal στις ΗΠΑ και στο φασισμό-ναζισμό σε Ιταλία και Γερμανία. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών ήταν τα πολιτικά κόμματα, που τελικά οδήγησαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σημερινή κρίση «σέρνεται» αναζητώντας διέξοδο και δεν τη βρίσκει, διότι η λεγόμενη «ελεύθερη αγορά» με το «αόρατο χέρι» της είναι ένας μύθος, το κεϊνσιανικό μοντέλο εξάντλησε τις δυνατότητές του και ο νεοφιλελευθερισμός, με το λιγότερο κράτος, έχει φανερά χρεοκοπήσει.

Θα πρέπει επομένως να εφευρεθεί ένα νέο «μοντέλο» συνολικής διαχείρισης του συστήματος και αυτό είναι δύσκολο στις σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποίησης.

Είναι φανερό ότι η θεωρία του Κοντράτιεφ είναι σχεδόν άγνωστη στους οικονομολόγους της αριστεράς και ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι ο εμπνευστής της ήταν «εχθρός του λαού» που εκτελέσθηκε το 1938.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζουμε συνοπτικά βασικά στοιχεία από τους σχεδόν τρεις κύκλους που ερεύνησε ο Κοντράτιεφ, συμπληρωμένα με αυτά που κατά την άποψή μας χαρακτηρίζουν τον τέταρτο μεγάλο κύκλο, εκ των οποίων το σημαντικότερο είναι η εξέλιξη της «επιστήμης και της εκπαίδευσης», που αποτέλεσε τη βάση της τεχνολογικής επανάστασης.

Οι αλλαγές στην οικονομία και την πολιτική επιβεβαίωσαν για άλλη μία φορά την άποψη του Μαρξ ότι «…ο ατμός και ο ηλεκτρισμός ήταν ασύγκριτα πιο επικίνδυνοι επαναστάτες και από τους πολίτες Μπαρμπές, Ρασπάι και Μπλανκί» -και από τον Λένιν, τον Μάο, τον Τσε και άλλους, θα προσθέταμε εμείς.

Είναι γνωστό ότι στους δύο πρώτους μεγάλους κύκλους το καπιταλιστικό σύστημα από την αποικιοκρατία πέρασε στις Ανώνυμες Εταιρείες. Στον τρίτο κύκλο περνάει στο μονοπωλιακό στάδιο και στον τέταρτο κύκλο, τον ιμπεριαλιστικό, το «κράτος» αναλαμβάνει τη συνολική ρύθμιση της οικονομίας και τελικά αποτυγχάνει.

Ο ανταγωνισμός των δύο κοινωνικών συστημάτων που δημιουργήθηκαν μετά τον πόλεμο και ο Ψυχρός Πόλεμος που ακολούθησε είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του στρατιωτικό - βιομηχανικού συμπλέγματος, τη μαζική εκπαίδευση και τη μετατροπή της επιστήμης σε άμεση παραγωγική δύναμη και τελικά την τεχνολογική επανάσταση.

Στο ανοδικό κύμα του τέταρτου μεγάλου κύκλου επιβεβαιώθηκαν και οι δύο «κανονικότητες» που διαπίστωσε ο Κοντράτιεφ.

Η πρώτη «κανονικότητα» εκφράζεται «…με σημαντικές εφευρέσεις και ανακαλύψεις, με βαθιές αλλαγές τεχνικής της παραγωγής και ανταλλαγής, με αλλαγές στη νομισματική κυκλοφορία» και η δεύτερη χαρακτηρίζεται από «μεγάλες αναταραχές και αλλαγές στη ζωή της κοινωνίας (επαναστάσεις, πόλεμοι)…».

Κορυφή του ανοδικού κύματος ήταν η διαρθρωτική κρίση του καπιταλισμού το 1974-75, που αποτελεί και την αρχή του καθοδικού κύματος για την αντιμετώπιση του οποίου το σύστημα εγκαταλείπει τον κεϊνσιανισμό και περνά στον νεοφιλελευθερισμό. Οι δύο κυκλικές κρίσεις, το 1991-93 και το 2001-02 (κρίση των νέων τεχνολογιών) ήταν τα προεόρτια της σημερινής δομικής κρίσης.

Όμως, η δομική κρίση του «σοβιετικού σοσιαλισμού» και η μετάλλαξη του «κινέζικου» άλλαξαν τη ροή της Ιστορίας για τρίτη φορά σ’ έναν αιώνα.

Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για μια νέα παγκοσμιοποίηση και την αναστολή της τεχνολογικής επανάστασης (προσωρινά;), αφού δημιουργήθηκαν νέες περιοχές επενδύσεων με φθηνό εργατικό κόστος κ.λπ.

Τα ελεύθερα χρηματικά κεφάλαια που συγκεντρώθηκαν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα προτιμούν πλέον την κερδοσκοπία σε παγκόσμιο επίπεδο και τον δανεισμό κράτους και πολιτών (επισφαλή στεγαστικά, παράγωγα κ.λπ.)

Η ελεύθερη μετακίνηση των κερδοσκοπικών κεφαλαίων ανά τον κόσμο δημιούργησε μια νέα σημαντική αντίθεση στο σύστημα: το κεφάλαιο καταργεί τα εθνικά σύνορα χωρίς έλεγχο, ενώ η πολιτική τάξη δεν μπορεί, εκ των πραγμάτων, να ξεπεράσει τα πλαίσια του έθνους-κράτους. Αυτός είναι ο λόγος που έχουν αποτύχει όλες οι προσπάθειες (G7, G20 κ.λπ.) ελέγχου και συντονισμού της παγκόσμιας κρίσης.

Ο μεταλλαγμένος «κινέζικος σοσιαλισμός» «απορροφά» προς το παρόν τους κραδασμούς της κρίσης, χρηματοδοτεί τα ελλείμματα των ΗΠΑ και εξαπλώνεται οικονομικά σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Δημιουργεί συμμαχίες και απειλεί την κυριαρχία των ΗΠΑ. Ας ελπίσουμε, ότι η χώρα αυτή δεν θ’ αναζητήσει τον δικό της «ζωτικό χώρο», πράγμα αμφίβολο και ότι αυτή η κρίση δεν θα ολοκληρωθεί με τον ίδιο τρόπο της Μεγάλης Ύφεσης του 1929-33.

Η πολιτική τάξη που αναδείχθηκε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα έχει χρεοκοπήσει διαχειριζόμενη, ως «ιδεώδης συνολικός καπιταλιστής» όπως έγραψε ο Έγκελς, το 40-50% του ΑΕΠ στις ανεπτυγμένες τεχνολογικά χώρες και το 100% στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Το πείραμα της Κίνας βρίσκεται σε εξέλιξη και από την αποτυχία ή την επιτυχία του θα κριθούν πολλά.

Οι επενδύσεις που απαιτούνται για να ξεπεραστεί η κρίση είναι τεράστιες και μπορούν να αποδώσουν σε βάθος χρόνου, διότι αφορούν τις νέες πηγές ενέργειας, τις νέες μορφές αγροτικής παραγωγής, το παγκόσμιο κλίμα κ.λπ., κάτι που δεν τολμά το ιδιωτικό κεφάλαιο, το οποίο από την κερδοσκοπία βγάζει πολλά και δεν μπορεί το χρεοκοπημένο κράτος, διότι χρωστάει πολλά.

Αν η σύντομη αυτή ανάλυση αποκαλύπτει τις αιτίες της παγκόσμιας κρίσης, τότε οι αναφορές στις αστικές αντιλήψεις περί «κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος» ή «κρίσης χρέους» αποπροσανατολίζουν.

Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κρίση δομική και το σύνθημα «να πληρώσει το κεφάλαιο για την κρίση» λέει τη μισή αλήθεια. Η άλλη μισή αφορά την πολιτική τάξη. Αυτό κατά την άποψή μου είναι το γενικό πλαίσιο πάνω στο οποίο πρέπει να βασιστεί η χάραξη της στρατηγικής της αριστεράς και να μην εγκλωβίζεται σ’ έναν αποτυχημένο «κρατισμό» κάθε μορφής.

.