Μια ακόμη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση για την τριτοβάθμια εκπαίδευση

Φαίνεται ότι είμαστε και πάλι προ των πυλών μιας νέας αλλαγής στο νόμο πλαίσιο που ρυθμίζει τη λειτουργία των ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Κάθε υπουργός Παιδείας θεωρεί απαραίτητο καθήκον του, στα 3-4 χρόνια της θητείας του, να ψηφίσει και ένα σχετικό νόμο τον οποίο και βέβαια θεωρεί «μοχλό» εκσυγχρονισμού και επανάστασης  στον κόσμο  της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Την ίδια στιγμή, και πριν ο νόμος μελετηθεί, έχουν σταθεί απέναντί του σύσσωμη η εκάστοτε αντιπολίτευση με προεξάρχουσα την Αριστερά και όλες οι συνδικαλιστικές ενώσεις και παρατάξεις του χώρου των φοιτητών, καθηγητών και διοικητικών. Αφού γίνουν απεργίες, πορείες, διαμαρτυρίες, καταλήψεις και καταστροφές, ο νέος νόμος ψηφίζεται και όλοι ησυχάζουν. Φυσικά και η εφαρμογή του νέου νόμου δεν αλλάζει και πολλά στην ουσία της λειτουργίας των ιδρυμάτων. Τα πράγματα στις σχολές πέφτουν σε χειμέρια νάρκη,  ώσπου ένας νέος νόμος πλαίσιο εμφανίζεται προς ψήφιση και τότε το μαρμαρωμένο σκηνικό ξαναζωντανεύει. Οι δυνάμεις που έχυσαν το αίμα τους για να μην περάσει ο προηγούμενος νόμος, τώρα ξαναχύνουν αίμα για να τον υπερασπιστούν προκειμένου να μην περάσει ο νέος νόμος που σίγουρα είναι πάντοτε χειρότερος και ξανά μανά από την αρχή.

 Φυσικά το αντικείμενο όλων των συγκρούσεων δεν είναι αυτή καθαυτή η λειτουργία των ΑΕΙ-ΤΕΙ, αλλά τα συμφέροντα που θίγει ή δεν θίγει η κάθε απόπειρα μεταρρύθμισης. Με βάση τα παράθυρα, τις συνειδητές επιλογές ή τις αστοχίες του κάθε νόμου, η κάθε επαγγελματική ομάδα παλεύει να βελτιώσει τη θέση της. Αυτή η επιδίωξη γεννά συμμαχίες, κόντρες, αποσιωπήσεις και καταγγελίες, γεννά τους λεγόμενους «αγώνες». Το αποτέλεσμα είναι η συστηματική υποβάθμιση της ποιότητας των σπουδών, ο ξεπεσμός των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, η πολιτιστική και τεχνολογική υποβάθμιση της χώρας. Αλλά γι’ αυτά ποιος νοιάζεται.

Τα κόμματα εξουσίας εμφανίζουν 40 χρόνια τώρα μια αμηχανία απέναντι στα ΑΕΙ-ΤΕΙ. Δεν ξέρουν τι να τα κάνουν, όπως λέει και η καθηγήτρια κ. Βάσω Κιντή. Τα αφήνουν στην τύχη τους γι’ αυτό και κανένας νέος νόμος δεν επιδιώκει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, αλλά επουσιώδεις οργανωτικές αλλαγές που δεν εκσυγχρονίζουν το πλαίσιο, ούτε ανεβάζουν το επίπεδο σπουδών. Μπορούν όμως να χαλούν την ηρεμία της κοινότητας, η οποία δεν θέλει να επεμβαίνει το κράτος στα των σχολών, δεν θέλει αλλαγές που θα χαλάσουν ισορροπίες. Αφού το πράγμα δουλεύει και ζούμε  καλά, τι θες και το πειράζεις. Οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι για παράδειγμα μπορούν επί μακρόν να μην προσέρχονται καν στην εργασία τους, χωρίς κανένα κόστος. Οι διοικητικοί υπάλληλοι ψηφίζουν στις εκλογές πρυτανικών αρχών με βάση τις υποσχέσεις που δέχονται για εκπλήρωση συνδικαλιστικών τους αιτημάτων, δηλαδή εργασιακές διευκολύνσεις. Οι φοιτητές φυσικά νοιάζονται για απεριόριστο χρόνο σπουδών και για κλίμα εύκολης πρόσβασης στο πτυχίο. Ανέφερα μερικά απλά παραδείγματα για να δείξω ότι, τα ιδρύματα πρέπει να διευκολύνουν τους εμπλεκόμενους στο χώρο, και όχι την παροχή της γνώσης και την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.  Η εκάστοτε κυβέρνηση αδυνατεί να δει τα ΑΕΙ-ΤΕΙ ως ιδρύματα παραγωγής πλούτου, ως ατμομηχανές εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, ως πυρήνες παραγωγής πολιτισμού.

Οι οικονομικές ελίτ δεν έχουν από τη μεριά τους λόγο να πιέσουν προς την παραγωγή πραγματικών νέων επιστημόνων υψηλού επιπέδου. Βλέπουν τους αποφοίτους ως μάζα μέσα από την οποία θα επιλέξουν  φτηνό επιστημονικό προσωπικό για τις επιχειρήσεις τους. Αν χρειάζονται κάτι εξαιρετικό θα απευθυνθούν σε απόφοιτους μεταπτυχιακών του εξωτερικού.

Τα κόμματα εξουσίας νοιάζονται περισσότερο για τα αποτελέσματα των παντός είδους εκλογών εντός των ιδρυμάτων για να αυξήσουν την κομματική επιρροή τους. Η Αριστερά βλέπει τις σχολές ως κάστρα από τα οποία θα ξεχυθούν άεργοι επαναστάτες για να ανατρέψουν τον καπιταλισμό. Συνεπώς κανείς δεν θέλει τα ΑΕΙ και ΤΕΙ για τη δουλειά που είναι φτιαγμένα για να κάνουν, κανείς δε νοιάζεται. Έτσι αυτά βαλτώνουν, αυτοδιαλύονται, και μαζί διαλύουν και τα όνειρα χιλιάδων παιδιών που μάτωσαν για να γίνουν μέλη τους και τώρα βλέπουν ότι το πτυχίο τους είναι κάτι σαν το απολυτήριο του λυκείου. Ένα χαρτί.

Από την ομιλία της υπουργού στην 64η σύνοδο των πρυτάνεων διαφαίνονται και πάλι φιλόδοξα σχέδια. Ενδεικτικά αντιγράφω:

«Πυλώνες των αλλαγών είναι:

-η αυτοτέλεια των πανεπιστημίων.
-αξιολόγηση και η κοινωνική λογοδοσία.
-η διεθνοποίηση της λειτουργίας τους / τόνωση της εξωστρέφειας.
-Η σύνδεσή τους με την κοινωνία και την οικονομία και η ανταπόκρισή τους στις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που φέρει   η παγκοσμιοποίηση,  η πρόοδος της τεχνολογίας και η Κοινωνία της Γνώσης.»

Τα γνωστά μεγάλα λόγια των κυβερνώντων. Μένει να δούμε το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, την ποιότητα των αλλαγών σε ότι αφορά την ουσία της εκπαίδευσης, την αντίσταση στα συντεχνιακά συμφέροντα και στο πολιτικό κόστος, τον έλεγχο της εφαρμογής του. Μένει να δούμε, αν υπάρχει χώρος και χρήμα για την έρευνα. Μένει να δούμε, αν η αυτοτέλεια και η αξιολόγηση εννοούνται πραγματικά και πως γίνονται πράξη. Μένουν πολλά να δούμε και να διερευνήσουμε. Αρκεί να ανοίξει ο διάλογος. Το ζήτημα είναι ότι δεν τον θέλουν όλοι.

Ήδη έχει αρχίσει η Ιερεμιάδα για τις επερχόμενες αλλαγές. Το σλόγκαν είναι «το πανεπιστήμιο στην εποχή του ΔΝΤ».

Ήδη ο νέος εχθρός έχει βρεθεί και είναι η «εμπορευματοποίηση της γνώσης». Το κεφάλαιο μέσω των χορηγών εισβάλλει στα ΑΕΙ και καθορίζει τα προγράμματα των σπουδών, δηλαδή μεταφράζω εγώ μας πλάκωσε ο φόβος μήπως επιβληθούν κανόνες και χρειαστεί κάποιοι να δουλέψουν σοβαρά. Μέχρι τώρα κανείς δεν ανησυχεί που η έρευνα έχει βαλτώσει, οι χορηγοί είναι το πρόβλημα. Μέχρι τώρα κανείς δεν ανησυχεί που διπλωματικές, μεταπτυχιακά, συλλογικές εργασίες και διδακτορικά ποιότητος και εμπορικής αξίας γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από παράγοντες εξουσίας μέσα στα ΑΕΙ χωρίς τα πανεπιστήμια να κερδίζουν τίποτα. Ο χορηγός μιας έρευνας τουλάχιστον θα έριχνε και κάποια κεφάλαια μέσα στη σχολή.

Ανησυχούν ότι η νέα οργάνωση των σχολών θα επιφέρει πολιτιστική ένδεια. Ναι, ενώ τώρα που παράγεται σωρηδόν ο πολιτισμός της βίας, των καταστροφών, τη λούφας και της παραλλαγής έχουμε πήξει στην κουλτούρα.

Ενοχλούνται που γίνονται σκέψεις για συγχώνευση τμημάτων και κατάργηση σχολών και ιδρυμάτων. Τα γνωστά, περί αποκλεισμών των παιδιών του λαού από τη γνώση. Σήμερα, με 24 ΑΕΙ σε 36 πόλεις και 16 ΤΕΙ σε πάνω από 40 πόλεις, το πράγμα έχει φτάσει στα όρια του γελοίου και του τίποτα και έπρεπε να έρθει η οικονομική κρίση για να αρχίσουμε να συζητάμε ότι πρέπει να μπει μια τάξη στο χάος. Να μπει  ένα φρένο στις τακτοποιήσεις των ημετέρων καθηγητών που δεν είχαν έδρα και σε εξυπηρετήσεις «τοπικών κοινωνιών», κομματαρχών, δημάρχων και άλλων παράσιτων. Όμως όλοι δεξιοί και αριστεροί παίζουν στο παιχνίδι του βολέματος και της διαπλοκής  και συνεπώς όλοι θίγονται. Η Αριστερά ως ειδική θα αναλάβει το κινηματικό μέρος της αντίδρασης και θα καθαρίσει για όλους.

Τους ενοχλεί που πληρώνονται τα μεταπτυχιακά και το Ανοιχτό πανεπιστήμιο. Το θεωρούν προοίμιο κατάργησης της δωρεάν παιδείας. Καταρχήν υπάρχουν και δωρεάν μεταπτυχιακά. Αλλά και σε ποια χώρα του κόσμου είναι τα μεταπτυχιακά όλα δωρεάν; Αν τα δίδακτρα είναι υψηλά, να μειωθούν, αν χρειάζεται να εκμεταλλευτούμε χορηγίες με διάφανες διαδικασίες να το κάνουμε. Τα θέματα της χρηματοδότησης είναι σοβαρά και θέλουν μελέτη. Δεν είναι αντικείμενο απλά καταγγελιών. Τα πανεπιστήμια οφείλουν να αναζητήσουν πηγές χρηματοδότησης και έξω από το κράτος. Το κράτος όμως οφείλει να εγγυάται την απρόσκοπτη ροή κρατικών κονδυλίων προς αυτά.

Υπάρχουν σκέψεις για manager στην διοίκηση των ιδρυμάτων. Αν τα ιδρύματα αποκτήσουν και την οικονομική αυτοτέλεια είναι απαραίτητοι για τη διαχείριση των προϋπολογισμών, πάντοτε σε συνεργασία με όλη την πανεπιστημιακή κοινότητα. Φαντάζομαι ότι όλοι θυμούνται τη «χρηστή» διαχείριση μερίδας καθηγητών και διοικητικών του Πάντειου Πανεπιστήμιου που οδήγησε κάποιους και στη φυλακή.   

Ιδιαίτερη ενόχληση θα προκαλέσει σε μερίδα φοιτητών, ο περιορισμός του χρόνου απόκτησης πτυχίου. Σήμερα σε σχολές τετραετούς φοίτησης του πανεπιστήμιου της Αθήνας ο μέσος χρόνος απόκτησης πτυχίου είναι 7,8 έτη. Ω ρε γλέντια που έχουν να γίνουν. Φυσικά και θίγονται καίρια τα κομματικά στελέχη που υποδύονται τους φοιτητές. Κάποια στιγμή αυτή η πλάκα θα τελειώσει, όσοι εισάγονται στα ΑΕΙ -ΤΕΙ θα πρέπει να σπουδάζουν, αλλιώς θα διαγράφονται.

Τέλος το πιο πιθανό είναι με βάση τη μέχρι τώρα πρακτική, το τελικό νομοσχέδιο να είναι κατώτερο των περιστάσεων και των αναγκών εξορθολογισμού της ανώτατης παιδείας. Πέρα από ζητήματα πολιτικής, τα φιλόδοξα σχέδια χρειάζονται γενναία χρηματοδότηση πράγμα που δεν είναι δυνατό στις παρούσες συνθήκες, σύμφωνα πάντοτε με το πνεύμα του ΔΝΤ και της κυβέρνησης. Ούτως ή άλλως όμως θα βρει σθεναρή αντίσταση. Όχι για να μην περάσει. Αυτό δεν έχει σημασία για τις διαπλεκόμενες κάστες. Αλλά για να μην ανοίξει επιτέλους μια ουσιαστική συζήτηση για το θέμα. Για να μην αποκαλυφθούν σημεία και τέρατα, για να μην ασκηθεί πολιτική. Θα θυμάστε το χαμό με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Το αποτέλεσμα δεν ήταν, ότι δεν ήρθησαν οι απαγορεύσεις ίδρυσής τους. Ήταν ότι, δεν άνοιξε ποτέ η αντζέντα των μεταρρυθμίσεων.

Σύμφωνα με τη Βάσω Κιντή, και συμφωνώ απόλυτα, το πρόβλημα δεν είναι η κομματοκρατία όπως συχνά υποστηρίζουν συντηρητικοί παράγοντες. Οικονομικά συμφέροντα, βόλεμα, αναξιοκρατία, φυγοπονία βασιλεύουν, πίσω από τους τοίχους και τα κάγκελα των ιδρυμάτων που προστατεύουν το άσυλο μια γενικευμένης ανομίας. Εδώ η ευθύνη των πανεπιστημιακών δασκάλων είναι μεγάλη. Πρέπει να δεχτούν ότι το επάγγελμά τους είναι η επιστήμη τους και όχι η θεσμική θέση που κατέχουν. Είναι γιατροί, φυσικοί , αρχιτέκτονες και όχι απλά καθηγητές πανεπιστημίου και πρέπει να διασώσουν το γόητρο της επιστήμης και του επιστήμονα. Αυτό είναι που θίγεται κυρίαρχα μέσα στο τέλμα και το μπάχαλο. Το άλλο που θίγεται βάναυσα είναι το δημόσιο πανεπιστήμιο, η γνώση σαν δημόσιο αγαθό, η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Το άσυλο δεν καταστρατηγείται από εξωγενείς δυνάμεις, η εξουσία δεν ενδιαφέρεται. Κουρελιάζεται από εσωτερικές δυνάμεις που έχουν βρει στο δημόσιο χώρο, έδαφος για να θεραπεύουν την  ιδιοτέλεια και την εξουσιομανία τους.

’Οµως «υπάρχουν στα ΑΕΙ υγιείς δυνάµεις καθηγητών και φοιτητών που προσβλέπουν σε µια µεταρρύθµιση που θα δώσει περιεχόµενο στις σπουδές και έµφαση στην έρευνα, στη µόρφωση και στη σύνδεση των πανεπιστηµίων µε την κοινωνία» όπως λέει η κ. Βάσω Κιντή. Υπάρχουν δυνάμεις για να το παλέψουν, και η «Πρωτοβουλία για τη μεταρρύθμιση και αναβάθμιση του δημόσιου πανεπιστήμιου», που ιδρύθηκε το 2007, είναι μια από αυτές.

Τα ΑΕΙ πρέπει να λειτουργήσουν ως θεσμοί που θα προάγουν τη γνώση και την έρευνα, θα καλλιεργούν το κριτικό πνεύμα, αλλά ταυτόχρονα θα προάγουν την κοινωνική κινητικότητα, θα δίνουν πραγματικά επαγγελματικά εφόδια.

Τα ΑΕΙ-ΤΕΙ πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της οικονομίας, να την παρακολουθούν και να προσαρμόζονται κατά το δυνατόν, χωρίς να χάνουν την αυτοτέλειά τους, να παράγουν πλούτο, να είναι μοχλοί ανάπτυξης και ευημερίας.

Τέλος τα ΑΕΙ-ΤΕΙ πρέπει να ανανεώνουν την πνευματική ελίτ της χώρας, να διαμορφώνουν τους αυριανούς ταγούς, τους αρχηγούς των νέων αγώνων.

Ας ανοίξουμε κάποτε αυτή τη συζήτηση. Κάτι μου λέει ότι είναι πολλοί αυτοί που θέλουν να μιλήσουν.

Συνδέσεις

http://www.diamantopoulou.gr/beta/index.php?option=com_content&view=article&id=1575:260610-synodosprytaneon&

http://www.ananeotiki.gr/el/readText.asp?textID=4743

http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=558136