Πανωλεθρίαμβος - Μια συνέντευξη του Κ.Τζούμα

Αγαπώ ιδιαίτερα τον Κωνσταντίνο Τζούμα και τον παρακολουθώ σε όλες τους τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Φυσικά μ' αρέσει και η τρίτομη βιογραφία του, που είναι η απεικόνιση της  περιπλάνησης ενός ιδιαίτερου καλλιτέχνη σε τρεις διαφορετικές εποχές.Ένας θαυμάσιος Αθηναίος, ένα απαράμιλλο στυλ, ένας δικός μας τύπος.

Από το ΤVXS

Το ραντεβού είχε κλειστεί για τις 18:30 και μολονότι ήμουν συνεπής, η προηγούμενη συνέντευξη καθυστέρησε λίγο να τελειώσει και έπρεπε να περιμένω. Τελικά, η μικρή βιβλιοθήκη στον ημιόροφο του ξενοδοχείου Excelsior αποδείχτηκε αρκετά πλούσια και καλή συντροφιά. Σκαλίζοντας τα ράφια, εντόπισα ένα βιβλίο που στο οπισθόφυλλό του είχε μία ρήση του Μπέκετ. Ο Μπέκετ είναι ιδιαίτερα αγαπητός στον Κωνσταντίνο Τζούμα, οπότε το πήρα μαζί μου, πηγαίνοντας να τον συναντήσω στο τραπέζι δίπλα στο παράθυρο.

«Όταν είμαστε μες στα σκατά ως το λαιμό, δε μένει παρά να τραγουδήσουμε», έγραφε ο Μπέκετ. Μάλλον η συγκεκριμένη φράση ταιριάζει γάντι σε όλα αυτά που ζούμε τον τελευταίο καιρό...

Α, βέβαια, φυσικά. Και δεν είναι μόνο αυτό. Όποιος τσαλαβουτάει μες στον υπόνομο και μπορεί και ατενίζει τ’ αστέρια, μπορεί και να φτιάξει ποίηση... Δε χωράει καμιά αμφιβολία. Αλλά ο Μπέκετ έχει πει και κάτι πολύ πιο ωραίο. «Προσπάθησε ξανά, μπορεί να αποτύχεις. Την επόμενη φορά μπορεί να αποτύχεις καλύτερα». Αλλά πρέπει να προσπαθείς. Το παιχνίδι είναι το θέμα. Να παίξουμε το παιχνίδι, γιατί τα άλλα έτσι κι αλλιώς είναι λίγο- πολύ γνωστά... Ότι θα μας τύχουν διάφορα. Η Ayo πάλι με το τραγούδι της λέει “... help is coming as long as you believe, help is coming for us to be relieved”. Ωραίο είναι, ταιριάζει.

Η λύση στην κρίση σήμερα είναι να επιβιώνουμε χωρίς να το κάνουμε θέμα, όπως κάνατε εσείς την περίοδο που βρεθήκατε στη Νέα Υόρκη;

Έτσι νομίζω. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος που έχω βρει, να φτιάξουμε τα δικά μας πράγματα, τη δική μας κοινωνία δίπλα στην ήδη υπάρχουσα που δε μας αρέσει, που είναι γεμάτη, ξέρεις..., τρύπες και παγίδες και δεν ξέρω τι και να κάνουμε τα δικά μας πράγματα με ανθρώπους που είναι κι αυτοί συνεργάσιμοι, λειτουργικοί κι έχουν διάθεση για να δούμε τη θετική πλευρά της ζωής κι όχι από την αρνητική. Γιατί δεν πρέπει να τα κοιτάς τα πράγματα ντε και καλά πάντα από την πλευρά του ζώφου.

Και η αντίδραση; Δεν πρέπει ο κόσμος να αντιδρά;

Να κάνει ό,τι καταλαβαίνει ο καθένας. Η αντίδραση για τον καθένα δεν είναι αυτή που θα ήθελε ενδεχομένως μία κοινωνική ομάδα ή ένα γκέτο. Υπάρχουν πολλών ειδών αντιδράσεις. Η αδιαφορία είναι αντίδραση, το σήκωμα των ώμων είναι αντίδραση, το χιούμορ είναι αντίδραση, η ακτιβιστική δράση είναι αντίδραση, η οικολογία είναι αντίδραση... Το να χωθείς σ’ ένα επιστημονικό εργαστήρι μ’ ένα οργανό μόνο και να φέρεις εις πέρας κάτι που θα βοηθήσει τους ανθρώπους...

Η αφοσίωση, δηλαδή, του καθενός στον τομέα του...

Υπάρχουν πολλές αντιδράσεις. Πολλοί λένε «θα βγω στο δρόμο και θα τα κάνω όλα σμπαράλια». Ε, άντε κάντα κι εσύ σμπαράλια, να δούμε τι θα καταλάβεις. Μου θυμίζει λίγο χούλιγκαν αυτό... Δε μου πολυαρέσει, για να είμαι ειλικρινής.

Έχετε δηλώσει, πρόσφατα μάλιστα, πως δεν ψηφίζετε στις εκλογές.

Όχι, δε με ενδιαφέρουν καθόλου αυτοί οι άνθρωποι. Δεν τους κατάλαβα ποτέ μου και δε θέλω να περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου, τα λίγα χρόνια που μου μένουν ακόμα, παρακολουθώντας και κριτικάροντας και σχολιάζοντας ζωές ανθρώπων που δεν με αφορούν. Όχι! Θέλω να περάσω με τους αγαπημένους μου ανθρώπους από δω και πέρα, με τους οποίους συνεργάζομαι και μπορούμε να ανταλλάξουμε και κάποιες απόψεις και να φανούμε χρήσιμοι ο ένας στον άλλο κτλ. Δεν μπορώ αυτούς τους γελοίους διαχειριστές και μάλιστα να τους έχω και στο καθημερινό μου μενού προς συζήτηση. Γιατί ξέρεις, χώρες που στριμώχνονται, όπως και η Ελλάδα σε μεγάλο βαθμό τελευταία, σου βάζουν συχνά το εξής θέμα: «Τι λέτε εσείς γι’ αυτό...;». Για ποιο; Μ’ ενδιαφέρουν εμένα τα προβλήματα των λιμενεργατών; Τώρα, σοβαρά το λες αυτό το πράγμα; Ας τα λύσουν μόνοι τους. Θα μιλήσω εγώ εξ ονόματος άλλων; Ως τι, δηλαδή; Θα μιλήσω εγώ, δηλαδή, για το μισθό του δημόσιου υπάλληλου; Δεν έχω ιδέα! Και δε με απασχόλησε και ποτέ μου! Πώς ξαφνικά θα πω «έχετε δίκιο»; Έτσι γενικά και αόριστα έχετε δίκιο; Δεν μου αρέσει αυτό.

Μετά την πνευματική χρεωκοπία, τι; Έχετε πει ότι «η χρεωκοπία μας είναι πνευματική». Υπάρχει επιστροφή από μία πνευματική χρεωκοπία;

Πάντα ελπίζει κανείς ότι οι νέοι άνθρωποι δεν είναι όλοι χαλασμένοι, όπως οι προγενέστεροι και ότι θα βρεθούν... πάντα υπάρχουν σε κάθε γενιά, σε κάθε φυλή κάποιοι άνθρωποι που έχουν ενδιαφέρον. Δε νομίζω ότι η γενιά η δική μας, της δεκαετίας του '60 με την αμφισβήτηση και με το γαλλικό Μάη ότι ήταν καμία υπέροχη γενιά που είχε την απόλυτη γνώση του τι είναι σωστό και τι είναι λάθος... Αυτοσχεδίαζαν όλοι.Υπήρξαν και άνθρωποι που από πολύ νωρίς βολεύτηκαν σε κάποια θέση, περάσαν μια χαρά και κάναν τη ζωή τους κτλ. κτλ. Εγώ πάντα το πιστεύω αυτό, γιατί κάθε φορά που πάω να απογοητευτώ ή να κατεβάσω τα ρολά και να πάψω πια να ασχολούμαι, να μη με απασχολεί τίποτα και να κλειστώ στον εαυτό μου, πάντα μια ομάδα κάτι κάνει, ένα παιδί διαπρέπει σε έναν τομέα, μία θεατρική ομάδα κάνει κάτι πολύ προχωρημένο, ένα μουσικό γκρουπ βγάζει έναν ωραίο δίσκο, κάποιος γράφει ένα ωραίο βιβλίο, ένα ποίημα... Ωραίο είναι... Αυτό είναι πάρα πολύ ωραίο και σημαίνει ότι δεν τελειώνει τίποτα και ότι γίνονται πράγματα συνεχώς και δε νομίζω, δηλαδή, ότι έχω και άλλο τρόπο να το δω. Το να κλειστώ σε ένα κουκούλι με τους συνομηλίκους μου και να μιλάμε για περασμένα μεγαλεία... ε, δεν υπάρχει περίπτωση! Δεν υπάρχει μεγαλύτερη καταδίκη απ' αυτή. Είναι σαν να βιάζεσαι να ρίξεις επάνω σου την ταφόπλακα.

Άρα, οι νέοι να καθίσουν και να αγωνιστούν στη χώρα τους και όχι να φύγουν στο εξωτερικό, όπως κάνατε εσείς;

Όχι! Να βγουν στο εξωτερικό. Να πηγαίνουν να κάνουν πράγματα, να εκτεθούν σε σταυροδρόμια κοσμοπολίτικα, να δούνε πώς αναπνέει και πώς σκέφτεται ένας σωρό κόσμος έξω, που έχει κι αυτός τα ίδια προβλήματα, άσχετα αν οι πόλεις έχουν άλλα ονόματα ή άλλους δρόμους. Δεν αλλάζουν αυτά. Μακάρι να μαθαίναν όλοι σαν ένα υποχρεωτικό μέρος της προπόνησής τους για τη ζωή να ζούνε μόνοι τους σε μια ξένη χώρα, χωρίς τη βοήθεια κανενός. Δηλαδή, αυτό που λέει η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ “στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα”. Αυτό. Γιατί όχι;

Σε δυναμώνει...

Σε δυναμώνει, βεβαίως. Αντί να είναι όλα τακτοποιημένα, να μιλήσει ο μπαμπάς σε κάποιο γνωστό ή να βάλει ένα μέσον η μαμά, διότι... Τι 'ναι αυτά..; Αργούμε να πάρουμε μπρος, αργούμε να απογαλακτιστούμε, να ανεξαρτητοποιηθούμε. Και μετά όλα πάνε πίσω. Όχι, όχι, νομίζω κι εδώ και έξω και παντού μια ροή, μια συνεχής δράση. Έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον και δίνει λύσεις σε πάρα πολλά απ' τα προβλήματα.

Ποιος ο λόγος για μια αυτοβιογραφία; Γιατί να γράψει κανείς την αυτοβιογραφία του; Γιατί θα ήθελε κανείς να διαβάσει τη ζωή του Κωνσταντίνου Τζούμα σε τρία, μάλιστα, βιβλία;

Καταρχήν, γιατί να μη τη γράψει; Αλλά έξω απ' αυτό, γιατί να μην προσπαθήσει με αυτό το υλικό να υπενθυμίσει ότι εκτός από τη χειραγώγηση των κομμάτων και της τηλεόρασης, που μονοπωλούν αυτόν τον καιρό, υπάρχει κι άλλος τρόπος ζωής; Αυτό είναι. Η υπενθύμιση ότι υπάρχει κι άλλος τρόπος ζωής. Σας έχει διαφύγει. Μπορούμε να ζήσουμε κι αλλιώς, ρε παιδιά. Δε χρειάζεται να είμαστε ενταγμένοι σε κάποιο κόμμα ή να βλέπουμε απ' το πρωί μέχρι το βράδυ τηλεόραση που να μας καθορίζει τη ζωή! Πάρτε το χαμπάρι, δηλαδή, αυτό το πράγμα! Γίνεται κι αλλιώς!

Ένας άλλος λόγος είναι για να διασώσω μερικά κομμάτια, μερικούς υπέροχους ανθρώπους, τις γενναίες πράξεις τους, την ακροβατική ζωή τους, το θάρρος της γνώμης τους. Γιατί σε αρκετά σημεία φτάνει κανείς να αναρωτιέται: “Άντε, ρε συ! Σοβαρά, ήταν έτσι η Αθήνα κι ο Πειραιάς τη δεκαετία του '60; Είχαν μια τέτοια διονυσιακή, ας πούμε, ατμόσφαιρα;” Ήθελα να το διασώσω αυτό, γιατί κυρίως νέα παιδιά, 16, 17 χρονών, αυτό που με ρωτάνε είναι: “Μα ήταν όντως έτσι η Αθήνα κι ο Πειραιάς;” Ε, ναι, ήταν...

Τα βιβλία σας καλύπτουν μία ολόκληρη ζωή. Από αυτές τις τρεις περιόδους, θα θέλατε να επιστρέψετε σε κάποια; Ας πούμε, προσωπικά, η περίοδος της Νέας Υόρκης μου φαίνεται πολύ εντυπωσιακή και γεμάτη προκλήσεις...

Κι εμένα το ίδιο και θα ήθελα και τώρα να ζω σε μια τέτοια μητρόπολη, αλλά δεν ξέρω αν έχω τις αντοχές πια. Γιατί είναι κι αυτό ένα θέμα. Τότε είχα αντοχές. Σχεδόν έκανα πρωταθλητισμό. Είχα μία υποτροφία από το χοροθέατρο του Νικολάις, με ενδιέφερε η ζωή και οι ηδονές της, καλή η τέχνη, αλλά βαριά η καλογερική... Προτιμώ τη ζωή από την τέχνη... Τώρα, δεν ξέρω... Η λεηλασία του χρόνου πάνω μας γράφει. Είναι σαφής, πια.

Η επαφή με το κοινο
Έχετε πολλούς τρόπους επαφής με τον κόσμο. Βιβλία, ραδιόφωνο... Την επιδιώκετε αυτή την επαφή; Τι σας προσφέρει;

Έχει ενδιαφέρον, γιατί είναι πάντα απρόβλεπτη. Υπάρχουν εκπλήξεις, δηλαδή. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Νομίζω ότι είναι ένας πολύ σοβαρός λόγος που να σε κρατάει νέο. Να μιλάς με τον οποιονδήποτε για ο,τιδήποτε. Χωρίς προκαταλήψεις... Υπάρχουν άνθρωποι που μιλάνε με... το στρίμωγμα μιας απολυτότητας. Αυτό είναι και δεν έχει άλλο. Αυτό είναι συνώνυμο του υπερτροφικού “εγώ” κατά τη γνώμη μου.

Θα εισπράττετε και κριτική, θετική και αρνητική. Έχω ακούσει για σας “ο Τζούμας είναι ένας πρίγκηψ του ραδιοφώνου” μέχρι “τι είναι αυτός, μωρε, που μιλάει έτσι...”. Όλα αυτά τι αξία έχουν για εσάς;

Μέσα από τις αντιφάσεις υποτίθεται ότι υπάρχουμε και προχωράμε. Έχουν ένα ενδιαφέρον. Γιατί ήξερα εγώ από πολύ μικρός ότι- εξού και πανωλεθρίαμβος- την ίδια στιγμή που αναδεικνύεσαι ή θαυμάζεσαι ή εν πάσει περιπτώσει ανατέλλεις στα μάτια κάποιας ομάδας της κοινωνίας την ίδια στιγμή δύεις, εκπίπτεις στα μάτια κάποιας άλλης.

Τεχνολογία και βιβλία.
Πιθανόν, αυτή η παρουσίαση που θα κάνετε τώρα να είναι από τις τελευταίες παρουσιάσεις που θα γινουν για χάρτινο, τυπωμένο βιβλίο. Φαντάζεστε να διαβάζετε ένα βιβλίο σας στο iPad ή σε κάποια συσκευή ηλεκτρονικής ανάγνωσης;

Μου το έχουν ζητήσει κι απ' τον Καστανιώτη. Δεν έχω κανένα πρόβλημα.

Γιατί σας έχω ακούσει να λέτε ότι η σχέση σας με την τεχνολογία δεν είναι η καλύτερη δυνατή.

Εγώ δεν τη χρησιμοποιώ, δεν είναι της γενιάς μου, είναι των νεοτέρων και καλά κάνουν και τη χειρίζονται ακομπλεξάριστα και υπέροχα και ευφάνταστα. Όταν βλέπω παιδιά και παίρνουν μία ψηφιακή κάμερα στον ώμο και βγαίνουν και κάνουν την ταινία τους χωρίς να περιμένουν να επιχορηγηθούν απ' το Κέντρο Κινηματογράφου... δηλαδή αυτό το καρκίνωμα... Χαίρομαι πάρα πολύ! Πετάω απ' τη χαρά μου.

Στην παρουσίαση που ακολούθησε στο Public, όπου τη δική τους ματιά για τον “Πανωλεθρίαμβο” του Κωνσταντίνου Τζούμα μοιράστηκαν η συγγραφέας, Σοφία Νικολαΐδου και ο πρόεδρος του δ.ς. του ΚΘΒΕ, Θωμάς Τρικούκης, ο συγγραφέας διάβασε ένα μικρό κεφάλαιο από το βιβλίο. Από εκεί και το απόσπασμα στο βίντεο.

Συνέντευξη στο Μιχάλη Γουδή (ομάδα tvxs Θεσσαλονίκης)
Φωτογραφίες, βίντεο: Μιχάλης Γουδής