Πολλά έργα τέχνης, κανείς επισκέπτης, γιατί;

Η Μ. Πουρνάρα επισκέφθηκε πινακοθήκες στην Αθήνα. Βρήκε πολλά έργα τέχνης, μα δεν βρήκε επισκέπτες και μάλιστα νέους. Αιτιολογεί το φαινόμενο ως αποτέλεσμα της κακής επικοινωνιακής πολιτικής των μουσείων. Είναι όμως έτσι; Νομίζω ότι το πρόβλημα είναι βαθύτερο και εδράζεται στην έλλειψη σωστής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στα σχολεία μας.

Παραθέτω το άρθρο της και τις προσωπικές μου απόψεις.

Πολλά έργα τέχνης, κανείς επισκέπτης

Μαργαρίτα Πουρνάρα από την Καθημερινή


Το πείραμα είχε ενδιαφέρον. Κατά παρέκκλιση της νοοτροπίας που ωθεί τους περισσότερους Ελληνες να αφιερώνουν το κυριακάτικο μεσημέρι αποκλειστικά στην έξοδο για φαγητό, έκανα μια μικρή περιήγηση στη νεότευκτη Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας, στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» στο Θησείο και στο Κέντρο Τεχνών του Πάρκου Ελευθερίας. Μαζί με το Πνευματικό Κέντρο της Οδού Ακαδημίας είναι οι τέσσερις χώροι που φιλοξενούν τον κύριο όγκο των εικαστικών δράσεων του Δήμου της Αθήνας. Η Τεχνόπολη έχει τη δική της αυθύπαρκτη υπόσταση.
Ξεκίνησα από τα βασικά. Μπήκα στη διαδικτυακή πύλη City of Athens, όπου βρήκα τις διευθύνσεις και διαπίστωσα ότι όλα έκλειναν μόλις στη 1 μ.μ. Δεν υπήρχε καμιά ενημέρωση για τις περιοδικές εκθέσεις, αλλά περίσσευαν τα ιστορικά στοιχεία για τα κτίρια.
Δημοτική Πινακοθήκη. Με λίγο χρόνο στη διάθεσή μου, κατευθύνθηκα στην οδό Μυλέρου του Μεταξουργείου, για να δω τη νέα Πινακοθήκη. Προσπέρασα αρκετούς τοξικομανείς, που έχουν κάνει στέκι τους την πλατεία Κουμουνδούρου, απέστρεψα το βλέμμα από τα ρυπαρά πεζοδρόμια που είχαν υπολείμματα φαγητών, αγνόησα ζητιάνους που ζητούσαν πιεστικά ελεημοσύνη και έφτασα στον προορισμό μου: ένα καλαίσθητο οικοδόμημα με καθαρό και φροντισμένο περιβάλλοντα χώρο. Στην πόρτα με υποδέχθηκε ένας καλοσυνάτος φύλακας, που μου εξήγησε –αν και δεν ήταν δουλειά του– ότι τα δύο κτίρια με επιλογές από τις πλούσιες συλλογές έργων του δήμου μόλις παραδόθηκαν στο ευρύ κοινό. Επίσης με πληροφόρησε ότι το ωράριο είχε αλλάξει και ότι όλοι οι δημοτικοί χώροι κλείνουν την Κυριακή στις 2 μ.μ. Περνώντας το κατώφλι βρέθηκα μπροστά σε άλλη μια ευχάριστη έκπληξη: ευπρόσωποι και φιλόξενοι χώροι με έργα ζωγραφικής από τους διαπρεπέστερους Ελληνες ζωγράφους, από τη Σχολή του Μονάχου έως σήμερα. Δυστυχώς, εκτός από εμένα μόνο άλλοι τρεις επισκέπτες προχωρημένης ηλικίας ήθελαν να ευφρανθούν από την τέχνη, ενώ δεν υπήρχε κανένας υπάλληλος να μας πει δυο λόγια για την έκθεση ή την καινούργια πινακοθήκη. Ακριβώς έξω από το κτίριο, τα καφέ και τα ταβερνεία έσφυζαν από νεολαία που τσιμπολογούσε μεζέδες και τιτίβιζε. Η αντίθεση ήταν τεράστια.
Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα». Συνέχισα τη βόλτα στο Κέντρο Μελίνα. Παρέκαμψα το κυριακάτικο παζάρι που εκτείνεται από το Μοναστηράκι ώς το Θησείο με τα χαλιά και τα παλιά αντικείμενα, ψάχνοντας απεγνωσμένα θέση στάθμευσης. Λίγα μέτρα από την είσοδο του Πνευματικού Κέντρου είχε παρκάρει η κινητή καντίνα «Ο Αρχοντας» και η τσίκνα έφτανε μέχρι το παλαιό πιλοποιείο. Ο φύλακας με ενημέρωσε βαριεστημένα ότι στο ισόγειο είναι η συλλογή Χαρίδημου της οικογένειας των καραγκιοζοπαικτών και στον πρώτο όροφο είναι μια έκθεση αφιερωμένη στην Παλιά Αθήνα με ομοιώματα καταστημάτων (κουρείο, μπακάλικο κ.ά.). Στο εσωτερικό του «Μελίνα» ήταν η απόλυτη νέκρα και ήμουν η μοναδική επισκέπτρια.
Κέντρο Τεχνών του Πάρκου Ελευθερίας. Από το κέντρο της Αθήνας, ανηφόρισα στο Πάρκο Ελευθερίας. Το εστιατόριο-καφέ είχε σχετική κίνηση, αλλά το Κέντρο Τεχνών που φιλοξενεί την έκθεση του καλλιτέχνη Αχμάντ Μουάλα ήταν άδειο, εκτός από μια οικογένεια Σύρων που ανήκουν στην παροικία και έσπευσαν να δουν την έκθεση του συμπατριώτη τους.
Η αυτοψία στους τρεις χώρους γεννάει πολλά σκέψεις. Το οφθαλμοφανές συμπέρασμα είναι ότι δείχνουν αποκομμένοι από τη ζωή της πόλης, με ελάχιστο αριθμό επισκεπτών, παρ’ ότι δίπλα τους υπάρχουν καφέ, εστιατόρια ακόμα και παζάρια. Είναι σαφές ότι απουσιάζει η επικοινωνιακή στρατηγική, που θα έκανε πιο γνωστούς τους χώρους, αλλά και η εκθεσιακή πολιτική που θα τους έδινε στίγμα και μακροπρόθεσμα θα τους μετέτρεπε σε σταθερά σημεία αναφοράς για το αθηναϊκό κοινό. Το χειρότερο, όμως, είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η σοβαρή υποβάθμιση του κέντρου της Αθήνας συμπαρασύρει και όποιες ελπίδες θα είχε ένας χώρος σαν τη νέα Πινακοθήκη να προσελκύσει μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών.
Το ωράριό τους τις Κυριακές –κλείνουν στις 2 μ.μ.– είναι αναντίστοιχο με εκείνο των περισσοτέρων Αθηναίων που αποκλείεται να ξυπνήσουν στις 9 το πρωί και να τρέξουν να δουν εκθέσεις. Η ιστοσελίδα του Δήμου της Αθήνας, ενώ έχει γίνει πολύ καλύτερη από το παρελθόν, πάσχει σε ορισμένα καίρια σημεία, όπως η ενημέρωση. Κοντολογίς, χρειάζονται γενναίες αλλαγές ώστε αυτοί οι χώροι να διεκδικήσουν ένα καλύτερο και πιο δημοφιλές μέλλον.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_28/11/2010_423764

Η συνεργάτης της Καθημερινής διατείνεται ότι το ενδιαφέρον του πολίτη για την τέχνη είναι θέμα ωραρίου, επικοινωνιακής στρατηγικής των μουσείων, εκθεσιακής πολιτικής. Δεν είναι όμως αυτό το ουσιώδες, προφανώς. Είναι θέμα αισθητικής αγωγής και έχει τη ρίζα του στο σχολείο όλων των βαθμίδων.

Στο δημοτικό σχολείο δεν υπάρχει πραγματική αισθητική αγωγή παρότι θεωρητικά προβλέπεται. Όταν το σχολικό ωράριο οδηγείται προς τη λήξη του τα παιδιά αφήνονται να ζωγραφίσουν, ή τραγουδούν όλα μαζί κάποιο σαχλοτραγουδάκι. Χωρίς κανόνες, χωρίς καθοδήγηση, χωρίς πρόγραμμα. Ο δάσκαλος ή η δασκάλα δεν έχουν συνήθως καμιά σχετική εκπαίδευση, καμιά επιμόρφωση. Σημειώνουμε ότι στα Παιδαγωγικά Τμήματα, τα Εικαστικά δεν βρίσκονται στον κορμό των υποχρεωτικών μαθημάτων. Είναι φανερό ότι στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, μιλώντας πάντα για τον κανόνα κι όχι για τις εξαιρέσεις, απουσιάζουν σήμερα καθοριστικοί όροι πραγμάτωσης, έστω και με την υποτυπώδη μορφή, μιας καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.

Στο Γυμνάσιο τα καλλιτεχνικά εξαντλούνται σε απλά ζωγραφικά μοτίβα, που γίνονται ως αγγαρεία μέσα στην τάξη, μια ώρα τη βδομάδα, και σε κάποιες εκδρομές - επισκέψεις σε μουσεία σε κλίμα χαβαλέ, του στυλ «ωραία δεν θα κάνουμε μάθημα». Στο Λύκειο ή στο πανεπιστήμιο δεν υπάρχουν καλλιτεχνικά. 

Τα "καλλιτεχνικά" έχουν μετατραπεί σε μάθημα, σε αποστήθιση πληροφοριών, χωρίς αναφορά σε σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα ζωγραφικής, γλυπτικής ή μουσικής που θα μπορούσαν να συγκινήσουν τους μαθητές. Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει μουσικά μοτίβα με φλογέρα, αν είναι δυνατόν στη σημερινή εποχή, και σπάνια βάζει τα παιδιά να ακούσουν ένα σύγχρονο μουσικό κομμάτι. Φυσικά δεν υπάρχει πρόγραμμα εκμάθησης οργάνων ή τραγουδιού.

Στις λίγες διαθέσιμες ώρες, ποιος μπορεί να αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα για την ιστορία της Τέχνης, για καλλιτεχνικά κινήματα, για σχολές, για πολιτιστική κληρονομιά, για τις σχέσεις της τέχνης με τις θετικές επιστήμες ή τα κοινωνικά κινήματα. Κανείς δεν βλέπει διάσημους ζωγραφικούς πίνακες ή δεν παρακολουθεί σινεμά, δεν ακούει μέσα στην τάξη μουσικά κομμάτια, έστω σύγχρονης μουσικής. Έτσι έννοιες και στόχοι όπως καλλιτεχνικές δεξιότητες, ατομική έκφραση και ταυτότητα, πολιτιστική πολυμορφία, δημιουργικότητα, ενώ θεωρητικά τίθενται στο εκπαιδευτικό σύστημα, δεν υπηρετούνται ούτε στο ελάχιστο και δεν πραγματώνονται.

Τα καλλιτεχνικά δεν εξετάζονται, δεν υπάρχουν θεσμοθετημένα κριτήρια αξιολόγησης.

Η κλασσική ελληνική οικογένεια δεν έχει και ιδιαίτερους δεσμούς με την τέχνη. Κανείς γονιός δεν ανησυχεί αν το παιδί του δεν μπορεί να τραβήξει δυο γραμμές, αν δεν ξέρει να συνδυάζει τα χρώματα, αν δεν μπορεί να τραγουδήσει σωστά. Νοιάζεται μονάχα για την ορθογραφία και την επίλυση εξισώσεων.

Επαγγελματίες καλλιτέχνες δεν εμπλέκονται  σε πραγματική διδασκαλία στην πρωτοβάθμια και την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα παιδιά μας δεν έχουν δει ποτέ καλλιτέχνη, δεν τον έχουν δει να δουλεύει, να δημιουργεί, δεν φαντάζονται ότι κάποιος μπορεί να ζήσει από την καλλιτεχνική δημιουργία. Δεν έχουν ιδέα ότι η καλλιτεχνία συμβάλλει στην προσωπική και συναισθηματική του ανάπτυξη, ότι τον βοηθά να βιώσει ικανοποίηση και απόλαυση από την τέχνη.

Αρκετές από τις παραπάνω επισημάνσεις δεν περιορίζονται μόνο στην ελληνική πραγματικότητα παρά το γεγονός ότι παρατηρούνται διαφορές με χώρες της Δύσης. Μελετητές τονίζουν ότι σε όλο το δυτικό κόσμο, παρά την γενική παραδοχή για την αξία της αισθητικής αγωγής και ειδικότερα της μουσικής, αυτές είναι γενικά παραμελημένες από τα σχολικά προγράμματα και την εκπαιδευτική πρακτική. Παρατηρείται μια ανισομερής κατανομή του σχολικού χρόνου υπέρ των λεγόμενων «βασικών μαθημάτων», τα οποία συχνά προβάλλονται ως οι μόνες αληθινές πηγές γνώσης (Μαρία Αργυρίου).

Είναι σαφές ότι η καλλιτεχνική εκπαίδευση βρίσκεται στο περιθώριο του σχολείου. Καλλιεργείται η αίσθηση ότι η τέχνη είναι υπόθεση διάσημων επωνύμων, ή παιδιών με ιδιαίτερο ταλέντο, ότι για τους υπόλοιπους δεν έχει καμιά χρηστική αξία και καλό είναι να αποφεύγεται γιατί κλέβει χρόνο από τα βασικά μαθήματα. 
Η καλλιτεχνική ενημέρωση όλης της κοινωνίας γίνεται μέσα από τα προγράμματα της άθλιας τηλεόρασης, ή από ραδιοφωνικούς σταθμούς στους οποίους πρωταγωνιστούν κατά κανόνα, άσχετοι, ατάλαντοι, προκλητικοί  και σεξιστές ραδιοφωνατζήδες, που αναπαράγουν ότι πιο πρόχειρο και επίπεδο έχει να παρουσιάσει η διεθνής καλλιτεχνική δημιουργία.

Κι΄ όμως η τέχνη θα μπορούσε να βοηθήσει και στην κατανόηση των βασικών μαθημάτων στο επίπεδο του Δημοτικού τουλάχιστον. Παράλληλα μέσα από την διαπολιτισμική καλλιτεχνική δημιουργία θα μπορούσε να φέρει κοντά παιδιά από διαφορετικές χώρες και φυλές και να βοηθήσει στην εξάλειψη ρατσιστικών φαινομένων που αναπτύσσονται ολοταχώς στο ελληνικό σχολείο.

Συνεπώς δεν μπορούμε να ζητάμε από τα παιδιά και τους νέους να προσέλθουν αυτόβουλα σε μια πινακοθήκη ή ένα μουσείο αφού κανείς δεν τα έχει φέρει σε ουσιαστική επαφή με την καλλιτεχνική δημιουργία, ούτε τους έχει αποκαλύψει την αξία της και την απόλαυση που θα μπορούσε να τους προσφέρει.