Το νέο λύκειο μέσα σε ένα παλιό περιβάλλον

Eνώ άλλοι ασχολούνται με τις συνενώσεις και άλλοι απλά με τη δουλειά τους, το υπουργείο ετοιμάζεται να λανσάρει τη μεταρρύθμιση στο Λύκειο. Aν πιστέψουμε τις πληροφορίες της Καθημερινής, 4 είναι οι βασικές καινοτομίες του νέου Λυκείου. Τις παραθέτω:

1. Η μείωση της ύλης στα υποχρεωτικά μαθήματα, ώστε οι μαθητές να μαθαίνουν στο σχολείο τα βασικά και να έχουν τη δυνατότητα να ανατρέχουν σε άλλες πηγές για τα θέματα που τους ενδιαφέρουν.

2. Η χρήση του ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου στη διδασκαλία των μαθημάτων.

3. Η ερευνητική εργασία που καθιερώνεται πιθανότατα τρεις ώρες εβδομαδιαίως. Οι μαθητές θα μάθουν να εκπονούν εργασίες στο πλαίσιο των μαθημάτων, η αξιολόγηση των οποίων θα συνυπολογίζεται στον τελικό βαθμό της τάξης και για την εισαγωγή στα ΑΕΙ.

4. Ατομικός φάκελος κάθε μαθητή, ο οποίος θα τον «συνοδεύει» από την Α΄ έως και τη Γ΄ Τάξη, θα δημιουργηθεί στο πλαίσιο του νέου τρόπου αξιολόγησης.

Το κατά πόσο αυτά είναι καινοτομίες και μάλιστα προοδευτικές θα εξαρτηθεί όχι μόνο από το περιεχόμένο τους, αλλά και από τον τρόπο εφαρμογής τους. Να σημειώσουμε μερικά παράδοξα για αρχή.

α. Ακούμε για επιτροπές που προετοιμάζουν το νέο Λύκειο. Ποιοι τις απαρτίζουν, ποιοι είναι οι υπεύθυνοι, σε ποιες θεωρίες και μοντέλα στηρίζονται; Το ρωτάμε γιατί στην αντίστοιχη μεταρρύθμιση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν μάθαμε επισήμως ποτέ τους αρχιτέκτονες.

β. Πως μπορείς να φτιάξεις ένα νέο Λύκειο πάνω σε ένα παλιό γυμνάσιο; Είναι κοινή πεποίθηση στη σχολική κοινότητα ότι το γυμνάσιο είναι η μαύρη τρύπα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;

Τεράστια ύλη, που επαναλαμβάνεται στο Λύκειο, Αρχαία παντού και πάντα και μέχρι εξοντώσεως της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας, φυσικές επιστήμες χωρίς οργανωμένα εργαστήρια, πολλά μαθηματικά χωρίς διάκριση και χωρίς επιμονή στα άκρως απαραίτητα, απαξιωμένη καλλιτεχνική εκπαίδευση, προσχηματική διδασκαλία ξένων γλωσσών, πολλά  ανεπαρκή σχολικά βιβλία, έλλειψη κάθε έννοιας συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, καμιά ιδιαίτερη μέριμνα για τους αδύνατους.

Σχεδόν όλοι οι μαθητές, που έχουν την οικονομική δυνατότητα, πηγαίνουν φροντιστήριο. Προσέξτε ότι το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και στα ιδιωτικά γυμνάσια, απλά εκεί πληρώνεις την ίσως καθαρότερη τουαλέτα.

Το νέο λύκειο ευαγγελίζεται τα ακριβώς αντίθετα από αυτά που συμβαίνουν και θα συνεχίσουν να συμβαίνουν στη γυμνασιακή εκπαίδευση. Σε ποιους μαθητές θα εφαρμοστούν οι καινοτομίες του; Κάτι δεν πάει καλά εδώ.

γ. Τα θρησκευτικά, κατόπιν σχετικών πιέσεων της εκκλησίας, θα είναι και πάλι μέσα στα βασικά μαθήματα. Και μόνο αυτό θα μπορούσε να εξαλείψει το επίθετο «νέο» από το νέο λύκειο. Ως μάθημα επιλογής και ως «θρησκειολογία» το καταλαβαίνω, ως υποχρεωτικό όχι, τουλάχιστον σε μια σύγχρονη και ουδετρόθρησκη χώρα. Υπάρχουν οι εκκλησίες για να διδάσκεται ο λόγος του θεού σε όσους το θέλουν. Γιατί θα πρέπει το σχολείο να γίνεται έδρα  προσηλυτισμού στην ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία; Τι σχέση έχουν τα θρησκευτικά με τις φυσικές ή ουμανιστικές επιστήμες, με τα μαθηματικά και την πληροφορική;   

Μερικές σκέψεις πάνω στις 4 καινοτομίες

1. Η μείωση της ύλης στα υποχρεωτικά μαθήματα, ώστε οι μαθητές να μαθαίνουν στο σχολείο τα βασικά και να έχουν τη δυνατότητα να ανατρέχουν σε άλλες πηγές για τα θέματα που τους ενδιαφέρουν.

Για την πρώτη (1) είμαστε σύμφωνοι, αφού δούμε βέβαια τα νέα αναλυτικά προγράμματα του Λυκείου. Είναι πλέον καθαρό σε όλη την έλλογη σχολική κοινότητα ότι η ύλη σε όλα βασικά και μη μαθήματα θέλει ξεσκαρτάρισμα και εξορθολογισμό. Και αυτό διότι οι μαθητές μας έχουν ανάγκη από βασικές γνώσεις και τεχνικές που θα τους δίνουν τη δυνατότητα να ανατρέχουν σε πηγές και να τις εμπλουτίζουν. Θα πρέπει να απαλλαγούν πλέον από το βάρος της αποστήθισης ανούσιων πραγμάτων, να μάθουν πως να μαθαίνουν, να εξοπλιστούν με την απαραίτητη κριτική ικανότητα που θα τους δίνει τη δυνατότητα να εξερευνούν άγνωστες σε αυτούς περιοχές και να λύνουν προβλήματα. Η μέθοδος αυτή είναι δύσκολη, αφού έρχεται να ανατρέψει καθιερωμένες πρακτικές και ζητά από τους διδασκόμενους ενδιαφέρον, μεράκι, προσπάθεια.

Η μείωση της ύλης θα πρέπει να συνοδευτεί και με λιγότερες ώρες παρουσίας του μαθητή στην τάξη. Τέσσερις ώρες την ημέρα είναι αρκετές. Τις υπόλοιπες ας είναι στις βιβλιοθήκες, στα εργαστήρια, στο γυμναστήριο, στην καλλιτεχνική δημιουργία, πάντοτε υπό την ανάλογη καθοδήγηση.

2. Η χρήση του ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου στη διδασκαλία των μαθημάτων.

Για τη δεύτερη (2) τα έχουμε ξαναπεί. Το ψηφιακό σχολείο είναι το σχολείο του αύριο. Το μοντέλο της δασκαλοκεντρικής διδασκαλίας δεν επαρκεί πλέον, δεν είναι ελκυστικό. Ο βομβαρδισμός του μαθητή από την έδρα είναι καιρός να εγκαταλειφθεί, να δώσουμε επιτέλους έδαφος στο παιδί να αναρωτηθεί δημιουργικά και να δράσει, να συγκρουστεί με τις προγενέστερες γνώσεις του, να αναθεωρήσει. Μόνο που η διαδικασία αυτή θέλει χρόνο, τεχνολογική υποστήριξη, πολύ καλή προετοιμασία από τη μεριά του δάσκαλου και κατάλληλη ύλη.

Όμως θα ήταν μεγάλο λάθος να στηριχτούμε μόνο στην εικονική πραγματικότητα και στα ψηφιακά παραδείγματα και να ξεχάσουμε την πρακτική, το πραγματικό πείραμα. Οι μαθητές πρέπει να κάνουν πράγματα με τα χέρια, να συμμετέχουν σε συλλογικά πειράματα, να προσλαμβάνουν τη γνώση με όλες τις αισθήσεις. Η σωματική επαφή με τα αντικείμενα των εργαστηρίων είναι απαραίτητη. Εξάλλου η εμπειρία έχει δείξει ότι τους αρέσει να μετρούν, να ανακατεύουν, να ψηλαφούν, να μυρίζουν, να περιεργάζονται και να κατασκευάζουν. Μόνο που και αυτό θέλει υποδομές και χρόνο, άρα σχέδιο, χρήμα και διάθεση και δεν ξέρω αν υπάρχουν αυτά στις δόσεις που απαιτούνται στο σημερινό ελληνικό σχολείο.

3. Η ερευνητική εργασία που καθιερώνεται πιθανότατα τρεις ώρες εβδομαδιαίως. Οι μαθητές θα μάθουν να εκπονούν εργασίες στο πλαίσιο των μαθημάτων, η αξιολόγηση των οποίων θα συνυπολογίζεται στον τελικό βαθμό της τάξης και για την εισαγωγή στα ΑΕΙ.

Για την τρίτη (3) έχω επιφυλάξεις, όχι για την αξία του, αλλά για τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί επί της ουσίας στο σημερινό περιβάλλον. Η ερευνητική εργασία σήμερα έχει καταντήσει μια διαδικασία αναζήτησης στο διαδίκτυο, μια διαδικασία απλής αντιγραφής. Ποιος θα επιλέγει τις ερευνητικές εργασίες, ποιος και πως θα τις καθοδηγεί, πως θα τις ελέγχει, με τι γνώσεις; Είμαι περίεργος να δω αν το υπουργείο έχει σχέδιο πάνω σε αυτήν την καινοτομία, αλλά και προσωπικό για να εκπαιδεύσει και να καθοδηγήσει τους καθηγητές του. Είναι μεγάλος ο κίνδυνος, οι εργασίες να γίνονται προσχηματικά και η βαθμολογία σε αυτές να είναι εικονική. Μπορεί κάποιοι να βλέπουν και ορθά την  αναγκαιότητα της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, αλλά σε μια χώρα από την οποία απουσιάζει κάθε κουλτούρα διαλόγου και συνεργασίας είναι αμφίβολο αν θα τύχει καλής υποδοχής και αν θα περπατήσει.

4. Ατομικός φάκελος κάθε μαθητή, ο οποίος θα τον «συνοδεύει» από την Α΄ έως και τη Γ΄ Τάξη, θα δημιουργηθεί στο πλαίσιο του νέου τρόπου αξιολόγησης.

Για την τέταρτη (4) έχω να πω ότι  δεν μου φαίνεται για καινοτομία, σήμερα λέγεται «καρτέλα» και ακολουθεί το μαθητή σε όλο το λύκειο. Αν όμως ως καινοτομία υπονοεί ότι οι σχολικές επιδόσεις θα επηρεάζουν την εισαγωγή του μαθητή στα ΑΕΙ, νομίζω ότι εδώ τα πράγματα μπλέκουν. Στο σημερινό Λύκειο κάθε έννοια αξιολόγησης έχει καταρρεύσει εδώ και χρόνια, οι βαθμοί είναι εικονικοί και σχεδόν πάντοτε πολύ υψηλότεροι από τους «πραγματικούς». Τα κριτήρια βαθμολόγησης είναι τελείως υποκειμενικά για κάθε δάσκαλο και αυτό είναι μια καθολική ιδεολογία που είναι αδύνατο να ξεριζωθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά και πρακτικά είναι αδύνατο να έχουμε αντικειμενική βαθμολόγηση, έξω από πανελλαδικές εξετάσεις, δηλαδή εξετάσεις σε κοινά θέματα. Πολύ απλά, ποιος εισηγείται, ποια θέματα και ποιος βαθμολογεί με ποια κριτήρια και με ποια φερεγγυότητα;  Η αντίληψη που λέει ότι οι μαθητές ασχολούνται σοβαρά μόνο με ότι σχετίζεται με την υπόθεση της εισαγωγής τους στα ΑΕΙ ήρθε ο καιρός να εγκαταλειφθεί, γιατί υπονομεύει όλη την υπόθεση του λυκείου. Αν τα προγράμματα είναι ενδιαφέροντα για τους μαθητές, εκτελούνται σωστά και τους βοηθούν πραγματικά να αποκτήσουν γνώσεις, δεξιότητες, κουλτούρα, θα τα αγκαλιάσουν. Δεν χρειάζεται να βαθμολογούνται όλα αυστηρά, ας δοκιμάσουμε και τη δημιουργική χαλαρότητα σε κάποιες ενδοσχολικές δραστηριότητες.

Μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν είναι υπόθεση ενός νόμου, κάποιων διατάξεων. Είναι υπόθεση όλης της σχολικής κοινότητας, ολόκληρης της κοινωνίας.

Υπάρχει σχέδιο για την ψηφιακή τάξη και χρήματα για να στηθεί σε όλη την Ελλάδα, σε όλα τα σχολεία, σε όλα τα τμήματα;

Υπάρχει ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό για τα πάντα;

Οι απαραίτητες ψηφιακές γνώσεις και δεξιότητες είναι κτήμα όλων των δασκάλων;

Υπάρχουν τα νέα έγκυρα βιβλία;

Αλλά και αν αυτά όλα εξασφαλιστούν, υπάρχει μηχανισμός ελέγχου και αξιολόγησης;

Σήμερα συμβαίνει ο κάθε δάσκαλος  να διδάσκει ότι θέλει και όπως θέλει, τουλάχιστον στην Α και Β λυκείου, όπου δεν υπάρχουν πανελλαδικές εξετάσεις. Η υπόθεση του ελέγχου είναι σημαντική. Είναι το εκπαιδευτικό προσωπικό έτοιμο να συνεργαστεί κατά ειδικότητα, οριζόντια και κάθετα προκειμένου να φέρει σε πέρας το έργο του; Ποιοι θα το καθοδηγήσουν;

Μήπως το υπάρχον σύστημα των σχολικών συμβούλων που είναι τελείως, μα τελείως ανενεργό και ακυρωμένο;

Σε ένα σύστημα όπου η μετεκπαίδευση και η επιμόρφωση είναι από χρόνια νεκρές, πως θα μπορέσουμε να εισάγουμε καινοτομίες και να περιμένουμε άμεσα αποτελέσματα;

Η υπόθεση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αναγκαστικά θα στηριχθεί στους δασκάλους. Είναι αυτοί πρόθυμοι να την υποστηρίξουν, εν μέσω οικονομικής και πολιτιστικής κρίσης; Εδώ η υπόθεση της ανώδυνης αυτοαξιολόγησης και συνάντησε τη σχεδόν καθολική δυσανεξία εκ μέρους της σχολικής κοινότητας.

Η ανατροπή της σημερινής ιδεολογίας και πρακτικής στο δημόσιο σχολείο φαντάζει έργο τιτάνιο. Σε μια κοινωνία που δεν έχει συνειδητοποιήσει την κατάστασή της, έρμαιο των κατακερματισμένων συμφερόντων της, χωρίς όραμα και σχέδιο για έξοδο από την κρίση, χωρίς εμπνευσμένους ταγούς, με πολιτικό σύστημα πλήρως απαξιωμένο, χωρίς μια νέα θεωρία, αλλά και χωρίς ικανοποιητικές αποδοχές, εκτεθειμένη στην ανασφάλεια, πόσο εύκολο είναι να  χαράξεις άλλη πορεία στην Παιδεία;

Αυτές οι διαπιστώσεις δεν ακυρώνουν την ανάγκη ενός νέου εγχειρήματος, αρκεί αυτό να έχει δυνατότητες επιβίωσης και να υποστηριχθεί με συνέπεια και επιμονή από την πολιτεία.

Εδώ χρειαζόμαστε μια γενναία πολιτική απόφαση, ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, μια νέα πρωτοπορεία, ένα άλλο παράδειγμα.

Αν εξαιρέσεις τις μικρές δυνάμεις της Δημοκρατικής Αριστεράς που θέλουν να παλέψουν προς αυτήν την κατεύθυνση, δεν βλέπω άλλες σοβαρές πολιτικές δυνάμεις να θέλουν τη συνάντηση της παιδείας μας με τον ορθό λόγο.

Αντιθέτως, βλέπω μάτια πυρετικά και ακούω άναρθρες κραυγές και ήχους από τενεκέδες που συγκρούονται. Το παλιό δεν λέει να τελειώνει, αλλά και το νέο αργεί ακόμα.   

Κάπου στο βάθος αχνοφαίνονται χιλιάδες δάσκαλοι. Είναι πολλοί αυτοί που θέλουν να γίνει κάτι διαφορετικό. Η δύναμη είναι στα χέρια τους.

Μια παλιότερη ανάρτηση: 

6 προτάσεις για ένα σύγχρονο, νεανικό, δημιουργικό σχολείο.