ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ και ΑΕΙ

του Ευθύμη Δημόπουλου

Όσοι επικρίνουν το νέο σύστημα διοίκησης των ΑΕΙ που προτείνεται από το Υπουργείο ως «ολιγαρχικό», αναγνωρίζουν ως δημοκρατικό το υπάρχον αυτοδιοίκητο μοντέλο μόνο και μόνο γιατί βασίζεται σε μια διευρυμένη εκλογική βάση, η οποία ωστόσο συγκροτείται από υπαλλήλους (μέλη ΔΕΠ, διοικητικούς) και χρήστες (φοιτητές) των υπηρεσιών του ιδρύματος. Η συζήτηση αυτή για το δημοκρατικό ή ολιγαρχικό χαρακτήρα του μοντέλου διοίκησης στα ΑΕΙ που προτείνει το νομοσχέδιο φέρνει στην επιφάνεια ευρύτερα θέματα αναφορικά με τη λειτουργία και το περιεχόμενο της δημοκρατίας.

Σίγουρα δεν είμαι επαρκής να εμβαθύνω σε θέματα κυριολεκτικά αχανή (κατάχρηση δημοκρατίας, λαϊκισμός και δημαγωγία, αυθαιρεσίες αιρετής εξουσίας κ.τ.λ.) τα οποία απασχολούν τη δημοκρατία ήδη από τις καταβολές της. Ωστόσο, φαντάζομαι να συμφωνούμε όλοι ότι δεν ξεμπερδεύουμε με τις στρεβλώσεις και τις παρενέργειες στην άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και εξουσιών χρησιμοποιώντας επιχειρήματα-συνθήματα όπως «οι παθογένειες των δημοκρατικών συστημάτων δεν αντιμετωπίζονται με λιγότερη δημοκρατία αλλά με περισσότερη». Και όμως αυτά τα γενικόλογα – αλλά έξω από τα πραγματικά δεδομένα των ΑΕΙ– επιχειρήματα επικαλούνται δυνάμεις πανεπιστημιακών οι οποίες ζητούν την απόσυρση του νομοσχεδίου του Υπουργείου.

Προσπαθώντας λοιπόν διαπραγματευθώ το θέμα θα καταφύγω αφενός σε ορισμένους αναγνωρίσιμους κοινούς τόπους περί δημοκρατίας και αφετέρου θα επιχειρήσω να τους εντάξω στη συζήτηση για τα ΑΕΙ.

1. Απ’ όσο τουλάχιστον έχω υπόψη μου, δε γνωρίζω καμιά σοβαρή – και όχι βέβαια δημαγωγική– θεωρητική συζήτηση περί δημοκρατίας που να υποστηρίζει ότι ο δημοκρατικός δομικός σκελετός ολοκληρώνεται με την καθολική ψήφο και την τήρηση του δικαιώματος του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Αντιθέτως, όλοι παραδέχονται – και στις αναπτυγμένες μάλιστα δημοκρατίες ενεργοποιούν– ένα πλήθος επιπλέον αρχών, μηχανισμών ελέγχου αλλά και αξιών, ως απαραίτητες για να συνθέσουν το δημοκρατικό οικοδόμημα. Οι αρχές αυτές διαχέονται μέσα από την εκπαίδευση και το κοινωνικό παράδειγμα ώστε να εμπεδωθούν στην πραγματικότητα της δημοκρατικής ζωής. Ορισμένες από αυτές τις αρχές είναι ο σεβασμός του νόμου έναντι της ασυδοσίας, η αξιοκρατία εναντίον του νεποτισμού, η ισονομία αντί ευνοιοκρατίας, η προτεραιότητα υπακοής στον κοινό κανόνα απέναντι στο συντεχνιακό συμφέρον, η ενεργός πολιτειακή δράση έναντι της απραξίας και της ευθυνοφοβίας, η εκπαίδευση ως προϋπόθεση και παράδειγμα δημοκρατίας κ.α. Αυτοί οι επιπλέον παράγοντες οφείλουν να λειτουργούν για να περιγράψουμε στοιχειωδώς αυτό που αποκαλούμε σύγχρονη δημοκρατία. Κάνω αυτή την κοινότοπη παρατήρηση για να υπογραμμίσω πως δεν λένε την αλήθεια όσοι βαφτίζουν το υπάρχον σύστημα διοίκησης των ΑΕΙ ως δημοκρατικό, σε αντίθεση με το «ολιγαρχικό» που μαγειρεύεται, γιατί όλοι αυτοί οι κρίσιμοι παράγοντες έχουν εξοριστεί από το « δημοκρατικό παράδεισο» του πανεπιστημιακού αυτοδιοίκητου.
2. Επιπλέον, επισημαίνω πως επιχειρήματα που στην προσπάθειά τους να υποστηρίξουν το υπάρχον αυτοδιοίκητο ισχυρίζονται πως «ακόμη και αν η δημοκρατία έφερε τον εκδημοκρατισμό και τη διάχυση της διαφθοράς στο Πανεπιστήμιο δεν πρέπει να την περιορίσουμε αλλά αντίθετα να τη διευρύνουμε» θέλουν να αγνοούν πως τα δημοκρατικά συστήματα οφείλουν να είναι ανοιχτά στο διαρκή κοινωνικό έλεγχο και όχι να τον θεωρούν εξασφαλισμένο μόνο με τη διαδικασία των εκλογών. Ωστόσο, το υπάρχον σύστημα διοίκησης των ΑΕΙ είναι ένα κλειστό στον κοινωνικό έλεγχο διοικητικό μοντέλο το οποίο κατέληξε, σε συνεργασία με την κομματοκρατία, να αυθαιρετεί συστηματικά και τελικά να εκφυλίσει ουσιώδεις δημοκρατικές, συνταγματικές αλλά και εκπαιδευτικές αρχές.

3. Το επιχείρημα που προσπαθεί να παραλληλίσει τη δημοκρατία της πανεπιστημιακής διοίκησης με την κοινοβουλευτική δημοκρατία συγκρίνει ανόμοια πράγματα. Είναι άλλο πράγμα η διοίκηση ενός ιδρύματος και άλλο η διακυβέρνηση μιας κοινωνίας στην οποία συναντώνται ένα πλήθος αντίρροπων δυνάμεων με διαφορετικά συμφέροντα και ταξική διαστρωμάτωση. Όπως εύστοχα έχει παρατηρηθεί :«Δεν είναι δυνατόν το σύνολο των υπαλλήλων ενός θεσμού να θεωρείται ευθέως ανάλογο του γενικού εκλογικού σώματος. Ο Πρύτανης δεν είναι Δήμαρχος, ούτε Υπουργός, ούτε πρωθυπουργός. Φανταστείτε να εξέλεγαν το Δήμαρχο οι δημοτικοί υπάλληλοι».

4. Ένας πιστοποιημένα αποτυχημένος μηχανισμός διοίκησης στο κορυφαίο πνευματικό ίδρυμα της χώρας δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορη ούτε την κοινωνία ούτε την κρατική εξουσία. Το κράτος οφείλει να παρέμβει και να καταστείλει τις αυθαιρεσίες του υπάρχοντος διοικητικού μοντέλου, συρρικνώνοντας τις απόλυτες εξουσίες του. Η κοινωνία με τη σειρά της θα τιμωρήσει τα κόμματα εξουσίας στις επόμενες εκλογές και στη συνέχεια, αφού οι διορισμοί τελειώσανε, θα απαιτήσει αποτελεσματικές κρατικές υπηρεσίες και φυσικά αποτελεσματική εκπαίδευση. Με ποια λογική λοιπόν, στο όνομα ποιας δημοκρατίας και ποιας συνταγματικότητας θα πρέπει να μείνει αλώβητο ένα σύστημα διοίκησης ΑΕΙ που φαλκίδευσε τη δημοκρατία και καταχράστηκε την εξουσία του ;

Εκτός αν οι φωνές που μιλούν για κρίση των ελληνικών ΑΕΙ είναι «αποτέλεσμα χρόνιου εθισμού της κοινής γνώμης στην απαξίωση των ΑΕΙ» όπως λέει ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Εκτός αν τα πράγματα στα πανεπιστήμια βαίνουν καλώς. Ε, τότε τι ζητάμε μεταρρύθμιση ; Μήπως εννοούμε λίφτινγκ επειδή απλώς πέρασαν τα χρόνια ;

Δημόπουλος Ευθύμης