Η κρίση ως προϊόν συρρίκνωσης του πολιτισμού

Ένα blog για τον πολιτισμό, το art noise. Μια καλλιτεχνική γωνιά για να σκεφτόμαστε διαφορετικά. Γιατί εκτός από την πολιτική υπάρχει και ο έρωτας. (leo)

«Δύο είναι οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να συρρικνωθεί ένας πολιτισμός. Σύμφωνα με τον πρώτο, τον οργουελικό, ο Πολιτισμός γίνεται φυλακή. Σύμφωνα με τον δεύτερο, τον χαξλεϊκό, ο Πολιτισμός γίνεται παρωδία.»  Neil Postman

                          
 Της Βασιλίκας Σαριλάκη από το art noise

Και στην παρούσα φάση, βρισκόμαστε στην αιχμή της παρωδίας.. Πιεσμένοι από την κρίση, «προδομένοι» από υποκριτές πολιτικούς, από την ατιμωρησία αυτών που έκλεψαν το δημόσιο χρήμα, που ξεπούλησαν την χώρα και τα σύμβολά της, ταπεινωμένοι διεθνώς κι αβέβαιοι για το μέλλον. Έκθετοι απέναντι στην νέα γενιά. .

Η οικονομική κρίση είναι πρωτίστως Πολιτισμική. Γιατί τα πρότυπα υπερκατανάλωσης που λανσαρίστηκαν ευρέως από το ακόρεστο λάιφστάιλ των περασμένων δεκαετιών, η λογική ότι παράγουν μόνον οι ηλίθιοι, ενώ οι «ωραίοι έχουν χρέη» οπότε «δανείσου και ξόδευε» όχι μόνον δεν οδήγησε στην ευημερία αλλά έφερε την καταστροφή. Ο ωχαδελφισμός, τα τζίπ και τα διακοποδάνεια, σε συνδυασμό τους εγχώριους λήσταρχους, τις Τράπεζες και το παρασιτικό πελατειακό κράτος- κολοσσό, ρήμαξαν την μπανανία και την ξέβρασαν στον ορυμαγδό και την επαιτεία των αμείλικτων διεθνών αγορών που μάλιστα βρίσκονται σε καθεστώς αστάθειας..

Η κατάθλιψη είναι πλέον πανελλήνιο γεγονός, η γκρίνια, ο θυμός, οι αλληλοκατηγορίες, οι οιμωγές, οι κατάρες, η κόντρα μνηνονιακών και μη. Μπορούμε να δούμε τα πράγματα ψύχραιμα; Τι καταλάβαμε από όλα αυτά; Θέτω ερωτήματα σημαίνει λύνω τα μάγια..

Το κυρίαρχο μοντέλο που λανσάρεται ευρέως ως «ελεύθερη αγορά» και «υγιής ανταγωνισμός» είναι στην πραγματικότητα «ανταγωνισμός μέχρι θανάτου». Ποιος πραγματικός πολιτισμός μπορεί να στηριχθεί άραγε σε μια τέτοια αξία; Η ελευθερία της αγοράς πάλι, δεν προϋποθέτει μια στοιχειώδη ισότητα; Ελεύθερη αγορά σημαίνει «Οίκοι αξιολόγησης» ικανοί να τσακίσουν ολόκληρες οικονομίες; Και πώς αυτός ο τάχα «υγιής ανταγωνισμός» φέρνει μια υγιή οικονομία αφού δεν φέρνει υγεία στον άνθρωπο, ούτε καν στον επιχειρηματία; Με λίγα λόγια κουραστήκαμε από τα παραμύθια. Σήμερα θέλουμε ανάπτυξη χωρίς εξουθένωση. Και οικονομία που εξυπηρετεί την ζωή, χωρίς έναν οικονομισμό που καταπιέζει όλη μας την ύπαρξη παντού και αδυσώπητα.

Μπορεί να μην έχει βρεθεί ακόμη άλλο μοντέλο. Αλλά σήμερα ξέρουμε ότι το παλιό δεν μας εξυπηρετεί πλέον και χρειάζεται αλλαγή. Βέβαια, όπως έλεγε σαρδόνια ο πατέρας μου: «Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν επιδέξιους κ…ς» και δυστυχώς η καθ’ ημάς αριστερά, αντί για ενότητα και προτάσεις διεξοδικές ακόμη λαϊκίζει..

Επιπλέον για χρόνια μας τριβελίζουν το μυαλό με την λέξη «Ανάπτυξη» που ευαγγελίζονται ως ύπατη αξία και που υποκρύπτει πάντοτε μια πονηρή οικονομίστικη υπόσχεση για ανέξοδο πλουτισμό.. Μας λένε επίσης την μαγική λέξη «καινοτομία» ή «νέο» υπονοώντας νέα καταναλωτικά αγαθά. Το παλιό, είναι ντεμοντέ, ξεπερασμένο για πέταμα. Θέλουν να αλλάζουμε συνέχεια κινητά, αυτοκίνητα, ρούχα, γκόμενες κλπ.. Αυτό είναι ..ανάπτυξη! Κανείς δεν μιλάει για συνολική πολιτισμική ανάπτυξη όπως θα έχετε παρατηρήσει.. Τι νάναι αυτό άλλωστε; Τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό τον έχουν περιορίσει στο φτηνό μυαλό τους σε ένα «σύνολο πολιτιστικών εκδηλώσεων» προορισμένο ίσως για κάποιους γραφικούς ή για αναβάθμιση του image κάποιων επαρχιωτών βουλευτών.. Αλλά ως άμυνα, επιστρατεύουν πάντοτε στο εξωτερικό, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ως σύνολο αναφέροντας τον τρόπο ζωής, την φιλοσοφία, την ποίηση και την τέχνη. Στον σημερινό, ωστόσο πολιτισμό αυτές οι βασικές αξίες προσπερνιούνται μονίμως ως μη αναγκαίες και συζητήσιμες.

Αλλά ακόμη και σ΄ αυτό, το οικονομίστικο επίπεδο, να δούμε τα καταφέρνουν ή πέφτει κι εκεί δούλεμα; Πολύ ενδιαφέροντα είναι όσα μας αποκαλύπτει η ύπατη αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών Mary Robinson, τέως πρόεδρος της Ιρλανδίας:

«Το δόγμα της περιβόητης ανάπτυξης είναι κενό γράμμα σήμερα, αφού παρότι η παγκόσμια οικονομία είναι ισχυρότερη πέντε φορές παραπάνω από το 1948, από τα 6,7 δισεκατομμύρια ανθρώπων τα 4 εξακολουθούν να ζουν χωρίς βασικά δικαιώματα σε επαρκή τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη κι εκπαίδευση..» Επισημαίνει μάλιστα, ότι επειδή οι ανισότητες μεταξύ των χωρών βαθαίνουν, σε 40 χρόνια από τώρα που ο πληθυσμός θα φτάσει τα 9 δις, τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα.

Άρα; Αφού αυτό το μοντέλο ήδη δεν φέρνει ανάπτυξη πως θα φέρει σε μας μελλοντικά αφού περνάμε και τέτοια τεράστια κρίση; Και τι πρέπει να κάνουμε ως τότε; Να παραλύσουμε τελείως ή να βρούμε κάτι;

Να βρούμε κάτι. Να δούμε καταρχήν ξανά τι σημαίνει ευημερώ. Δεν σημαίνει ένα επίπεδο ζωής και αξιών ταυτοχρόνως; Σημαίνει μόνο καταναλώνω και διασκεδάζω μέχρι θανάτου ή χάφτω μπούρδες στην τηλεόραση, βρίζοντας από τον καναπέ τους πολιτικούς; Άρα η ευημερία δεν ταυτίζεται με έναν πολιτισμένο τρόπο ζωής, μια κοινωνία υπεύθυνων πολιτών όπου λειτουργούν οι θεσμοί, αποκαθίσταται η Δικαιοσύνη, υπάρχει αίσθημα ασφάλειας και αλληλεγγύης και οι άνθρωποι μπορούν να έχουν περισσότερη ισονομία ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή, συνεργασία και αλληλεγγύη; Επομένως, με ποιο τρόπο ακριβώς ο ανηλεής ανταγωνισμός, η άμετρη κατανάλωση, οι τεράστιες ανισότητες θα εξασφαλίσουν πολιτισμό και δημιουργικότητα μέσα στην κοινωνία; Και πόσο κοστίζει να πάρουμε αυτά τα μέτρα και τις αποφάσεις και μάλιστα άμεσα εφόσον η οικονομική ανάκαμψη είναι αμφίβολη και μακροχρόνια;

Ασφαλώς δεν κοστίζει, όσο τουλάχιστον διατείνονται κάποιοι πολιτικοί που δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα γιατί αυτό, το διεφθαρμένο πελατειακό κράτος της γενικευμένης ανομίας τους βολεύει. Γιατί με αυτό εξαγοράζουν τις ψήφους πολιτών κι εξασφαλίζουν εκλογική πελατεία. Κι έτσι κάνουν και τις μπίζνες τους πάντα σε βάρος του ραγιά. Θυμίζει τουρκοκρατία. Η υποκρισία περισσεύει καθώς ακόμη και τώρα αγωνίζονταν υποτίθεται ηρωικά για να βρουν 300 εκατ. ευρώ για να σώσουν τις συντάξεις, ενώ μόνο στο διαδίκτυο κυκλοφόρησαν πολλές εφικτές προτάσεις για ανεύρεση αυτών των ποσών, είτε από τις εξοπλιστικές δαπάνες, ή τις επιχορηγήσεις της ΔΕΗ και τους βουλευτές, ή από την οφσορούχα και τζογαδόρα Εκκλησία, που ούτε έναν οίκο του θεού δεν άνοιξε να κοιμηθούν στην βαρυχειμωνιά οι άστεγοι.. Είναι αυτό πολιτισμός ή βαθειά σήψη; Θυμάμαι παλιά την Μελίνα που έλεγε: «Ο Πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας». Για τότε είχε δίκιο. Τώρα όχι.

Γιατί τότε ο Κωστάλας ήταν «του ποιοτικού», της ΕΡΤ και του Παρασκηνίου. Και δεν έκανε τον κομπάρσο δίπλα στον «εξωραϊσθέντα» σήμερα Κωστόπουλο, τον πάπα του λάιφστάιλ που παλιότερα έβαζε στα εξώφυλλά του τίτλους όπως «Δείξε μου τον κώλο σου να σου πω ποιος είσαι» ή κάπως έτσι και τώρα βαθμολογεί με ύφος εξπέρ στάρλετ που κάνουν μονά τόλου στον πάγο..

 Γιατί παλιά υπήρχε προσπάθεια για ποιότητα και υπήρχε και πολιτιστικό δελτίο τηλεόρασης που το γράφαμε και υπήρχαν εκπομπές που ασχολούνταν με τον ελληνικό πολιτισμό αλλά και την παράδοση, υπήρχε άμιλλα, πολιτιστικά περιοδικά και τεχνοκριτική που σήμερα ψυχορραγεί.. ενώ ο διαχωρισμός ποιοτικό και μη θεωρήθηκε ντεμοντέ κι ανέλαβαν οι σπόνσορες..

Στα τέλη του 19^ου αιώνα οι τσάροι έβγαλαν στην Ρωσία το πρώτο περιοδικό τέχνης. Ενώ σήμερα στην Ελλάδα του 21^ου αιώνα δεν έχουμε κανένα περιοδικό τέχνης. Γιατί η Αλβανία έχει εδώ και πολλά χρόνια Όπερα και μείς δεν έχουμε. Γιατί εδώ και μια δεκαετία περιμένουμε να γίνει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που συντηρείται με αυτοθυσία. Γιατί στην Γαλλία το κράτος επιδοτεί τα βιβλία κι εδώ δεν υπάρχουν ούτε διδακτικά βιβλία στην ώρα τους. Γιατί οι Γάλλοι έχουν υπουργείο Γαλλοφωνίας  κι εμείς αδιαφορούμε παντελώς για την υπεράσπιση μιας γλώσσας χιλιετηρίδων και του πολιτισμού μας στην Ομογένεια που είναι άλλη μια Ελλάδα σε πληθυσμό.. Γιατί κάποτε μια μικροαστική οικογένεια μπορούσε να στείλει το παιδί της στο εξωτερικό να γίνει καλλιτέχνης ή σκηνοθέτης. Σήμερα δεν μπορεί ούτε να το διανοηθεί πλέον. Γιατί κάτι τούρκικα σήριαλ όπως ο Εζέλ είναι καλύτερα από τα δικά μας και τα εισάγουμε.. Γιατί η τέχνη στην Ελλάδα θεωρήθηκε όχι  μόνον πολυτέλεια αλλά κι εχθρός της οικονομίας! «Δεν πουλάει» έλεγαν κι έτσι εξοβελίστηκε πρώτα από τα κανάλια και μετά από τις εφημερίδες για να αντικατασταθεί από κουτσομπολιά και σεξισμό της πλέμπας!

Και τι  κάνουμε τώρα;

Άς παραδεχτούμε την κατάστασή μας χωρίς αυταπάτες, ας ενημερωθούμε, ας ψάξουμε για λύσεις. Κι ας συνειδητοποιήσουμε πως χρειάζεται πραγματική αλλαγή και στον τρόπο που αξιολογούμε τα πράγματα. Χρειαζόμαστε  συνεργασία και προάσπιση των θεσμών.

Επίσης πρέπει να κάνουμε ψυχική οικονομία. Αποστασιοποιηθείτε από την εσκεμμένη τρομολαγνεία και διασπορά φόβου των δελτίων ειδήσεων, χωρίς να χάνετε τις βασικές ειδήσεις. Μην εκθέτετε τον εαυτό σας σε λασπώδη τηλεθεάματα, με ακραίες συμπεριφορές, εξευτελιστικά και σαδιστικά τηλεπαιχνίδια, πορνικές μοντελοβίζιτες, πολλούς φόνους, αίματα κλπ. Δείτε τηλεόραση αλλά προστατεύστε τα οπτικά ερεθίσματά σας γιατί χωρίς να το καταλάβετε μπαίνουν στο υποσυνείδητο και σας δημιουργούν κατάθλιψη και άγχος.

Μην το βάζετε κάτω. Το διαδίκτυο και τα βιβλία μας παρέχουν πολλές πληροφορίες ώστε να διαμορφώσουμε την δική μας γνώμη για την κατάσταση. Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο του Tim Jackson με τον ενδιαφέροντα τίτλο «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη» Όχι δεν είναι τρελός αλλά βραβευμένος οικονομολόγος κι επίτροπος Οικονομικών στην επιτροπή Αειφόρου Ανάπτυξης των Βρετανικών κυβερνήσεων!

Μεταξύ άλλων λέει πως υπάρχουν χώρες που επιτυγχάνουν αξιοθαύμαστα επίπεδα ευημερίας με πολύ λιγότερα εισοδήματα από ότι τα πλουσιότερα κράτη. Στην Ιαπωνία που επλήγη από κρίση στα τέλη της δεκαετίας του ¨90 αυξήθηκε το προσδόκιμο ζωής, κάτι που συνέβη και στην Χιλή και στην Αργεντινή, ενώ στην εξαθλιωμένη παλιά Κούβα αναβαθμίστηκαν κιόλας οι υπηρεσίες δημόσιας Υγείας! Η απώλεια των ανθρωπιστικών αγαθών, ξεκαθαρίζει, εξαρτάται περισσότερο από την κοινωνική δομή παρά από την οικονομική αστάθεια.. Στην Κούβα άνθισαν κι οι βιολογικές καλλιέργειες κι άντεξε παρά τον αποκλεισμό δεκαετιών.. Χρειάζονται αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις, στήριξη του δημόσιου χώρου, των δημόσιων θεσμών, αίσθημα κοινής ζωής, όχι οπισθοχώρηση προ Διαφωτισμού..

Τα μειωμένα καταναλωτικά αγαθά, δημιουργούν έναν αναστοχασμό για το τι σημαίνει πραγματική ζωή, που στηρίζεται σε αξίες όπως η επικοινωνία, η φιλία, η καλή γειτονία, η αλληλεγγύη, η εθελοντική εργασία. Επίσης μας βοηθά να καταλάβουμε την σοφή αρχή των κουάκερων:

«Η ευημερία μου εξαρτάται από την ευημερία όσων βρίσκονται γύρω μου κι η ευημερία εκείνων από την δική μου».. Αυτό θα πει Πολιτισμός κι όχι βαρβαρότητα.. Εξάλλου κανείς δεν έγινε ποτέ ευτυχισμένος μόνος του στην Κόλαση!