Αντικουλτούρα αναδυόμενη

του Ν. Ξυδάκη, από το blog Η δημοκρατίας σε κρίση;

H αναδίφηση του πρόφατου παρελθόντος, που επιχειρεί με τα ατελή της μέσα  η παρούσα έκθεση-έρευνα, τελείται σε κομβική περίοδο: το 2012 δεν σημαίνει μόνο τον θυελλώδη τερματισμό της εγχώριας Μεταπολίτευσης, αλλά και την αλλαγή Παραδείγματος για την Ευρώπη και τις δυτικές δημοκρατίες. Ενώ λοιπόν το μέλλον μάς έρχεται σαν αναδυόμενος σωρός ερειπίων, τυπικά μπενγιαμινικά, εμείς στρέφουμε το βλέμμα μας προς το παρελθόν, για να ξαναδούμε, μάλλον να ανασυστήσουμε, το παλαιό οικοδόμημα που τώρα γκρεμίζεται, το οικοδόμημα που χτίσαμε και μας έχτισε. Κοιτάμε κυρίως τους κρυφούς αρμούς του και τα υπόγεια θεμέλια, τις αθέατες όψεις, ό,τι διαπερνούσε υπόγεια τον κυρίαρχο λόγο και τον υπονόμευε ή τον μετατόπιζε. Κοιτάμε ό,τι γονιμοποιούσε το μέλλον, όχι μόνο ως αντίσταση στην επελαύνουσα βαρβαρότητα των ύστερων χρόνων, αλλά και ως τροχιοδεικτικά μιας ζωής με σύνεση και ελευθερία, μιας ένυλης ουτοπίας.

H πρώτη έκθεση Underground είχε απρόσμενα μεγάλη επιτυχία. Κανείς δεν περίμενε ότι η σημερινή μητροπολιτική Αθήνα θα διψούσε τόσο πολύ να μάθει τις αναζητήσεις και τα ξεχασμένα ίχνη των πρωτο-μπήτνικ και χίπστερ της σκληρής μετεμφυλιακής περιόδου, από το ‘50 ώς το 1967, τα ροκ και χίππικα φανερώματα μες στη δικτατορία, τις παράξενες διαδρομές του σιτουασιονισμού, της αντιψυχιατρικής, της ψυχεδέλειας, των ριζοσπαστικών κόμικς, της αυτονομίας, μες στην τέχνη και τα περιθωριακά κινήματα της πρώτης μεταπολίτευσης.

Ωστε το αθηναϊκό αντεργκράουντ ωρίμασε, διευρύνθηκε, μεγάλωσε, έγινε μέινστριμ. Μέινστριμ; Οχι ακριβώς. Ποτέ εντελώς. Τα περιοδικά, οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι ιδέες και οι φόρμες του παράλληλου αυτού ρεύματος, του αδιαφοροποίητου και πολύμορφου, χρησιμοποιήθηκαν, εξετράπησαν,  χρηματίστηκαν, λεηλατήθηκαν, «βεληλώθηκαν», αλλά ποτέ δεν εξαντλήθηκαν και δεν υποτάχτηκαν ολοσχερώς. Πάντα κάτι διέφευγε, κι αυτό το κάτι, το αντιστασιακό και ανυπόταχτο, το αμφιβάλλον, ήταν η κρίσιμη μάζα από την οποία προέκυπτε μια επόμενη γενιά ανθρώπων, ιδεών, έργων κ.ο.κ. Το διαφεύγον, το διαλείπον, το καταραμένο απόθεμα. Αυτό το διαφεύγον και πάντα δραστικό απόθεμα το ονομάσαμε συμβατικά, για την οικονομία τούτης της συναγωγής, Αντικουλτούρα. Οχι με την έννοια των αμερικανικών και ευρωπαϊκών σίξτις, αλλά περισσότερο με την έννοια που πήρε η αντικουλτούρα μετά το ‘70, μετά τις διαψεύσεις του ‘68, μετά ακόμη και τα πρώτα κινήματα της αντι-παγκοσμιοποίησης. Η Αντικουλτούρα που περιέχεται σε αυτή την έκθεση-έρευνα, υπό αυτή την έννοια, κατοπτρίζει τις πνευματικές διεργασίες για το ξεπέρασμα του κόσμου του Νταβός από τον κόσμο του Πόρτο Αλλέγκρε, όπως το έχει θέσει ο Ιμάνουελ Βαλερστάιν στο πρόσφατο παρελθόν, το παρελθόν που πραγματευόμαστε grosso modo.

Μερικές κωδικές παρατηρήσεις για το εγχώριο συμβάν της Αντικουλτούρας, από τα τέλη του ‘70 ώς τη Μεγάλη Υφεση.

• Η Αντικουλτούρα (Α.) επετέθη καταρχάς εναντίον του καθεστωτικού αριστερού λόγου, της κυριαρχίας του στο μεταπολιτευτικό περιβάλλον, όπως εκφραζόταν πρωτίστως από ΚΚΕ και ΚΚΕ-εσωτ. και μ-λ αριστερισμό, αλλά και από το καθεστωτικό-λαϊκιστικό ΠΑΣΟΚ. Η Α. έδωσε μάχες επί του συμβολικού, στο διάστημα της αναρχοαυτονομίας, 1977-1982, και κατέφερε αποφασιστικά πλήγματα στο κύρος και στην ηγεμονία της σταλινικής αριστεράς επί της νεολαίας και των φοιτητών.

 • Στη δεκαετία του ‘80 η νεολαία αφομοιώνει και αναπλάθει συγκεφαλαιωτικά την αμφισβητησιακή κουλτούρα του ‘60-’70. Η άνθηση της Α. συμπίπτει με την εκρηκτική άνοδο των μικρομεσαίων στρωμάτων και το μαζικό πανεπιστήμιο. Είναι υπαρξιακή και ηθική περιπέτεια.

• Η δεκαετία του ‘90 σημαδεύεται ταυτόχρονα από τον καταναλωτισμό, το λάιφστάιλ και την ατομικιστική αρπαγή, αλλά και από την ανάδυση μιας πιο συμπαγούς και συνειδητοποιημένης Αντικουλτούρας. Ενα σημάδι, το αυτάρεσκο αλλά και τολμηρό σύνθημα αυτοαναγνώρισης των αντεξουσιαστών «Είμαστε ο ανθός της ελληνικής νεολαίας/κοινωνίας». Η μόνη ενδιαφέρουσα τέχνη επηρεάζεται ανοιχτά από τα ρεύματα της Αντικουλτούρας και την κουλτούρα των κωδικών Εξαρχείων.

• Σταδιακά, μετά το 1990 περίπου και έως τις μέρες μας, το κυρίαρχο πολιτικό ρεύμα στην Αντικουλτούρα θα είναι ο αδιαφοροποίητος και πολυ-υβριδικός αναρχισμός, ιδίως στη νεολαία, όπου είναι αδιαμφισβήτητα ηγεμονικός. Η μαζικοποίηση του αναρχισμού επιφέρει όμως και τη φθορά του: σταδιακά, με αποκορύφωμα τον κομβικό Δεκέμβρη 2008, ο πολύμορφος αναρχισμός θα γείρει προς τη βία ως επικρατούσα πολιτική πρακτική· ένας ιδιότυπος μηδενιστικός νετσαγεφισμός ποτισμένος από χαρακτήρες μητροπολιτικών συμμοριών και διαρκούς παραβατικότητας χαμηλής στάθμης (ή και υψηλής, με ένοπλες πράξεις).

• Ο Δεκέμβρης 2008 είναι το υψηλότερο σημείο δράσης του ποικίλου αδιαφοροποίητου αναρχισμού, με διεθνή απήχηση, αλλά και το μεγαλύτερο αδιέξοδό του. Η σφοδρή πολιτική-οικονομική-κοινωνική κρίση που ακολούθησε αμέσως μετά, έδειξε τα στοχαστικά όρια και του ποικίλου αναρχισμού, αλλά και της Αντικουλτούρας γενικότερα. Απλούστατα, δεν μπόρεσαν να απαντήσουν στα τρομερά ερωτήματα επιβίωσης και συνάμα βιοπολιτικής που έθεσε η κρίση. So far.

• Υπό μία έννοια, η Αντικουλτούρα στην Ελλάδα ανθεί υπό συνθήκες αφθονίας και καπιταλιστικής επέκτασης. Τα παιδιά της Α. είναι τα παιδιά των ανερχόμενων μικρομεσαίων στρωμάτων. Σε συνθήκες σπάνης, ανάγκης και αποπτώχευσης των μικρομεσαίων, σε συνθήκες πληβειοποίησης, είναι άγνωστο πώς θα αντιδράσει η Αντικουλτούρα πολιτικά και πνευματικά. Σε αυτό το σημείο ακριβώς στεκόμαστε τώρα.

***

Η παρούσα έκθεση-έρευνα ξεκίνησε και παραγματώθηκε χάρη στον Παντελή Αραπίνη, χάρη στην επιμονή του και τη δίψα του να μάθει, να μάθει αλλιώς όσα του διέφευγαν από τις περασμένες δεκαετίες, και τη δίψα του να ανασυνθέσει τα διαφεύγοντα σε ένα κάποιο σχήμα. Ηταν πολλές οι πυκνές, αγχωμένες, ασυνάρτητες συζητήσεις μας στις δυο περασμένες δεκαετίες, όπου σπάνια συμφωνούσαμε: αυτός μαθηματικός και κομμουνιστής, εγώ ποιητής και αντικουλτούρας… Χωρίς τον Παντ. Αραπίνη δεν θα υπήρχε τούτη η έκθεση.

Ευχαριστώ επίσης παλαιούς και νεότερους φίλους, όσους σύστησα στον Π. Αραπίνη για να συνδράμουν με τον πλούτο της εμπειρίας και της σκέψης τους. Ιδίως τον Ματθαίο Τσιμιτάκη και τον Γιάννη Κολοβό, τους συνεργάτες και συνομιλητές, τους φίλους. Τον βετεράνο και πάντα νεανικό και αστείρευτο φίλο Γιώργο Κώτσου. Τον Αχιλλέα Καλαμάρα. Oλους τους συμμετέχοντες. Και όλους όσοι  δεν γράφουν εδώ, αλλά με πολλούς τρόπους έχουν βοηθήσει εμένα και τους άλλους να κατανοήσουμε τους καιρούς μας με τα λόγια τους, τα έργα τους, τη στάση ζωής τους, σαν τον Παναγιώτη Κ., τον Μιχάλη Π., τον Γιώργο Α. Ευχαριστίες  και στους κεκοιμημένους φίλους, τον Λεωνίδα Χρηστάκη και τον Νικόλα Μπαλή, για όσα μας έμαθαν. Ευχαριστίες στα έντυπα που με δίδαξαν γραφή και συντροφικότητα: Σύμπτωμα, Ιδεοδρόμιο, Βαβέλ, Πολίτης, Εποχή.

Τ’ αφιερώνω στους αδελφοποιτούς της αυτονομίας και της ποιήσεως,  χαροκαμένους και μη, στις συντρόφους του βίου. Είμαστε ζωντανοί, παρ’ όλ’ αυτά, με όλα αυτά.

Ακούω ήδη τα παιδιά μας από το ερειπιώδες μέλλον, σαν ηχώ από το παρελθόν: «… πολλώ κάρρονες».