Μασημένες κουβέντες

Η φίλη μας Αλίκη Νικολού ερμηνεύει με θαυμαστό τρόπο την αμφίσημη στάση του Σύριζα απέναντι στη βία, κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στις ιδεολογκές καταβολές της ελληνικής Αριστεράς. 

Aλίκη Νικολού

Γιατί τα μασάει ο ΣΥΡΙΖΑ σε σχέση με την αντιεξουσιαστική βία; Γιατί  τα μισόλογα, οι παλινωδίες (ακόμη και οι συμπαγείς ανοησίες) των εκπροσώπων του, όταν πρόκειται να την καταδικάσουν;  

Νομίζω ότι μερικές απαντήσεις θα μπορούσαν να αναζητηθούν στις ιδεολογικές καταβολές της ελληνικής Αριστεράς, τη σύνδεσή της με τα διεθνή ρεύματα, τις ελληνικές ιστορικές συνθήκες, και τον πολιτικό και κοινωνικό ρόλο αυτού που νοείται ως Αριστερά στην Ελλάδα.

Όμως, ποιο είναι αυτό;

Θα επιχειρήσω κάποιες σκέψεις: Η ελληνική Αριστερά εμφανίζεται στις τάξεις των εργαζομένων στα τέλη του 19^ου αιώνα, ως ρεύμα επηρεασμένο από το σοσιαλιστικό ιδεώδες του μαρξισμού. Παράλληλα, κυρίως σε τάξεις  φοιτητών και διανοουμένων, ασκεί κάποια γοητεία και ο αναρχισμός. Με τη μετάφραση κειμένων όπως το Κομμουνιστικό Μανιφέστο η επιρροή του μαρξισμού ενισχύεται. Σταδιακά αναπτύσσεται σοσιαλιστικό εργατικό κίνημα.

Το 1918, υπό την επίδραση της Οκτωβριανής  Επανάστασης, ιδρύεται το ΣΕΚΕ (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος) που θα μετονομαστεί το 1924 σε ΚΚΕ και έχει ως πολιτικό πρόγραμμα την καθοδήγηση της εργατικής τάξης στη φυσική και αναγκαία αποστολή της (εργατική επανάσταση). Το 1924, επίσης, το ΚΚΕ εντάσσεται στην Τρίτη Κομμουνιστική  Διεθνή, αποδεχόμενο πλήρως τους όρους και τους σκοπούς της.

Το πιο πάνω το γεγονός υπήρξε, πιστεύω, ορόσημο για την ελληνική Αριστερά και τον μετέπειτα ρόλο της στα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα, με  δεδομένη την κατοπινή πλήρη ηγεμόνευση του αριστερού χώρου από το ΚΚΕ

Το κύριο σώμα της ελληνικής Αριστεράς αποκόπτεται έτσι από το ρεύμα της Σοσιαλδημοκρατίας για να μην επανασυνδεθεί -ουσιαστικά και προγραμματικά- μαζί του ποτέ.

 Οι εμφυλιοπολεμικές περιπέτειες της ελληνικής κοινωνίας και η συνακόλουθη ήττα της Αριστεράς, την τοποθετούν αναγκαστικά  σε θέση άμυνας απέναντι σε μια μόνιμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η -παράνομη- δράση της την οδηγεί ουσιαστικά στο περιθώριο του εγχειρήματος της οικονομικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης της χώρας. Αυτό έχει ως συνέπεια την εκ των πραγμάτων απαλλαγή της από την υποχρέωση παρέμβασης -με συγκεκριμένο προγραμματικό λόγο- στην αντιμετώπιση των ζωτικών πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας.

Η Αριστερά μυθοποιείται σε κάποιο βαθμό, αλλά και περιθωριοποιείται.

Επιπλέον, ετεροκαθορίζεται απολύτως, κινούμενη στο χώρο της άρνησης και της καταγγελίας τής δράσης των ¨άλλων¨: μιας αυταρχικής και πατριδοκάπηλης Δεξιάς (που ενσωματώνει με επιτυχία στις τάξεις της και τον αναβαπτισμένο μαυραγοριτισμό), και ενός νεφελώδους καιροσκοπικού Κέντρου -για αποκλειστικά εγχώρια κατανάλωση-, το οποίο αποτελεί αναγκαστικό  καταφύγιο των πιο υγιών αστικών δυνάμεων, αλλά δεν εκφράζει κανένα συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραμμα, είναι δε αποκομμένο από τα σύγχρονά του ευρωπαϊκά ρεύματα.

Το αριστερό προγραμματικό κενό προσπαθεί να καλύψει η ΕΔΑ -υπονομευόμενη διαρκώς από τον μπολσεβικισμό της ηγεσίας του ΚΚΕ-, όμως το εγχείρημα ναυαγεί με την πόλωση, τον διμέτωπο αγώνα του Παπανδρέου και τελικά τη στρατιωτική δικτατορία.

Στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης η κομμουνιστική Αριστερά (ΚΚΕ) μπαίνει νόμιμα πλέον στο πολιτικό παιγνίδι και διατυπώνει το πρόγραμμα της: κομμουνιστικός μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας, στο πρότυπο των σοβιετικών δημοκρατιών. Το πρόγραμμα αυτό βρίσκει απήχηση σε μικρό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο έκτοτε αυξομειώνεται, αναλόγως των περιστάσεων. Μετά την κατάρρευση των σοβιετικών προτύπων του και την όλο και μεγαλύτερη σταλινική στροφή του, το ΚΚΕ περιχαρακώνεται στον στενό πολιτικό του χώρο του, τον οποίον περιφρουρεί με απόλυτη συνέπεια. 

Οι ιδεολογικά γόνιμες προσπάθειες της Ανανεωτικής Αριστεράς κινήθηκαν -ούτως ή άλλως- στο πεδίο της ευρω/κομμουνιστικής υπόθεσης, δεν άγγιξαν παρά ελάχιστα την ελληνική κοινωνία και δεν υποστηρίχτηκαν από συγκεκριμένες διαχειριστικές/μεταρρυθμιστικές προτάσεις και παρεμβάσεις που θα τις καθιστούσαν συγκροτημένο πολιτικό πρόγραμμα.

Διατύπωση συνολικής αριστερής κοινωνικής και οικονομικής πρότασης στο πλαίσιο της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας πιστεύω ότι δεν συνέβη ποτέ. Ο χώρος του σοσιαλδημοκρατικού μεταρρυθμισμού -ως θετικής πολιτικής πρότασης-  παρέμεινε κενός, με αποτέλεσμα να καταληφθεί από μια καρικατούρα σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, το ΠΑΣΟΚ, το οποίο θα έρθει στην εξουσία επικαλούμενο θολά ιδεολογήματα -περί μη προνομιούχων κλπ-, ή με αρνητικά συνθήματα (αντι-ΕΟΚ, αντί ΝΑΤΟ, ¨η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες¨ κλπ). Στην πράξη θα κυβερνήσει με κριτήριο τον κοινωνικό έλεγχο και την ικανοποίηση  των οικονομικών συμφερόντων των στελεχών και οπαδών του, χωρίς να επιχειρήσει πραγματική μεταρρύθμιση του κράτους, των θεσμών και της οικονομίας, ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα. Κυριαρχεί ο πελατειακός κρατισμός που σφιχταγκαλιάζει μέχρι στραγγαλισμού και πατρονάρει τις κοινωνικές και τις οικονομικές δυνάμεις, με αναγκαία συνέπεια τη διαπλοκή και τη διαφθορά.

Πιστεύω ότι -για λόγους ιστορικούς και άλλους- η ελληνική Αριστερά καθηλώθηκε σε ένα λόγο αρνητικό, καταγγελτικό, αντιδραστικό εν πολλοίς και στην καλύτερη περίπτωση αποσπασματικό. Δεν συμμετέσχε ενεργητικά και προγραμματικά στη διαχείριση των σύγχρονών της πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Δεν βρέθηκε στη θέση διατύπωσης απαντήσεων στα πολύπλοκα και διαρκώς μεταβαλλόμενα ερωτήματα των σύγχρονων δημοκρατιών. Δεν αντιμετώπισε τις προκλήσεις που κλυδώνισαν, αλλά και ωρίμασαν, τα ευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Δεν διεκδίκησε ουσιαστικά την άσκηση αριστερής διακυβέρνησης. Και -με αυτήν την έννοια- ουδέποτε ενηλικιώθηκε. Παρέμεινε -αντίθετα- σε κατάσταση αέναης εφηβείας, καταγγέλλοντας την εξουσία των ενηλίκων/γονέων.

Η εφηβεία είναι εξ ορισμού η ηλικία της τυφλής αντι-εξουσιαστικής εξέγερσης. Δεν έχει την ωριμότητα να αρθρώσει θετικό λόγο. Και δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που οι έφηβοι ξεσπούν σε εκδηλώσεις βίας, όταν τους λείπει η θετική προοπτική και η δημιουργική διέξοδος.

Στην κρίσιμη φάση που διανύουμε, ένα κόμμα που βγήκε πρόσφατα και απρόσμενα από την κοινοβουλευτική υπό-αντιπροσώπευση και αναδείχτηκε σε ισχυρή δύναμη καλείται να δώσει πολιτικές απαντήσεις, οι οποίες προϋποθέτουν συγκροτημένο πρόγραμμα. Όμως το κόμμα αυτό, ο ΣΥΡΙΖΑ -πολυσυλλεκτικό και με ευκαιριακή ιδεολογική συγκρότηση-, μπήκε στην κεντρική πολιτική σκηνή και κάλπασε μέχρι τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης βασιζόμενο στην πριμοδότηση της αγανάκτησης και της διαμαρτυρίας. Αδυνατώντας να δώσει ενήλικη προοπτική εξόδου από την τεράστια οικονομική και κοινωνική κρίση που αντιμετωπίζουμε, συσπείρωσε μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας στη βάση της αντίδρασης στη δράση των άλλων: των κυβερνητικών κομμάτων και των κακόβουλων ξένων. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, κέρδισε την αίγλη του υποκινώντας ή ενισχύοντας μορφές βίας (προπηλακισμούς, γιαουρτώματα κλπ).

Ένα κόμμα/έφηβος καλείται να καταδικάσει και να αποκηρύξει απερίφραστα τις ακραίες εκφράσεις της εφηβικής παραβατικότητας. Πώς θα μπορέσει όμως να το κάνει αυτό χωρίς να έρθει σε άμεση σύγκρουση με την ίδια την ιδιοσυγκρασιακή ιδεολογία του, η οποία στο βάθος -αν δεν νομιμοποιεί- τουλάχιστον δικαιολογεί σε μεγάλο βαθμό αυτή την παραβατικότητα;

Ο ΣΥΡΙΖΑ στήριξε μέχρι τώρα την πολιτική του στη συσπείρωση απέναντι σε κοινούς εχθρούς (τρόικα, μνημονιακές δυνάμεις). Ανέσυρε το σκιάχτρο της κατάστασης ανάγκης (δωσίλογοι, Τσολάκογλου κλπ) και το έκανε σημαία του πολιτικού του αγώνα. Όμως, την ίδια αυτή κατάσταση ανάγκης δεν προφασίζεται ότι πολεμά με όλα τα μέσα και η αντιεξουσιαστική βία;

Τα εντεινόμενα φαινόμενα αυτού του είδους βίας (δεν θα αναφερθώ καθόλου στη φασιστική/ρατσιστική βία που αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο συζήτησης) πηγάζουν αναμφίβολα από το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα ριζοσπαστικοποιούνται βιώνοντας την αστική νομιμότητα ως μια de facto  κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Και θα ήταν έξω από τα ίδια τα πράγματα ο ισχυρισμός ότι δεν έπαιξε ρόλο σ’ αυτό και η ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ.

Τώρα που το κόμμα αυτό έχει αναδειχτεί σε βασικό παράγοντα της κοινοβουλευτικής ζωής και καλείται να υπερασπιστεί τους θεσμούς της αστικής δημοκρατίας πόσο εύκολο θα είναι να ξεπεράσει την αντινομία που περιγράφεται πιο πάνω;

Λέγονται πολλά για τη βίαιη ωρίμανση που αναγκαστικά θα υποστεί ο ΣΥΡΙΖΑ πλησιάζοντας προς την εξουσία, ή και απλώς διεκδικώντας την. Κάποιοι μιλούν μάλιστα και για απότομη στροφή, ή κωλοτούμπα, που θα τον αφήσει έκθετο στη συνείδηση πολλών μελών και οπαδών του. Και πράγματι παρατηρούμε τελευταία μια προσπάθεια αποστασιοποίησής του από τα φαινόμενα της πολιτικής βίας. Όμως η λεκτική καταδίκη συνήθως συνοδεύεται από συμψηφιστικού χαρακτήρα επιχειρήματα, τα οποία την ακυρώνουν.   

Μακάρι να υπάρξει η όποια ωρίμανση ή στροφή, αλλά αυτή δεν μπορεί να περιορίζεται σε λεκτικά σχήματα. Χωρίς τη συγκρότηση συγκεκριμένου πολιτικού προγράμματος που θα δίνει λύσεις στα προβλήματα που όλη η κοινωνία -ακόμη και τα ίδια τα στελέχη και οι οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ- ξέρει κατά βάθος ότι δεν λύνονται με καταγγελίες και ευχολόγια, το μεγάλο μέρος της ελληνικής Αριστεράς θα έχει μείνει για μια ακόμα φορά στον αδιέξοδο παραδοσιακό του ρόλο: καθηλωμένο σε θέσεις καταγγελτικές, αδιέξοδες, ουτοπικές, μεγαλόσχημες και στον πυρήνα τους ριζικά αντι-φιλελεύθερες.

Η έλλειψη ρεαλιστικού προγράμματος εξόδου από την κρίση, σε συνδυασμό με τον αμφίσημο πολιτικό λόγο του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος -περισσότερο ή λιγότερο ρητά, κατά περίπτωσιν- τείνει να ταυτίσει τον φιλελευθερισμό με τον αυταρχισμό, συντείνουν στην καλλιέργεια ενός κλίματος νοσηρού, ως προς τα θεμελιώδη ιδανικά μιας σύγχρονης αστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας  -μεταξύ των οποίων και το κράτος δικαίου.

Κάθε χτύπημα αντι-εξουσιαστικής βίας, από αυτά που πυκνώνουν ανησυχητικά τελευταία, σηκώνει στιγμιαία μια αόρατη κουρτίνα και μας αποκαλύπτει σαν αστραπή ένα παράλληλο σύμπαν, όπου τον ρόλο των θεσμών έχουν αναλάβει οι μολότοφ και τα καλάσνικοφ

Του ρίχνουμε μια γρήγορη ματιά κι αμέσως αποστρέφουμε το βλέμμα για να παρακολουθήσουμε απερίσπαστοι τον διαγωνισμό ¨της πιο εξυπνακίστικης ατάκας¨ που διεξάγεται καθημερινά στην πολιτική σκηνή τής χώρας μας. Σε τελευταία ανάλυση, μας καθησυχάζει αυτό. Μας πείθει ότι η ζωή συνεχίζεται, όπως την ξέραμε. Είναι κι αυτό μια κάποια παρηγοριά –λίγο το ’χεις;