Μετά τον λαϊκισμό και την άρνηση

Μια παρέμβαση του Γιώργου Προκοπάκη στο διάλογο για τη σοσιαλδημοκρατία

Γιώργος Προκοπάκης από τη Μεταρρύθμιση

Στον διάλογο για την ανασύσταση του χώρου που κάποτε ηγεμονευόταν από το ΠΑΣΟΚ, προστέθηκε η συμβολή του κ. Π. Ιωακειμίδη (ΠΙ εφεξής) με τίτλο «Μεταξύ λαϊκισμού και άρνησης», στα ΝΕΑ 22/2 και στη «Μεταρρύθμιση» εδώ. Θεωρώ την παρέμβαση σημαντική γιατί σ’ αυτήν επιχειρείται η αξιακή περιγραφή του επιθυμητού σχήματος και γίνεται (εν τάχει) αξιολόγηση των υποκειμενικών συνθηκών. Για την ώρα η κατάληξη είναι απαισιόδοξη, με τη διαπίστωση πως η κοινωνία είναι εγκλωβισμένη μεταξύ λαϊκισμού και άρνησης. Θα επιχειρήσω να κάνω ένα μικρό βήμα στο πλαίσιο της συλλογιστικής του ΠΙ.

Ο ΠΙ καταθέτει τις βασικές αξίες (λεπτομέρειες στο αρχικό κείμενο):

1. Δικαιοσύνη (με κύρια αναφορά στη φορολογική δικαιοσύνη)
2. Αλληλεγγύη
3. Συλλογικότητα
4. Ανοχή
5. Εξωστρέφεια
6. Ευρωπαϊσμός
7. Οικολογία
8. Συναίνεση

Χαρακτηρίζει το σύνολο των αξιών αυτών ως το αξιακό πλαίσιο της (ευρωπαϊκής) σοσιαλδημοκρατίας – σε γενικές γραμμές σωστά. Παρατηρώ πως οι αρχές αυτές, ως επικεφαλίδες, περιγράφουν και την φιλελεύθερη (ευρωπαϊκή) πολιτική. Σε σχέση με τις αξίες στα σημεία 4 έως 8, η (ευρωπαϊκή) σοσιαλδημοκρατία υστερεί του (ευρωπαϊκού) φιλελευθερισμού, με χαρακτηριστικότερη απόκλιση αυτήν που αφορά τον «Ευρωπαϊσμό». Η σοσιαλδημοκρατική ή κεντροαριστερή ταυτότητα του επιθυμητού σχήματος, διαφοροποιείται από τον φιλελευθερισμό στις τρεις πρώτες αξίες, Δικαιοσύνη, Αλληλεγγύη, Συλλογικότητα – θα το περιόριζα δε ακόμη περισσότερο όσον αφορά την πρώτη, στην φορολογική δικαιοσύνη (μόνη άλλως τε αναφορά και του ΠΙ), δεδομένου ότι και στο «κράτος δικαίου» οι φιλελεύθεροι έχουν σημαντικά καλύτερη προϊστορία.

Συζητάμε για πολιτικό σχηματισμό και όχι για ανθρωπιστική οργάνωση. Οι τρεις αξίες προσδιορίζουν τον αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους και την κοινωνική οργάνωση. Εκεί όντως θα βρούμε διαφορές στην σοσιαλδημοκρατική και φιλελεύθερη ατζέντα. Πόσο όμως αφορούν το εγχείρημα της ανασύστασης ενός πολιτικού χώρου στην Ελλάδα της κρίσης; Για να απαντήσουμε το ερώτημα, θα καταφύγουμε στην οικονομική βάση.

Το κοινωνικό κράτος, η αλληλεγγύη και η συλλογικότητα ως συστατικά της σοσιαλδημοκρατίας, στηρίζονται από ευρεία βάση μισθωτής εργασίας, σοβαρή παραγωγική βάση, μεγάλες επιχειρήσεις, σοβαρού μεγέθους μεσαίες επιχειρήσεις (αλλά και μικρές), ανταγωνιστικότητα και ευρύτατη συνδικαλιστική οργάνωση. Τίποτε απ’ αυτά δεν ισχύει στην Ελλάδα σήμερα. Με το 1.5 εκατομμύριο ανέργων, το παραγωγικό μοντέλο, τη νομοθεσία (πάνω από το 95% των ελληνικών επιχειρήσεων δεν μπορεί να έχουν σωματείο γιατί η απαίτηση των 21 μελών είναι άπιαστο ταβάνι), η σοσιαλδημοκρατική ατζέντα μοιάζει εκτός τόπου και χρόνου. Δεν είναι μόνον ο εγκλωβισμός «μεταξύ λαϊκισμού και άρνησης» που εμποδίζει τη δημιουργία του νέου σοσιαλδημοκρατικού σχήματος, αλλά και η αντικειμενική αδυναμία του σοσιαλδημοκρατικού αξιακού πλαισίου να προσφέρει πειστική λύση.

Ας διακρίνουμε δύο έννοιες: (α) σοσιαλδημοκρατικές αξίες και (β) ατζέντα των σοσιαλδημοκρατών. Η άποψη που δόθηκε συνοπτικά παραπάνω υποστηρίζει πως το αξιακό πλαίσιο της σοσιαλδημοκρατίας (όπως σχηματικά κατατέθηκε από τον ΠΙ), δεν μπορεί να προδιαγράψει τουλάχιστον για μια δεκαετία (πιστεύω για πολύ περισσότερο – δυστυχώς!) μια πειστική προοπτική για τη χώρα – όσο και εάν κάποιοι από μας θα ήθελαν τα πράγματα να είναι διαφορετικά. Τι πρέπει να κάνουν, λοιπόν, οι σοσιαλδημοκράτες και οι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως κεντροαριστεροί εξ ημών; Να αναγνωρίσουν τις αντικειμενικές συνθήκες στη χώρα και να φτιάξουν την ατζέντα τους. Δανειζόμενοι εργαλεία από άλλα ρεύματα, τον φιλελευθερισμό, την πολιτική οικολογία, τον αποκεντρωτισμό, την αυθόρμητη οργάνωση και ό,τι άλλο, για να φτιάξουν την «ατζέντα των σοσιαλδημοκρατών». Το κοινωνικό κράτος θα απέχει από το βορειοευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό πρότυπο, πλην όμως θα απαντά στις ανάγκες της χώρας – με τις δυνατότητες που υπάρχουν. Η νέα αλληλεγγύη μεταξύ γενεών, θα χτιστεί σε βάθος χρόνου (για το ασφαλιστικό συζητάμε). Η αναδιανομή θα γίνει με πρωτότυπους τρόπους.

Αν κάναμε την ίδια άσκηση με τα αντίστοιχα αξιακά πλαίσια για άλλα ρεύματα (φιλελευθερισμός, πολιτική οικολογία, κ.λπ.), θα καταλήγαμε σε αντίστοιχα συμπεράσματα. Κανένα από τα «συμβατικά» αξιακά πλαίσια δεν μπορεί από μόνο του να δώσει προοπτική στην ελληνική κοινωνία. Οι φιλελεύθεροι χρειάζονται δάνεια από τους σοσιαλδημοκράτες και τους οικολόγους. Οι οικολόγοι χρειάζονται δάνεια από τους σοσιαλδημοκράτες και τους φιλελεύθερους. Κανείς δεν καλείται να απεμπολήσει το πλαίσιο αξιών του. Εάν η 8^η αξία του ΠΙ, η Συναίνεση, είναι κοινή, όλοι οι παραπάνω έχουν την ιστορική υποχρέωση να ανιχνεύσουν την κοινή τους ατζέντα. Είναι η μόνη που μπορεί να δώσει προοπτική, να δώσει μια πειστική απάντηση στο βασανιστικό ερώτημα της εξόδου από τα τάρταρα της κρίσης και να απεγκλωβίσει την κοινωνία από τον λαϊκισμό και την άρνηση. Σε δέκα ή είκοσι χρόνια από τώρα, ας σφαχτούμε ιδεολογικά – μετά χαράς, εάν έχουμε την πολυτέλεια.

Η συλλογιστική του ΠΙ είναι ιδιαίτερα χρήσιμη. Απλώνει την ταυτότητα της σοσιαλδημοκρατίας στο τραπέζι. Εναπόκειται στους σοσιαλδημοκράτες εάν αυτή η ταυτότητα θα χρησιμοποιηθεί για να ξεχωρίσουν οι «επιλέξιμοι», ή για να αναμετρηθούν με την πραγματικότητα και να χτίσουν τις πολιτικές και κοινωνικές συναινέσεις που είναι απαραίτητες.

Μια τελευταία παρατήρηση: Η αναφορά στην αξιακή καθαρότητα είναι που επιτρέπει στους αριθμητικά ισχυρότερους του χώρου, ενώ είναι πασίδηλη η αδυναμία εκφοράς θετικού λόγου, να απορρίπτουν τις προοπτικές εφαρμογής στην πράξη της 8^ης αξίας του κ. Ιωακειμίδη, της συναίνεσης και του διαλόγου.