Ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης

Ας διαβάσουμε και κάτι άλλο γιατί σε λίγο θα πάθουμε εξάρτηση στην ΕΡΤ και στη ΔΗΜΑΡ.

της Μαρίας Κατσουνάκη

«Μήπως ο τοξικομανής δεν είναι παρά το εξιλαστήριο θύμα μιας μοιραίας τελετουργίας που συντελείται μέσα στο ιερατείο της οικογένειας για λογαριασμό ολόκληρης της κοινωνίας;», αναρωτιέται η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα, εκ των κορυφαίων στα θέματα της απεξάρτησης, στο βιβλίο της «Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές». Και συνεχίζει: «Γιατί όμως πήραν αυτόν τον δρόμο; Ηταν μόνο οι περιστάσεις, τα γεγονότα, τραυματικής κι άλλης φύσης, που τους ώθησαν ή υπήρχε και κάτι άλλο;». Η απάντηση δεν είναι δεδομένη, δεν είναι μία. Την περασμένη Πέμπτη εκπρόσωποι της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών 18 ΑΝΩ, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών (την ερχόμενη Τετάρτη 26 του μηνός), έδωσαν συνέντευξη Τύπου για να κάνουν έναν πρώτο απολογισμό του έργου τους και να ενημερώσουν για το πρόγραμμα εκδηλώσεων. Λίγοι παριστάμενοι, κανείς δημοσιογράφος. Δεν είναι εκεί το θέμα. Η πληροφορία παρέχεται πλέον με τρόπους που δεν απαιτούν τη φυσική παρουσία. Αν όμως μπορούσε κανείς να διαπιστώσει από κοντά την έγνοια αυτών των ανθρώπων για τη δουλειά τους, την αγωνία τους για τις κοινωνικές συνθήκες που αυξάνουν τους χρήστες, αλλά και για το μέλλον της Μονάδας 18 ΑΝΩ (λειτουργεί στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής - Δαφνί), όπως και του ΚΕΘΕΑ, του ΟΚΑΝΑ, θα αντιλαμβανόταν πολλά: για τις ανθρώπινες σχέσεις, για το αίσθημα ευθύνης. Ας δούμε όμως, κατ’ αρχάς, ορισμένα από τα στοιχεία που συγκέντρωσε ο τομέας έρευνας και τεκμηρίωσης 18 ΑΝΩ, ως προς το προφίλ των προσερχόμενων εξαρτημένων, για το 2012: όσον αφορά το φύλο, είναι άνδρες σε ποσοστό 75,8% και γυναίκες 24,2%, έχουν ηλικία (κατά μέσο όρο) τα 31,86 έτη, μένουν με τους δύο γονείς τους 37,1% ή με τον ένα από τους δύο 21,4%, σε σταθερή στέγη 91,6%, χωρίς να συγκατοικούν με άλλον χρήστη 92,1%, σε πόλη 97,7%, του νομού Αττικής 90,7%. Είναι Ελληνες υπήκοοι 94,6%, άνεργοι 66,1% και είναι είτε απόφοιτοι Λυκείου 49,1% είτε απόφοιτοι Γυμνασίου 18,1%. Η κύρια ουσία από την οποία είναι εξαρτημένοι είναι η ηρωίνη σε ποσοστό 66,3%. Η ουσία με την οποία ξεκίνησαν τη χρήση ήταν σε ποσοστό 78,9% η ινδική κάνναβη και η ηλικία που ξεκίνησαν τη χρήση είναι (κατά μέσο όρο) τα 16,33 έτη. Κουβεντιάζοντας με τον διευθυντή και τους επικεφαλής των τμημάτων (δομών) της Μονάδας 18 ΑΝΩ, «ένα χωριό 350 ατόμων» όπως λένε χαρακτηριστικά, συνθέτεις το παζλ ενός κόσμου που βιώνει μια διαφορετική ψυχική πραγματικότητα, ευάλωτη και γεμάτη αντιφάσεις. Ακούς για την ανησυχητική αύξηση του αριθμού των εξαρτημένων εγκύων γυναικών ή για το όριο ηλικίας των χρηστών εφήβων που «έχει κατέβει από τα 15 στα 14 χρόνια». Ακούς για «την ταχύτερη εξάρτηση των εφήβων, για την επιτάχυνση της διαδικασίας, για τη “νέα γενιά” ουσιών». Ακούς για τη σύνδεση της κατάθλιψης, που απλώνεται στην Ελλάδα της κρίσης, με τη διευρυμένη χρήση αντικαταθλιπτικών - διεγερτικών ουσιών... Ακούς πολλά, συγκρατείς ένα: ότι η απειλή της ανατροπής μιας ασταθούς ψυχικής ισορροπίας και η αποδιοργάνωση του ψυχισμού είναι διαρκώς παρούσα. Συγκρατείς και κάτι ακόμα: κανένα κράτος, ακόμη κι αν συρρικνώνεται η πρόνοια, δεν μπορεί να απεμπολεί δομές υποστήριξης και θεραπείας εξαρτημένων, πασχόντων ανθρώπων. Να μην αντιλαμβάνεται τα πολλά πλοκάμια που συνδέουν την παρεκκλίνουσα από την, επιφανειακά, οργανωμένη συμπεριφορά. Γιατί αν διαφεύγουν (στο κράτος) οι αποχρώσεις, πρόκειται απλώς για καρικατούρα εξουσίας, αναλόγως καταστροφική με τον ολοκληρωτισμό. «Μας αντιμετωπίζουν ήδη σαν παρελθόν», λένε οι επικεφαλής, καλύπτοντας την απελπισία με σοβαρότητα. Πώς να αντιμετωπίσουν σενάρια συγχώνευσης, διαφορετικών κέντρων και μονάδων, όταν μάλιστα δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι εφαρμόζονται ύστερα από μελέτη και αξιολόγηση των αναγκών; Ποιον θα απασχολήσουν, για παράδειγμα, οι περίπου 3.000 προσερχόμενοι στο 18 ΑΝΩ (ένας μικρός πληθυσμός 5.500 ανθρώπων συνολικά με τους συνοδούς τους, γονείς, αδέλφια, συζύγους κ.ά); Αποτελούν κρίσιμη μάζα ψηφοφόρων; Και ναι και όχι. Εξαρτάται από την περί κοινωνίας αντίληψη που έχουν οι κυβερνώντες. Ειδικά σήμερα· εποχή βίαιων αλλαγών, βασανιστικού θυμού, επιθετικότητας, σκληρότητας αλλά και εντυπωσιακής αλληλεγγύης. Εποχή αντικρουόμενων και αντιφατικών συναισθημάτων. Εκεί που νομίζεις ότι εκφυλίζεται η ουσία και το νόημα, εκεί οι πολίτες εμφανίζουν αιφνιδιαστική ωριμότητα, οξυδέρκεια, σύνθεση κριτηρίων. Ο «αργός θάνατος» μετατρέπεται από τη μια στιγμή στην άλλη σε «εδώ και τώρα» θάνατο: μιας ιδέας, μιας τάσης, μιας αντίληψης. Αυτό που φαίνεται απαξιωμένο και περιθωριοποιημένο, μπορεί να γίνει, απροσδόκητα, μοχλός πίεσης και ανατροπής. Η Κατερίνα Μάτσα σημειώνει ότι «η αποδόμηση έχει κοινωνικές ρίζες. Γιατί είναι είναι ο τρόπος δόμησης της κοινωνίας που αποδιαρθρώνει τη δομή κάθε ατομικής ύπαρξης. Γιατί, επιπλέον, η ίδια η κοινωνία σε παρακμή κινητοποιεί πολύ εύκολα τους μηχανισμούς απόταξης, αποκοπής του τοξικομανούς απ’ το κοινωνικό σώμα, αναπαράγοντας διαρκώς τον φαύλο κύκλο της εξάρτησης». Κανείς δεν είναι τόσο αφελής ώστε να πιστεύει ότι θα σταματήσει «ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης». Κανείς όμως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς την προσδοκία ότι, εφόσον το θελήσει, κάποιοι θα απλώσουν το χέρι για να τον στηρίξουν στο βήμα προς την ελευθερία.