Μια κριτική ματιά στο νέο νόμο για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Μέρος 1ο, το Γενικό Λύκειο

Λεωνίδας Καστανάς    Δημοσιεύτηκε στη Μεταρρύθμιση

To νέο σχέδιο για τη δευτεροβάθμια τυπική και άτυπη εκπαίδευση δεν αποτελεί καμιά ρηξικέλευθη τομή στα εκπαιδευτικά μας πράγματα. Οι αλλαγές που επιχειρεί είναι προς το ορθολογικότερο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η επιτυχής πραγμάτωσή  τους πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Είναι ένας νόμος που σηματοδοτεί τη λογική της «αβλαβούς διέλευσης» που χαρακτηρίζει την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας.  Αναφέρεται στο Γενικό Λύκειο (ΓΕΛ), στο Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑΛ) και στη μη τυπική δευτεροβάθμια και μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση  δηλαδή στις Σχολές Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΕΚ) και στα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ). Αξίζει να αναφέρουμε ότι κανένας φορέας ή κόμμα δεν διατύπωσαν ολοκληρωμένη πρόταση για το νέο Λύκειο, εκτός του ΠΑΣΟΚ που επανέφερε το παλαιό σχέδιο νόμου της Α. Διαμαντοπούλου.

Το νέο οργανόγραμμα της Μέσης Εκπαίδευσης είναι το εξής:

Μετά το Γυμνάσιο  μαθητές και μαθήτριες έχουν 3 επιλογές, ΓΕΛ, ΕΠΑΛ και ΣΕΚ.

Τα ΓΕΛ χορηγούν απολυτήριο γενικού λυκείου επιπέδου 3 και οδηγούν στην αγορά εργασίας, στα ΙΕΚ και φυσικά στα ΑΕΙ (πανεπιστήμια και ΤΕΙ)  μετά από πανελλαδικές εξετάσεις.

Τα ΕΠΑΛ χορηγούν απολυτήριο επαγγελματικού λυκείου (ισότιμο του ΓΕΛ) και πτυχίο ειδικότητας 3 και οδηγούν στην αγορά εργασίας, στα ΙΕΚ, σε 12μηνη μαθητεία για απόκτηση πτυχίου ειδικότητας 4 (μέσω ΟΑΕΔ) και στα ΤΕΙ μετά από ειδικές πανελλαδικές εξετάσεις. Ο απόφοιτος του ΕΠΑΛ μπορεί να συμμετέχει και στις  εξετάσεις που οδηγούν στα ΑΕΙ με δική του ευθύνη.

Οι ΣΕΚ χορηγούν πτυχίο ειδικότητας 3 και οδηγούν στην αγορά εργασίας και στα ΙΕΚ ( πτυχίο ειδικότητας 4). 

Γενικό Λύκειο

Η ουσία των αλλαγών στο ΓΕΛ έχει να κάνει με τα εξής:

1. Η Α λυκείου έχει πρόγραμμα γενικής παιδείας 35 ωρών, η Β’ πρόγραμμα γενικής παιδείας 30 ωρών και 2 ομάδες προσανατολισμού ( Ανθρωπιστικές και Θετικές επιστήμες) 5 ωρών και η Γ’ ένα αδύναμο πρόγραμμα γενικής παιδείας 12 ωρών και 3 ομάδες προσανατολισμού (Ανθρωπιστικές, Θετικές,  Οικονομικές - Πολιτικές - Κοινωνικές επιστήμες) με ενισχυμένο πρόγραμμα 20 ωρών κατανεμημένο σε τρία μαθήματα.

2. Ο βαθμός απολυτηρίου είναι ο μέσος όρος των βαθμών και των τριών τάξεων.

3.Τα θέματα των προαγωγικών εξετάσεων  όλων των τάξεων είναι κατά  50% από τράπεζα θεμάτων και επιλέγονται με κλήρωση και κατά 50% από τον διδάσκοντα. Τα γραπτά διορθώνονται από τον διδάσκοντα.

4. Τα θέματα των εξετάσεων πρόσβασης στα ΑΕΙ είναι κατά  50% από τράπεζα θεμάτων και επιλέγονται με κλήρωση και κατά 50% από την κεντρική επιτροπή εξετάσεων. Τα γραπτά διορθώνονται από τα βαθμολογικά κέντρα.

5. Ο ελάχιστος βαθμός προαγωγής και απόλυσης είναι το 10 (και όχι το 9,5). Για την απόλυση απαιτείται τουλάχιστον 10 στην Ελληνική Γλώσσα και στα Μαθηματικά της Γ λυκείου.

6. Για την εισαγωγή στα ΑΕΙ τα εξεταζόμενα μαθήματα μειώνονται σε 4 ανά επιστημονικό πεδίο εξειδίκευσης ( ανθρωπιστικές, θετικές-τεχνολογικές, υγείας, οικονομικές-κοινωνικές και παιδαγωγικές)

7. Στο βαθμό πρόσβασης στα ΑΕΙ συμμετέχουν με κάποιο συντελεστή και οι επιδόσεις των τριών τάξεων του Λυκείου.

8. Αυξάνονται γενναία οι ώρες διδασκαλίας των 4 πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων στη Β και κυρίως στη Γ λυκείου.

9. Το λύκειο αυτονομείται σχετικώς από την εισαγωγή στα ΑΕΙ. Οι εξετάσεις πρόσβασης διενεργούνται μετά την αποφοίτηση από το  λύκειο.

Οι «τεχνικού» τύπου αλλαγές (2,3,5,7) έχουν ένα σαφές πολιτικό περιεχόμενο. Το πρόγραμμα του ΓΕΛ γίνεται περισσότερο απαιτητικό. Στέλνει το μήνυμα ότι ο μαθητής/τρια πρέπει να δουλέψει και στις τρεις τάξεις του λυκείου και όχι μόνο στη Γ’, αν θέλει να μπει σε κάποια σοβαρή σχολή. Κάτι τέτοιο ήταν αναγκαίο και αναμενόμενο αφού είναι γνωστό ότι το λύκειο ως σχολείο έχει εδώ και πολλά χρόνια διαλυθεί.

Η μείωση του αριθμού των πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων και η δραστική αύξηση των ωρών διδασκαλίας  τους (4,6,8) σηματοδοτεί μια απόπειρα ελάφρυνσης των οικονομικών βαρών της ελληνικής οικογένειας. Θεωρητικά το σχολείο μπορεί να καλύψει αξιοπρεπώς τις ανάγκες προετοιμασίας των μαθητών του για τις εξετάσεις πρόσβασης. Δηλαδή δεν χρειάζεται φροντιστήριο, τουλάχιστον πολύ. Η καινοτομία της τράπεζας θεμάτων σε όλες τις εξετάσεις σκοπό έχει να περιορίσει την πιθανή αυθαιρεσία των διδασκόντων. Η ίδρυση του Εθνικού Οργανισμού Εξετάσεων θέλει να απαλλάξει το σύστημα από τα συνήθη τραγελαφικά  της επιλογής θεμάτων από τις διάφορες επιτροπές «ειδικών» και  «σοφών».

Είναι όμως έτσι;

Όλα θα εξαρτηθούν από την εφαρμογή των αλλαγών σε πραγματικό περιβάλλον στην εποχή της οικονομικής και πολιτιστικής κρίσης. Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα.

Η αξία των βαθμών των τριών τάξεων μπορεί να ακυρωθεί αν οι διδάσκοντες συνεχίσουν, με καλές προθέσεις πάντα, να πριμοδοτούν τους μαθητές τους, στα προφορικά ή στη διόρθωση των γραπτών στις ενδοσχολικές εξετάσεις. Δεν προβλέπεται κανένας έλεγχος. Υπάρχει το πιθανό ενδεχόμενο ο ένας να βάζει βαθμούς και ο άλλος να είναι φειδωλός. Αυτό θα γεννήσει ανισότητες και αδικίες. Γι αυτό θα πρέπει με κάποιο τρόπο να συνδεθεί η αξιολόγηση των καθηγητών με αυτή των μαθητών τους.

Η αξία της «τράπεζας θεμάτων» μπορεί να ακυρωθεί αν στο υπόλοιπο 50% οι εξεταστές (κυρίως στις πανελλαδικές)  είναι υπερβολικοί είτε ως προς την ευκολία και κυρίως ως προς τη δυσκολία των θεμάτων. Είναι  απόλυτα αναγκαίο να επανεξεταστεί η λογική των κριτηρίων αξιολόγησης.

Το κάτω όριο του 10 και όχι του 9,5 εύλογο είναι ότι  μπορεί να μείνει γράμμα κενό.

Η αύξηση των ωρών διδασκαλίας και η φημολογούμενη επιμήκυνση της σχολικής χρονιάς είναι σε θετική κατεύθυνση.  Το φροντιστήριο, αυτή η «μάστιγα» της ελληνικής κοινωνίας, μπορεί να περιοριστεί μόνο αν το σχολείο κάνει σωστά τη δουλειά του. Αν ο αριθμός των μαθητών στα τμήματα των Ομάδων Προσανατολισμού της Β και Γ λυκείου δεν ξεπερνούν τους 15. Αν το, ανά τμήμα, μαθητικό ακροατήριο είναι επιλεγμένο. Αν το διδακτικό προσωπικό είναι πιστοποιημένο ειδικά για την διδασκαλία και την προετοιμασία των πανελλαδικώς εξεταζομένων μαθημάτων. Αν η διδασκαλία σε όλες τις τάξεις υποστηρίζεται από εποπτικά μέσα. Δυστυχώς για όλα αυτά τα «αν» δεν προβλέπονται λύσεις. Το ελληνικό σχολείο βάζει και πάλι το κεφάλι στην άμμο, αρνείται την κοινή λογική. Αν το σχολείο μπορούσε να βοηθήσει πραγματικά, η φροντιστηριακή ενίσχυση φυσιολογικά θα υποβαθμίζονταν και θα μειώνονταν.       

Η υπόθεση της βάσης του 10 για την εισαγωγή στα ΑΕΙ έμεινε και πάλι στο συρτάρι. Προφανώς για λόγους πελατειακούς, για να διασωθούν τεχνητά οι δεκάδες σχολές των ΤΕΙ της επαρχίας που εγγράφουν μαθητές με βαθμό πρόσβασης κάτω του 10. Μια επαίσχυντη διαδικασία εξαπάτησης των νέων συνεχίζεται. Με βαθμό πρόσβασης 4 και 5 κανείς δεν μπορεί να παρακολουθήσει κανένα ΤΕΙ πόσο μάλλον να πάρει πτυχίο που θα έχει επιστημονική αξία και αντίκρισμα στην αγορά εργασίας. Ελπίζουμε ότι σε ένα επόμενο σχέδιο «ΑΘΗΝΑ», που αναγκαστικά θα προκύψει λόγω οικονομικής δυσχέρειας, θα γίνει μια δραστική μείωση των τμημάτων των ΑΕΙ όλης της χώρας, πράγμα που θα σηματοδοτήσει και την αναγκαία στροφή της μαθητιώσας νεολαίας προς την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Αυτή που πραγματικά έχει ανάγκη ο τόπος.

Δυστυχώς τα θρησκευτικά θα συνεχίσουν να «απασχολούν» μαθητές και μαθήτριες μέχρι και τη Γ Λυκείου, χωρίς κανένα λόγο. Η γυμναστική της μιας ώρας θα συνεχίσει να είναι ανύπαρκτη.  Η συγγραφή ενός εκτεταμένου δοκιμίου 3000 λέξεων σε θέμα της αρεσκείας τους δεν θα απασχολήσει ποτέ τους μαθητές της Γ λυκείου. Η αλγοριθμική υπολογιστική σκέψη απομακρύνεται οριστικά από το Νέο Λύκειο στην εποχή της πληροφορικής.  Οι ανώτατες σχολές θα έχουν συμβουλευτική  συμμετοχή στους ειδικούς συντελεστές των μαθημάτων πρόσβασης, αλλά δεν θα έχουν τη δυνατότητα να θέσουν και άλλα δικά τους κριτήρια στην επιλογή των φοιτητών τους όπως γίνεται σε όλες τις προηγμένες χώρες. Ο φόβος της διαφθοράς μας κρατά δέσμιους.

Και φυσικά αγνοείται η τύχη της ουσίας της εκπαίδευσης δηλαδή του περιεχομένου σπουδών. Μια μεταρρύθμιση δεν μπορεί παρά να επανεξετάσει τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια. Αυτά και αν έχουν ανάγκη εξορθολογισμού. Το τραυματικό άγχος των μαθητών και η συχνά αναγκαία καταφυγή στην παπαγαλία είναι αποτελέσματα της έκτασης, του βάθους και της δυσκολίας των εννοιών, των τεχνικών και των κριτηρίων αξιολόγησης. Τουλάχιστον στα  Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Βιολογία. Αντιθέτως απουσιάζουν παντελώς η φιλοσοφία των θετικών επιστημών, η πειραματική επαλήθευση και η προσωπική έρευνα. Και εδώ χρειάζεται να σπάσουμε τη φούσκα και να επιστρέψουμε στη γη, στις πραγματικές ανάγκες και  δυνατότητες των εφήβων.  Για τα σχολικά βιβλία η λύση είναι προφανής και οικονομική. Το υπουργείο μπορεί να διαθέσει  μέσω διαδικτύου πολλά διαφορετικά εγχειρίδια και πηγές που θα συμβάλλουν σε ένα δημιουργικό μαθησιακό πλουραλισμό.

Ο νέος νόμος φιλοδοξεί να βάλει το σχολείο να δουλέψει ορθολογικά, αποδοτικά, ωφέλιμα και ελπίζουμε να τα καταφέρει. Ο κίνδυνος αποτυχίας εκπλήρωσης των στόχων του είναι υπαρκτός. Αποτυχία θα είναι αν το νέο Γενικό Λύκειο  συνεχίσει να προσελκύει το 75% των αποφοίτων της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και το Επαγγελματικό Λύκειο παραμείνει στην πλήρη ανυποληψία. Αν γεμίζει με άγχος τα παιδιά και τους γονείς τους. Αν κάνει την εισαγωγή στα ΑΕΙ μια τραυματική εμπειρία. Αν χάσει και πάλι τη μάχη με τα φροντιστήρια. Αν η φοιτητική μετανάστευση  συνεχίσει να ανθεί λόγω της απουσίας μη κρατικών πανεπιστημίων. Αν τα καλύτερα μυαλά μας συνεχίσουν να αναζητούν την τύχη τους στο εξωτερικό. Προφανώς και όλα αυτά δεν είναι άμεσα αποτελέσματα μόνο της λειτουργίας του νέου Γενικού Λυκείου. Είναι γεννήματα της απουσίας συνολικού εθνικού σχεδίου για την Παιδεία και ορθολογικής σύνδεσής της με την παραγωγή. Είναι συνέπειες μιας κλειστής, τριτοκοσμικής κοινωνίας.

Σημ. Θα ακολουθήσει  κριτική για τα νέα επαγγελματικά λύκεια και τη μη τυπική εκπαίδευση.