Μια κριτική ματιά στο νέο νόμο για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Μέρος 2ο Επαγγελματική Εκπαίδευση

Λεωνίδας Καστανάς   (Δημοσιεύτηκε στη Μεταρρύθμιση)

Στο 2^ο μέρος της κριτικής μας  προς το νέο εκπαιδευτικό νομοσχέδιο, θα ασχοληθούμε με το Επαγγελματικό Λύκειο και τη μη τυπική εκπαίδευση (κατάρτιση), δηλαδή με τους φτωχούς συγγενείς της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σε μια κοινωνία που θεωρεί παρακατιανό κάθε τι το τεχνικό, το μηχανικό, το παραγωγικό ήταν αναμενόμενο η τεχνική εκπαίδευση να βρεθεί στο περιθώριο. Την τεχνική επαγγελματική δευτεροβάθμια εκπαίδευση προτιμά το 25% των αποφοίτων του γυμνασίου εκ των οποίων το 87% επιλέγει ΕΠΑΛ και το 13% ΕΠΑΣ. Ο νέος νόμος προσπαθεί, πάντοτε στα πλαίσια της αβλαβούς διέλευσης, να συμμαζέψει το χάος, να ορθολογικοποιήσει και να προσδώσει μια σχετική αξιοπιστία στις δομές. Δειλά και περιορισμένα. Το  αποτέλεσμα και εδώ δεν θα κριθεί από τις μεγάλες κεντρικές αποφάσεις αλλά από την καθημερινή εφαρμογή.

To Επαγγελματικό Λύκειο ( ΕΠΑΛ)

Το βασικό πρόβλημα των ΕΠΑΛ μέχρι σήμερα ήταν η αξιοπιστία των τίτλων που δίνει. Αδυνατούσε να διαχειριστεί ορθολογικά το μαθητικό δυναμικό που υποδέχονταν και να του δώσει πραγματικά επαγγελματικά εφόδια και διέξοδο στην αγορά εργασίας. Η επαγγελματική εκπαίδευση βρίσκεται σε κρίση, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να επιτύχει τους στόχους της, είτε αυτοί είναι εκπαιδευτικοί και παιδαγωγικοί, είτε είναι κοινωνικοί και αναπτυξιακοί. Εντοπίζουμε τις κύριες αιτίες της κρίσης στα ανορθολογικά αναλυτικά προγράμματα σε σχέση με την ποιότητα του μαθητικού δυναμικού, στην αναντιστοιχία τους με την αγορά εργασίας και στην υπερβολική χαλαρότητα του σχολικού περιβάλλοντος.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης μέχρι το 2020 θα αυξηθεί στη χώρα μας η ζήτηση σε τεχνικούς και τεχνολόγους μεσαίων προσόντων χωρίς υψηλή εξειδίκευση. Σε αυτούς δηλαδή που «βγάζουν» τα ΕΠΑΛ και τα ΙΕΚ. Αυτήν την τάση δείχνουν να λαμβάνουν υπόψη τους οι δημιουργοί του νέου νόμου  γι αυτό και φρόντισαν να δώσουν επαγγελματικά δικαιώματα με τη θέσπιση του 4^ου έτους τη λεγόμενη και «Τάξη Μαθητείας». Αυτή είναι και η βασική καινοτομία που εισηγούνται.   

1. Τα ΕΠΑΛ θα συνεχίσουν να παρέχουν απολυτήριο επαγγελματικού λυκείου ( ισότιμο του ΓΕΛ) και πτυχίο ειδικότητας 3 μετά από τριετή δευτεροβάθμιο κύκλο σπουδών.  Οι απόφοιτοι όμως θα μπορούν στη συνέχεια να παρακολουθούν ένα μεταδευτεροβάθμιο 12μηνο κύκλο μαθητείας  με ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας και του ΟΑΕΔ.

Στην «Τάξη Μαθητείας» εφαρμόζεται πρόγραμμα  εργαστηριακού μαθήματος «Ενισχυτική Εργαστηριακή Εκπαίδευση της Μαθητείας» επτά (7) συνολικά ωρών, επιμερισμένο σε δύο ημέρες εβδομαδιαίως, και Πρόγραμμα Μαθητείας σε εργασιακό χώρο» είκοσι οκτώ (28) ωρών εβδομαδιαίως, επιμερισμένο σε πέντε (5) ημέρες για ένα σχολικό έτος. Οι απόφοιτοι της Τάξης Μαθητείας  εφόσον το επιθυμούν, μπορούν να παρακολουθούν το Προπαρασκευαστικό Πρόγραμμα Πιστοποίησης, συνολικής διάρκειας 70 ωρών, για την αρτιότερη προετοιμασία τους για τη συμμετοχή τους στις διαδικασίες πιστοποίησης προσόντων, απόκτησης Πτυχίου Ειδικότητας 4, του ΕΟΠΠΕΠ.

Η μεταρρύθμιση αυτή δίνει τη δυνατότητα απόκτησης επαγγελματικών δικαιωμάτων στους απόφοιτους των ΕΠΑΛ, ικανοποιεί δηλαδή ένα πάγιο αίτημα του εκπαιδευτικού κόσμου της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Μένει βέβαια να αποδειχθεί αν η μαθητεία αυτή  είναι πραγματική και αν οι εξετάσεις πιστοποίησης είναι αξιόπιστες. Η πιθανότητα, οι μαθητευόμενοι να σκουπίζουν τα συνεργεία είναι ισχυρή.

Κατά τα άλλα:

2. Οι εξετάσεις είναι ενδοσχολικές με θέματα που προτείνονται από τον οικείο διδάσκοντα ( εκτός της Α λυκείου που κατά 50% είναι από τράπεζα θεμάτων) και διορθώνονται από τον ίδιο. Τι αλλάζει εδώ; Ο βαθμός του Απολυτηρίου Επαγγελματικού Λυκείου προκύπτει από το μέσο όρο της γενικής βαθμολογίας του μαθητή στην Α’, Β’ και Γ’ Τάξη. Ο ελάχιστος βαθμός προαγωγής και απόλυσης είναι το 10 (και όχι το 9,5), όπως και στο ΓΕΛ.

Εδώ γίνεται προσπάθεια κάποιας αυστηροποίησης του συστήματος η οποία όμως δεν ολοκληρώνεται. Οι εξετάσεις με θέματα του οικείου διδάσκοντα και διόρθωση από τον ίδιο είναι συνήθως προσχηματικές. Για να είναι το απολυτήριο του ΕΠΑΛ ισότιμο με αυτό του ΓΕΛ θα πρέπει να είναι ίδιες και οι διαδικασίες απόκτησής του. Συνεπώς και εδώ θα περιμέναμε θέματα κατά 50% από τράπεζα θεμάτων. Ειδικά όταν οι απόφοιτοι αποκτούν και πτυχίο ειδικότητας 3 με το οποίο βγαίνουν στην αγορά εργασίας. Επίσης θα έπρεπε να απαιτείται βαθμός τουλάχιστον 10 σε δύο βασικά  μαθήματα ειδικότητας ανεξάρτητα από το γενικό βαθμό. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αντιμετωπίζουμε τους μαθητές των ΕΠΑΛ με «επιείκεια» κλείνοντας έτσι το μάτι στην οκνηρία και την αδιαφορία. Είναι παιδιά με  άλλες μαθησιακές δυνατότητες από αυτές των μαθητών του ΓΕΛ και καθήκον του σχολείου είναι να τους βοηθήσει να τις ξεδιπλώσουν. Είναι σαφές ότι για να πάρουμε θετικά αποτελέσματα θα πρέπει τα σχολεία αυτά να στελεχώνονται με τους καλύτερους των εκπαιδευτικών. Απόφοιτοι τεχνικών σχολών χωρίς παιδαγωγική επάρκεια δεν έχουν θέση στο εκπαιδευτικό προσωπικό των ΕΠΑΛ. Αντιθέτως η επιμόρφωσή των υπολοίπων πρέπει να είναι συνεχής.   

3. Οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ έχουν πρόσβαση στα ΤΕΙ μετά από ειδικές πανελλαδικές εξετάσεις σε σχολές με συναφές αντικείμενο προς την ειδικότητά τους ( όπως μέχρι σήμερα) αλλά μπορούν και να συμμετάσχουν  στις Πανελλαδικές εξετάσεις για ΤΕΙ και πανεπιστήμια όπως και οι απόφοιτοι των ΓΕΛ, χωρίς όμως υποστήριξη από το σχολείο.

Τι αλλάζει εδώ; Καταργείται και τυπικά η Β ομάδα που είχε πρόγραμμα παρεμφερές με αυτό του ΓΕΛ και οδηγούσε στα ΑΕΙ. Ούτως ή άλλως ήταν πρακτικά ανύπαρκτη. Ωστόσο δεν προβλέπεται συμμετοχή των επιδόσεων των τριών τάξεων του ΕΠΑΛ στο βαθμό πρόσβασης στα ΤΕΙ. Έχουμε και εδώ μια εξαίρεση που δεν βοηθάει στη λειτουργία του σχολείου. Τα μαθήματα γενικής Παιδείας υποβαθμίζονται στα μάτια των μαθητών και αυτό έχει συνέπειες και στην πρόοδο όσων επιτυγχάνουν στα ΤΕΙ. Χωρίς βασικές γνώσεις Φυσικών Επιστημών πως ελπίζουν να τα καταφέρουν σε ένα ανώτατο τεχνολογικό ίδρυμα;

4. Στο πρόγραμμα σπουδών υπάρχει σαφής αύξηση των μαθημάτων ειδικότητας εις βάρος αυτών της γενικής παιδείας. Ειδικά στην Α λυκείου από 2 ώρες που είναι σήμερα γίνονται 13.

Στη Β και Γ λυκείου θα υπάρχουν 12 ώρες μαθημάτων γενικής παιδείας και 23 ώρες ειδικότητας (50% θεωρία και 50% εργαστήριο).

Η αύξηση των ωρών των μαθημάτων ειδικότητας είναι λογική για ένα επαγγελματικό σχολείο. Ωστόσο Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες για τις τεχνικές ειδικότητες και Μαθηματικά και Οικονομία για τις ειδικότητες των υπηρεσιών πρέπει να διδάσκονται εντατικά και ειδικά με στόχο την κάλυψη του απαραίτητου θεωρητικού υποβάθρου ενός επαγγελματία. Ειδικά όταν ο απόφοιτος του ΕΠΑΛ συνεχίζει σε ΤΕΙ των οποίων το επίπεδο σπουδών έχει ανέβει πολύ τα τελευταία χρόνια. Είναι υποκριτικό να δίνουμε στα παιδιά αυτά θέσεις στην ανώτατη εκπαίδευση, όταν δεν τους δίνουμε τα εφόδια για να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στο μάθημα των Αγγλικών. Οι 2 ώρες εβδομαδιαίως στην Α λυκείου και η μία ώρα  στη Β και Γ τάξη δεν επαρκούν. Τα Αγγλικά θα πρέπει να ενισχυθούν και να προσανατολιστούν προς την κατεύθυνση της τεχνικής ορολογίας που έχουν ανάγκη οι μαθητές των ΕΠΑΛ. Ειδικά σε μια εποχή που οι απόφοιτοι είναι πολύ πιθανό να αναζητήσουν την επαγγελματική τους τύχη στο εξωτερικό.

5. Οι τομείς και οι ειδικότητες αναδιαρθρώνονται. Καταργήθηκαν κακώς οι ιδιαίτερα επιτυχημένοι  τομείς Υγείας και Πρόνοιας και Εφαρμοσμένων Τεχνών, στο όνομα των οριζόντιων απολύσεων και περικοπών. Μεταφέρθηκαν στη μη τυπική εκπαίδευση. Συγχωνεύονται σωστά οι τομείς των ηλεκτρολόγων και των ηλεκτρονικών προστίθεται ο Τομέας Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων αγνώστων λοιπών στοιχείων και προστίθενται χρήσιμες θεωρητικά ειδικότητες σε άλλους τομείς το αντικείμενο των οποίων μένει να διευκρινιστεί.

6. Πολύ θετικό θεωρούμε το γεγονός ότι θεσμοθετούνται Πρότυπα - Πειραματικά ΕΠΑΛ και πειραματικές ΣΕΚ.

Στο τελικό μας συμπέρασμα, κρατάμε την Τάξη Μαθητείας ως σημαντική και ωφέλιμη αλλαγή που μένει όμως να αποδειχθεί στην πράξη. Κρατάμε ως θετική την αύξηση των ωρών των μαθημάτων ειδικότητας και προσμένουμε μια αναθεώρηση προς το ορθολογικότερο του αναλυτικού προγράμματος των μαθημάτων γενικής παιδείας.

Φορείς μη τυπικής εκπαίδευσης

Οι απόφοιτοι του γυμνασίου που δεν θέλουν να εγγραφούν σε κάποιο τύπο λυκείου μπορούν να συνεχίσουν στις Σχολές Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΣΕΚ) που αντικαθιστούν τις παλιές ΕΠΑΣ που καταργούνται. Δεν υποχρεούνται να βγάλουν την Α τάξη  κάποιου τύπου λυκείου όπως ίσχυε μέχρι τώρα.

Βασική αλλαγή εδώ είναι ο τριετής κύκλος σπουδών, ( στις ΕΠΑΣ ήταν διετής). Στην Α και Β τάξη των ΣΕΚ διδάσκονται 4 ώρες γενικά μαθήματα ( Γλώσσα και Μαθηματικά) και 26 ώρες μαθήματα ειδικότητας (θεωρία και εργαστήριο) εν αντιθέσει με τις ΕΠΑΣ που είχαν μόνο μαθήματα ειδικότητας. Στον τρίτο χρόνο οι μαθητές παρακολουθούν την Τάξη Μαθητείας ( με ανάλογο πρόγραμμα με αυτό των ΕΠΑΛ) διάρκειας ενός έτους και μετά από επιτυχή συμμετοχή σε εξετάσεις πιστοποίησης του ΕΟΠΠΕΠ αποκτούν Πτυχίο Ειδικότητας 3.

Η εισαγωγή των δύο μαθημάτων γενικής παιδείας δίνει στις ΣΕΚ έναν περισσότερο σχολικό χαρακτήρα πράγμα που μόνο θετικό είναι. Σημαντικό είναι ότι δεν χρειάζεται ο μαθητής να περάσει υποχρεωτικά από την Α λυκείου οι γνώσεις της οποίας του ήταν ουσιαστικά άχρηστες και τον ταλαιπωρούσαν αδίκως. Αυτό βοηθά ιδιαίτερα στον ακριβέστερο επαγγελματικό προσανατολισμό των μαθητών και κάνει το σύστημα περισσότερο παραγωγικό. Το γεγονός ότι θεσμοθετείται η Μαθητεία που οδηγεί σε τίτλο σπουδών μετά από εξετάσεις πιστοποίησης είναι ιδιαίτερα θετικό και προσδίδει αξιοπιστία στην επαγγελματική κατάρτιση.

Οι απόφοιτοι της υποχρεωτικής εκπαίδευσης σίγουρα θα βρουν στις 5 Ομάδες Προσανατολισμού και τις 52 ειδικότητες που διαθέτουν οι ΣΕΚ κάποια που να τους ταιριάζει. Όλα τα επαγγέλματα είναι εκεί. Προφανώς και οι ΣΕΚ δεν οδηγούν στα ΑΕΙ.

Μετά τις ΣΕΚ οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να συνεχίσουν στα ΙΕΚ ( μεταδευτεροβάθμια μη τυπική εκπαίδευση) που μετά από πρόγραμμα διάρκειας 5 εξαμήνων (4 θεωρητικής και 1 πρακτικής άσκησης) χορηγούν  Πτυχίο Ειδικότητας 4. Τα ΙΕΚ διαθέτουν 9 Ομάδες Προσανατολισμού με 84 διαφορετικές ειδικότητες και έχουν δυνατότητα πρόσβασης σε αυτά και απόφοιτοι των ΓΕΛ και ΕΠΑΛ.

Και στον τομέα της μη τυπικής εκπαίδευσης επιχειρείται ένα ορθολογικό συμμάζεμα στην κατεύθυνση αποκατάστασης κάποιας σχετικής αξιοπιστίας. Επειδή όμως οι σχολές αυτές απασχολούν μικρό σχετικά αριθμό μαθητών και δεν οδηγούν στα ΑΕΙ βρίσκονται συνήθως μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Η ματαιόδοξη Ελλάδα λίγο ενδιαφέρεται για τις σχολές που οδηγούν άμεσα στην αγορά εργασίας και αφορούν συνήθως τα χαμηλά εισοδήματα. Γι αυτό η πολιτεία θα πρέπει να θεσπίσει άμεσα μηχανισμούς αξιολόγησης δομών και προσωπικού  σε όλη την εκπαίδευση και να παρακολουθεί στενότερα τη λειτουργία τους.

Άφησα για τελευταίο το πιο σημαντικό, το σχολικό επαγγελματικό προσανατολισμό. Επιτέλους στη χώρα αυτή πρέπει να αποκτήσουμε ένα αξιόπιστο συμβουλευτικό μηχανισμό των αποφοίτων της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και αυτός θα πρέπει να ενσωματωθεί στο Γυμνάσιο. Ειδικοί σύμβουλοι και καθηγητές του Γυμνασίου πρέπει να βοηθούν τους μαθητές και τις μαθήτριες να διαλέξουν τον τομέα που θα συνεχίσουν τις σπουδές τους, όπως γίνεται σε όλες τις προηγμένες χώρες. Δεν αρκεί η βαθμολογία. Τα παιδιά μας χρειάζονται περισσότερη και στοχευμένη διερεύνηση των δεξιοτήτων και των ταλέντων τους πριν αποφασίσουν για το μέλλον τους.

Στο άρθρο αυτό αλλά και σε εκείνο που προηγήθηκε κάναμε μια απόπειρα κριτικής στον προτεινόμενο από το Υπουργείο νέο νόμο για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η άποψη του υπογράφοντος για τη μέση εκπαίδευση είναι στη βασική της φιλοσοφία διαφορετική. Το δικό μας σχέδιο περιλαμβάνει την έννοια του εθνικού απολυτηρίου τόσο για τα ΓΕΛ όσο και για τα ΕΠΑΛ μετά από πανελλαδικές εξετάσεις 6 μαθημάτων και την επιλογή από τα πανεπιστήμια και ΤΕΙ με κριτήρια το βαθμό του Απολυτηρίου αλλά και άλλα που θα καθορίσουν τα ίδια τα ιδρύματα. Δηλαδή ένα τύπο ΙΒ. Ελπίζουμε ότι θα μας δοθεί η ευκαιρία να τον παρουσιάσουμε στο άμεσο μέλλον μαζί με τους συνεργάτες μας.