Σημείο πολιτικής στροφής, Η επίθεση κατά της Χρυσής Αυγής θα διευκολύνει την υπέρβαση της εθνικής κρίσης

του Γιάννη Βούλγαρη από τα ΝΕΑ (28/09/13)

Η πολιτική και δικαστική επίθεση της πολιτείας κατά της Χρυσής Αυγής μπορεί να αποτελέσει σημείο στροφής στην εξέλιξη της κρίσης. Η ολοκλήρωσή της, χωρίς νομικές και μιντιακές υπερβολές, μόνο καλό θα κάνει στη δημοκρατία και θα διευκολύνει την υπέρβαση της εθνικής κρίσης.

Κατ’ αρχάς, η κοινωνία τη στηρίζει. Και είναι εύλογο. Η πολιτική δολοφονία του Παύλου Φύσσα ήταν ένα ποιοτικό άλμα στο σκοτεινό βασίλειο της βαρβαρότητας και της ανομίας που τρόμαξε την κοινωνία. Οσο αγανακτισμένη, όσο εξοικειωμένη με τον πολεμικό λόγο, όσο συνηθισμένη στις μαζικές συγκρούσεις των διαδηλώσεων, όσο απαράδεκτα ανεκτική στις «σιωπηλές» φονικές επιθέσεις κατά των μεταναστών, το έγκλημα στο Κερατσίνι ξεπέρασε το όριο ανοχής. Η κοινωνία είδε με τρόμο ένα πιθανό μέλλον της και κάνει πίσω. Ισως είναι αυτό το κράμα της εξαιρετικότητας του γεγονότος και της κοινοτοπίας των δραστών, αυτή η απόσταση αλλά ταυτόχρονα η εγγύτητα της δολοφονίας την οποία διαπράττει ένας καθημερινός άνθρωπος της «διπλανής πόρτας» που ταράζει συνειδητά ή υποσυνείδητα τους πολίτες. Και λένε μέσα τους «φτάνει».

Καλή η οργή «να τιμωρήσουμε όσους μας έφεραν έως εδώ», αλλά όχι κι έτσι, πόσω μάλλον που από εμφυλίους ξέρουμε σε αυτή τη χώρα. Μπορεί να είναι μια παροδική διάθεση, που θα διαρκέσει όσο και ο απόηχος του σοκ. Από την άλλη, όμως, η κοινωνία βρισκόταν ήδη σε μεταιχμιακή ψυχική κατάσταση, όπως φαίνεται από τις δημοσκοπήσεις και τις μαζικές συμπεριφορές. Η οργή έχει αρχίσει να συνυπάρχει με τον στοχασμό, η κατάθλιψη για την απώλεια του παρελθόντος με τις πρώτες αναρωτήσεις για την ανασυγκρότηση του μέλλοντος.

Η κοινωνική ψυχική μεταστροφή δεν πρόκειται ασφαλώς να σταθεροποιηθεί αν δεν τη διαχειριστούν σωστά οι πολιτικές δυνάμεις. Και σε αυτό το επίπεδο υπήρξε μια σαφής στροφή. Η δολοφονία υπενθύμισε την «εξαιρετικότητα» του φαινομένου Χρυσή Αυγή, αποκαλύπτοντας το παραστρατιωτικό και εγκληματικό δίκτυό της.

Δεν πρόκειται για κόμμα όπως τα άλλα ούτε ήταν απλή συνέχεια του λαϊκιστικού ακροδεξιού ΛΑΟΣ. Συνιστά εξαίρεση στο ευρωπαϊκό κομματικό τοπίο, όπου ανθούν μεν τα ακροδεξιά κόμματα, αλλά κανένα δεν απέκτησε τέτοιο εκλογικό βάρος ξεκινώντας από μια νεοναζιστική ομαδούλα. Γι’ αυτό άλλωστε η διεθνής κοινή γνώμη θεωρεί απαξιωτικά την ύπαρξη της ΧΑ σαν άλλη μία ελληνική ανησυχητική εξαίρεση. Αντιθέτως, το δικό μας πολιτικό σύστημα φάνηκε να συνηθίζει και να συμβιβάζεται εύκολα με το φαινόμενο. Τελευταία μάλιστα έδειχνε να υποκλίνεται στην κοινωνική εκλογική δυναμική που παρουσίαζε, με εξαίρεση ίσως τον ευρύτερο κεντροαριστερό χώρο και το ΚΚΕ που εξέπεμπαν συχνότερα μηνύματα ανησυχίας.

Επαναφέροντας την «εξαιρετικότητα» της ΧΑ στο προσκήνιο, η δολοφονία του Παύλου Φύσσα υποχρεώνει τα κόμματα να επανατοποθετηθούν, γεγονός που ήδη γίνεται, αλλά οι αλλαγές τακτικής θα είναι ουσιαστικότερες και πιο μακροχρόνιες.

Η ΝΔ ήταν αυτή που έκανε την αποφασιστική στροφή αλλάζοντας το τοπίο. Η δολοφονία έβαλε τέλος στους εσωτερικούς προβληματισμούς για το αν θα προσπαθήσουν να μειώσουν τη ΧΑ επαναπατρίζοντας μέρος της εκλογικής τους βάσης ή να την «εξημερώσουν» ενόψει μιας πιθανής απώτερης πολιτικής συνεργασίας.

Η πρώτη επιλογή έγινε αναγκαστική και μάλιστα με τους καλύτερους για τη ΝΔ όρους, όπως ήδη φάνηκε στις δημοσκοπήσεις. Επειτα από αυτήν, όμως, η αντιμετώπιση του ΣΥΡΙΖΑ με τη λογική των δύο άκρων δεν είναι πλέον δυνατή. Η ΝΔ μπορεί να συνεχίζει να καταγγέλλει την κάλυψη που δίνει ο ΣΥΡΙΖΑ στην αριστερή βία ή τη συμμετοχή διαφόρων συνιστωσών του σε αυτή, αλλά το βαρύ κρατικό πυροβολικό που εξαπέλυσε κατά της ΧΑ διαφοροποιεί αυτομάτως το ακροδεξιό άκρο από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Κατά συνέπεια, η ΝΔ δεν μπορεί να βρει μια εύκολη και  σχεδόν αυτόματη αυτοτοποθέτησή της στο «κέντρο» του κομματικού φάσματος μεταξύ των «δύο άκρων». Πρέπει να αναδιοργανώσει τον πολυσυλλεκτικό χαρακτήρα της παράταξης αντιμετωπίζοντας το δίλημμα πώς θα συμβιβάσει τον φιλοευρωπαϊκό κεντροδεξιό χαρακτήρα με την προσπάθεια απορρόφησης ικανού μέρους του ακροδεξιού χώρου. Το είχε πετύχει χοντρικά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, αλλά τότε η Ακροδεξιά ήταν μια μικρή περιθωριακή δύναμη.

Τώρα το βάρος της Ακροδεξιάς είναι μεγαλύτερο, η φυσιογνωμία της πιο επιθετική, άρα η απορρόφησή της έχει μεγαλύτερο ρίσκο να αφήσει έκθετη τη ΝΔ στον κεντροδεξιό χώρο. Από την άλλη, βέβαια, η ΝΔ διευκολύνεται από το ότι για ένα ευρύ ακροατήριο αποτελεί τον βασικό εγγυητή της παραμονής στο ευρώ, γεγονός που της επιτρέπει πιο άνετες τακτικές κινήσεις.

Ο ΣΥΡΙΖΑ αιφνιδιάστηκε εμφανώς από τις εξελίξεις, διχάστηκε, έδειξε πόσο ασταθής είναι η συνισταμένη των συνιστωσών και η αδυναμία της ηγεσίας να τις συνθέσει. Αυτό που προέκυψε είναι η μεγάλη δυσκολία του ΣΥΡΙΖΑ να διαχειριστεί μια πολιτική κατάσταση που ξεφεύγει από τον στενό αντιμνημονιακό λόγο.

Οταν πρόβαλε η δολοφονική «εξαιρετικότητα» της ΧΑ και εμμέσως διαταράχθηκε η αντίθεση Μνημόνιο – Αντιμνημόνιο, όταν χρειάστηκε η οπτική να γίνει πιο σύνθετη ώστε να περιλάβει και την αντιμετώπιση της ΧΑ από κοινού με τα άλλα δημοκρατικά κόμματα όπως η κοινή γνώμη απαιτεί, τότε ανέκυψε η εσωτερική διχοστασία. Σαν ο ΣΥΡΙΖΑ να μην μπορεί να περάσει με όρους κόμματος εξουσίας στη νέα εποχή της εθνικής ανασυγκρότησης, όπου ο αντιμνημονιακός λόγος δεν μπορεί να καλύπτει όλη την πολιτική πραγματικότητα. Αντ’ αυτού είδαμε να ανοίγουν οι τάφοι και να βγαίνουν τα φαντάσματα του «σοσιαλφασισμού», δηλαδή της ιστορικής αποτυχίας του σταλινισμού έως το 1935, να καταλάβει την «εξαιρετικότητα» του επερχόμενου ναζισμού και να κινητοποιηθεί εναντίον του.

Ευτυχώς για μας, οι καιροί είναι δύσκολοι, αλλά όχι όσο τότε, και η Ιστορία ως γνωστόν, επαναλαμβάνεται σαν φάρσα. 

Το γεγονός πάντως προειδοποιεί. Η ΧΑ μπορεί να γλιτώσει τη συρρίκνωση σε επίπεδο κοινωνίας, αν η Αριστερά άθελά της τη βοηθήσει. Είναι καιρός να ξεφύγουμε από τα στερεοτυπικά επιχειρήματα για τη βία, που τελετουργικά ανταλλάσσονται τα τελευταία χρόνια της κρίσης τόσο μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων όσο και μεταξύ των διανοουμένων.

Μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα πρέπει να δεχθούμε ρητά ή σιωπηρά ότι η ΧΑ ρίζωσε και θέριεψε, όχι μόνο από την κοινωνική κρίση αλλά και από το πολεμικό κλίμα της κομματικής αντιπαράθεσης, από τη δικαιολόγηση της ανομίας και της πολιτικής βίας στο όνομα της αγανάκτησης.

Και κάτι επιπλέον που δεν το αναφέρουμε συχνά. Η ΧΑ επικράτησε κατά κράτος έναντι του αντίπαλου αριστερίστικου χώρου όταν συναντήθηκαν σε τοπικό επίπεδο. Η περίπτωση του Αγιου Παντελεήμονα είναι διδακτική, αλλά το ίδιο συνέβη και σε άλλες περιοχές. Η βία, η πολιτική νομιμοποίηση της βίας, η αναζωπύρωση του Εμφυλίου ως επίκαιρου υποτίθεται πολιτικού παραδείγματος, ωφέλησε τους ακροδεξιούς και διέψευσε την επαναστατική κομπορρημοσύνη των ποικίλων αριστεριστών. Και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μικρό επίκαιρο δίδαγμα που ανακαλεί μεγάλα και τραγικά για την Αριστερά ιστορικά προηγούμενα.

Η υπόθεση της ΧΑ αποτελεί ίσως ένα σημείο πολιτικής στροφής. Ως έναρξη μιας ορθολογικότερης και υγιέστερης από την άποψη της Δημοκρατίας, επίλυσης του προβλήματος της αντιπροσώπευσης της κοινωνίας μετά τη θύελλα της μνημονιακής εποχής.

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου