Να ακουστούν όσοι δεν εκπροσωπούνται

Δημήτρης Σκάλκος από την Athens Voice

Ανάμεσα στις πολλαπλές παθογένειες του πολιτικού μας συστήματος που έριξαν το ελληνικό σκαρί στα βράχια της οικονομικής καταστροφής, ξεχωρίζει η κυριαρχία των ποικίλων ομάδων ειδικών συμφερόντων. Εκμεταλλευόμενα την πολιτική φιλελευθεροποίηση της μεταπολίτευσης και νομιμοποιούμενα από τη ρητορική ενός ανέξοδου και επιθετικού λαϊκισμού, τα δίκαια αιτήματα οικονομικής και πολιτικής συμμετοχής γρήγορα εκφυλίστηκαν σε υπεσχημένες απαιτήσεις Με τον καιρό οι διεκδικήσεις παγιώθηκαν, οι θεσμοί και οι κανόνες προσαρμόστηκαν στην αναπαραγωγή ενός οικονομικά αναποτελεσματικού, κοινωνικά άδικού και πολιτικά φαύλου συστήματος.

Στο πεδίο της οικονομίας, η λειτουργία των ειδικών συμφερόντων στρέβλωσε τις αγορές, εμποδίζοντας τη βέλτιστη κατανομή των πόρων. Διαμορφώθηκε μία δομή οικονομικών κινήτρων και αντικινήτρων που αδιαφόρησε για την ανταγωνιστικότητα, αποθάρρυνε την επιχειρηματικότητα και αντικατέστησε την επιδίωξη της καινοτομίας με την αναζήτηση της κατάλληλης πολιτικής «πρόσβασης».

Στο πεδίο των δημόσιων οικονομικών, ενθάρρυνε τον μακρο-οικονομικό λαϊκισμό, μετέτρεψε το θεωρητικό/πολιτικό ζήτημα της διαχείρισης των ελλειμμάτων σε ζήτημα «κοινωνικής δικαιοσύνης».

Στο πολιτικό πεδίο, τα ειδικά συμφέροντα αναπαρήγαγαν τις εξουσιαστικές σχέσεις του πελατειακού κράτους, διευκόλυναν την πολιτική (και όχι μόνο) συναλλαγή, υπέσκαψαν την έννοια του γενικού συμφέροντος. Ευτέλισαν την πολιτική συμμετοχή μεταβάλλοντας τα πολιτικά κόμματα σε μηχανισμούς εκπροσώπησης και ανάδειξης οργανωμένων συμφερόντων. Διαστρέβλωσαν προτάγματα και ιδέες χρησιμοποιώντας τις ως τον μανδύα ενός χυδαίου πολιτικού κυνισμού.

Στο πεδίο της κοινωνίας, η κυριαρχία των ειδικών συμφερόντων διεύρυνε τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες και συνέβαλε στον κατακερματισμό της κοινωνίας, ενθαρρύνοντας τις ατομιστικές και προσοδοθηρικές συμπεριφορές.

Αντίθετα, στην άλλη άκρη του πολιτικού μας συστήματος στέκονται αδύναμες και περιθωριοποιημένες εκείνες οι πολυπληθείς κοινωνικές ομάδες που δεν εκπροσωπούνται ή υπο-εκπροσωπούνται στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Άνεργοι, εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, μετανάστες, μονογονεϊκές οικογένειες, κ.ά, δεν διαθέτουν ισχυρή πολιτική «φωνή» που να διαπεράσει το τείχος των οργανωμένων συμφερόντων. Και σήμερα στη δίνη της καταστροφικής κρίσης που βιώνουμε, είναι αυτές ακριβώς οι ομάδες που υποφέρουν περισσότερο, σηκώνοντας δυσανάλογα τα βάρη της δημοσιονομικής προσαρμογής, στερούμενες ταυτοχρόνως οποιασδήποτε στήριξης από το αναποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής προστασίας (και αυτό προσαρμοσμένο στα ισχυρά αιτήματα της προσοδοθηρίας).

Οι «ξεχασμένες ομάδες» (για να δανειστούμε τον επιτυχημένο όρο του σπουδαίου αμερικανού οικονομολόγου Mancur Olson) εμφανίζονται δυστυχώς σήμερα μόνο στις κοινωνικές έρευνες της Ελλάδας που αποτυπώνουν τους «χαμένους» του εγχώριου οικονομικού παιγνίου, από την απαράδεκτη ακραία φτώχεια μέχρι την προκλητικά βαριά φορολόγηση (ενός μόνο) μέρους της μεσαίας τάξης. Αντίθετα, η πλειοψηφία του πολιτικού μας προσωπικού είναι κάθε στιγμή πρόθυμο να ξιφουλκήσει ενάντια σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια που θίγει τα μικροσυμφέροντα των οργανωμένων ομάδων, δείχνοντας και τα πραγματικά όρια του πολιτικού μας συστήματος.

Σήμερα, εάν έχει κάποιο νόημα και προοπτική η ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς, τούτο δεν είναι άλλο παρά η πολιτική εκπροσώπηση αυτών των ξεχασμένων ομάδων, στο πλαίσιο του επαναπροσδιορισμού της έννοιας του γενικού συμφέροντος, με τρόπο που ενσωματώνει και δεν τεμαχίζει τις διαφορετικές ανάγκες και τα ποικίλα συμφέροντα της κοινωνίας. Και στο κέντρο της συζήτησης πρέπει να βρεθεί η αναζήτηση ενός νέου ρόλου για το κράτος και τις λειτουργίες που επιτελεί. Το «κούφιο» κράτος της μεταπολίτευσης, διαπερατό από τις διάφορες ομάδες συμφερόντων, οφείλει να δώσει τη θέση του σε ένα σύγχρονο κράτος αρκετά ισχυρό ώστε, χωρίς να καταπνίγει τον δυναμισμό των αγορών, να είναι σε θέση να αντιστέκεται στα ποικιλώνυμα ειδικά συμφέροντα.

Η λειτουργική ενσωμάτωση των «ξεχασμένων» ομάδων στο πολιτικό και οικονομικό μας σύστημα αποτελεί απαραίτητο όρο οικονομικής ανάταξης, κοινωνικής συναίνεσης και πολιτικής συνεννόησης. Και είναι ακριβώς αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις που θα πρέπει πρώτιστα να ανταποκριθούν στην «πρόσκληση των 58» για την ανασυγκρότηση της προοδευτικής δημοκρατικής παράταξης. Διαφορετικά, ο μακρύς χειμώνας οικονομικής στασιμότητας, κοινωνικής αποσύνθεσης και πολιτικής ακρότητας δεν θα έχει τέλος για τη χώρα μας.