Το παλιό νέο ΕΣΠΑ

Το ότι η ελληνική δημόσια διοίκηση δεν μαθαίνει από τα λάθη της δεν είναι καινούριο συμπέρασμα. Το ότι ακόμη και σε περιόδους κρίσης και προφανούς ανάγκης αλλαγής πλεύσης, όμως, να μην μαθαίνει και να συνεχίζει στον ίδιο βηματισμό, ε όχι, αυτό είναι νέο. Κι όσο νέο είναι για την ελληνική δημόσια διοίκηση άλλο τόσο είναι και για την Βρυξελλιώτικη γεραφειοκρατία- την αποκαλούμενη και «ευρωπαϊκή». Χαρακτηριστικό παράδειγμα άρνησης διόρθωσης των λαθών του παρελθόντος είναι το λεγόμενο «Νέο ΕΣΠΑ». Σε όσους παροικούν την Ιερουσαλήμ, το νέο ΕΣΠΑ δεν προκάλεσε καμία έκπληξη, ειμή μόνον αρνητική: Είναι δυνατόν να επαναλαμβάνονται τα ίδια κραυγαλέα λάθη που οδήγησαν στην ελαχιστότατη αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων την προηγούμενη προγραμματική περίοδο; Μάλιστα, είναι!

Ιδού, γιατί: Το νέο ΕΣΠΑ- κατά δήλωση των συντακτών του- αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ανάπτυξης, όπως αυτό που σκιαγραφείται στις μελέτες του ΙΟΒΕ, του ΚΕΠΕ και της McKinsey. Αχ, μακάρι να ήταν τόσο εύκολο να προκύψει η ανάπτυξη μέσα από μια μελέτη (ακόμη κι αν αυτή είναι άψογη). Αλλά, ακόμη κι αν συμμεριστεί κανείς το όραμα του ποιητή, μείζονα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα.

Για παράδειγμα, τι ακριβώς εννοείται με το ότι το νέο ΕΣΠΑ τίθεται στην υπηρεσία εφαρμογής των αναπτυξιακών στόχων της μελέτης της McΚinsey? Μιας μελέτης όπου όλοι ξέρουν ότι έμεινε ημιτελής, αφού δεν μπόρεσε να τεκμηριώσει την εφαρμοστικότητα των συγκεκριμένων τομέων οικονομικής δραστηριότητας που έθεσε ως προτεραιότητα. Παρέμεινε στην υπογράμμιση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των τομέων που ανέδειξε σε σχέση με κάποιους άλλους αλλά δεν περιελάμβανε συγκεκριμένες προτάσεις-λύσεις άλλων συσχετιζόμενων προβλημάτων τα οποία αποτελούν πάγια τροχοπέδη στην αναπτυξιακή διαδικασία. Για να δώσουμε μόνο ένα παράδειγμα, δεν αποσαφηνίζεται πως θα επιτευχθεί η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (π.χ. ιατρικός) όταν το καθεστώς αδειοδότησης παραμένει, ακόμη, συγκεχυμένο και αδιαφανές. Πως και που θα αναπτυχθούν οι υποδομές που απαιτούνται, γι’ αυτό, όταν μείζονα ζητήματα, όπως για παράδειγμα, οι χρήσεις γης παραμένουν ακόμη αχαρτογράφητες;

Πως μπορούμε να συζητάμε για την έξοδο από την κρίση μέσω τέτοιων ημιτελών προτάσεων, όταν γνωρίζουμε ότι απαιτούνται τεκτονικές αλλαγές για να υποχωρήσει- έστω και κατ’ ελάχιστον- η πολυπλοκότητα του λαβυρινθώδους πελατειακού διοικητικού τερατουργήματος;

Στο νέο ΕΣΠΑ δεν δίνονται απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα παρά προβάλλονται αξιωματικές θέσεις μη μηδενική αναλυτική αξία (π.χ. «ο στόχος μας είναι η επανάκαμψη της οικονομίας. Κάθε διαθέσιμο ευρώ πρέπει να αξιοποιηθεί ώστε να περιοριστούν οι συνέπειες της κρίσης και να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή.....και η Ελλάδα να επιστρέψει σε τροχιά ανάπτυξης...»). Και συνεχίζει απτόητο: «Το νέο ΕΣΠΑ ενσωματώνει τις «εθνικές προτεραιότητες»(;) σ’ ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό αναπτυξιακό πλαίσιο».

Θαυμάστε, τώρα, τις εθνικές προτεραιότητες: «Ενίσχυση της επιχειρηματικότητας/Βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης/ολοκλήρωση βασικών υποδομών και προστασία του περιβάλλοντος/αντιμετώπιση της κρίσης, καταπολέμησης της φτώχειας και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας». Τα πάντα, όλα...όσο πιο στρογγυλεμένα τόσο πιο καλά...να χωράνε όλα...και η θέση και η κριτική και η απόρριψη και η υποχώρηση...

Τέσσερα είναι, αυτή τη φορά, τα λεγόμενα «εθνικά επιχειρησιακά προγράμματα («για την μέγιστη συνέργεια και αποτελεσματικότητα», όπως, κατά λέξη, αναφέρεται), και είναι τα εξής: «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα», «Μεταρρύθμιση του Δημοσίου», «Περιβάλλον-Μεταφορές» και «Εκπαίδευση/Κατάρτιση/Απασχόληση». 10 δις θα κατανεμηθούν μεταξύ αυτών. Κύριος οίδε, γιατί και πως η «Εκπαίδευση/Κατάρτιση/Απασχόληση» θα λάβει 2 δις, ενώ η «Μεταρρύθμιση του Δημοσίου» 0.4 δις....

Ας εξετάσουμε συστηματικότερα ένα απ’ αυτά: Το «Μεταρρύθμιση στο Δημόσιο». 400 εκ. Ευρώ θα δαπανηθούν για μια «ολοκληρωμένη στρατηγική αλλαγών σε οριζόντιους τομείς που διαπερνούν τις δομές και αφορούν προβλήματα οργάνωσης, διαχείρισης και ελέγχου» .... ....«Τι, δεν καταλαβαίνεις;»..... που λέει και ο Βορειοελλαδίτης συμπολίτης μας στη σχετική διαφήμηση; Τι; Μήπως, τη ratio του ίδιου του προγράμματος; Πως δικαιολογείται, δηλαδή, η ύπαρξη νέου προγράμματος χωρίς να έχουν αποκατασταθεί τα έκτροπα που διαδραματίσθηκαν κατά τη διάρκεια του προηγούμενου προγράμματος, του «Διοικητική Μεταρρύθμιση 2007-2013», πολλαπλάσιου προϋπολογισμού, το οποίο πήγε, στην κυριολοξεία, «άκλαυτο» από δράσεις και παραλείψεις «επιφανών» πολιτικών ανδρών;

Μήπως, πάλι, είναι ακατανόητο το ότι θύτες και θύματα θα είμαστε πάλι όλοι μαζί, αντάμα, σα να μην τρέχει τίποτα; Σταλινικοί γραφειοκράτες με μοναδική αποστολή να μπλοκάρουν, να ακυρώνουν, να διαστρεβλώνουν κάθε έννοια νομιμότητας και αποτελεσματικότητας, οι οποίοι, επί σειρά ετών, έχουν διαλύσει μέσω του «πρότζεκτ μάνατζμεντ» αλά γκρέκα, τόσα και τόσα προγράμματα, θα εξακολουθήσουν να διοικούν και αυτό το ΕΣΠΑ;

Τίποτα απ’ όλα τα προηγούμενα δεν είναι προβλήμα για κανέναν;

Ένα πρόγραμμα διοικητικής μεταρρύθμισης το οποίο, ακόμη και σήμερα, με τις στρατιές των ανέργων ενώπιον τους, οι πολιτικοί, αντί να το χρησιμοποιήσουν για να διευκολύνουν επενδύσεις, να ανοίξουν δουλειές, να απλουστεύσουν διαδικασίες, το «σπάνε» σε δράσεις «κοινωνικής αλληλλεγγύης», δηλαδή, σε κοινωνικά επιδόματα στους λιμοκτονούντες, ώστε να παρακινηθούν να ξανα-ψηφίσουν... Ούτε κι απ’ αυτό το γεγονός δεν εξάγεται καμμία συνέπεια για κανέναν;

Εκεί, όμως, όπου το δήθεν νέο ΕΣΠΑ αποδεικνύεται μεγαλύτερος νεκροθάφτης της μεταρρύθμισης απ’ όλα τα προηγούμενα, είναι όταν αναγγέλει τις δομές εφαρμογής των όσων απροσδιόριστων και χαοτικών εξήγγειλε προηγουμένως: Δημιουργείται νέα «επιτελική» μονάδα ΕΣΠΑ η οποία θα αναλάβει να προτείνει και να παρακολουθεί την υλοποίηση σε κάθε Υπουργείο των έργων! «Σε κάθε Υπουργείο», είτε είναι χρήσιμο ή άχρηστο, υπερ-στελεχωμένο η υπο-στελεχωμένο, ό,τι κι αν είναι, το μεταρρυθμιστικό ΕΣΠΑ θα πρέπει να παρακολουθήσει και θα σεβαστεί το δομικό φρενοκομείο που λέγεται «ελληνική κεντρική διοίκηση»- αυτό, δηλαδή, ακριβώς, που θα έπρεπε να αλλάξει!

Η κακοδαιμονία της ελληνικής δημόσιας διοίκησης είναι, πάντα, δομική. Έχοντας οι κρατούντες μια παιγνιώδη διάθεση με τις δομές, τις αυξομειώνουν, κατά βούληση, θεωρώντας ότι αυτές από μόνες τους μπορούν να διαφαλίσουν (και) τα όποια επιθυμητά αποτελέσματα. Σήμερα, όμως, θεωρώ ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη υποχώρηση. Η κατάργηση των Ειδικών Υπηρεσιών και η δημιουργία γραφειοκρατικών δομών με πολύ μικρότερες δυνατότητες και με αδυναμία δικτύωσης με συναφέις διοικητικές/εκπαιδευτικές δομές, προιωνίζουν, απλώς, πολύ χειρότερης ποιότητας, έργα.

Οι παράλληλες δομές που δημιουργήθηκαν τις δύο προηγούμενες δεκαετίες είχαν ως σκοπό την ανάπτυξη πυρήνων νέας γνώσης, με επίκεντρο το μάνατζμεντ ώστε να μπορέσουμε, κάποτε, και εμείς, να διαρρήξουμε τον αποστεωμένο και αρτηριοσκληρωτικό νομικό φορμαλισμό που μας ταλανίζει.

Εν τέλει, το νέο ΕΣΠΑ είναι απελπιστικά παλιό! Δεν ξέρει κανείς για ποιό πράγμα πρέπει να αισθάνεται μεγαλύτερη απογοήτευση: Από μια Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία θυμίζει μια φοβισμένη εθνική ομάδα, που δεν τολμάει, μετά από δύο δεκαετίες να ορθώσει το ανάστημά της και να αποκαταστήσει μέσω των δημοσίων πολιτικών της το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης το οποίο σήμερα, σέρνεται διάτρητο... Ή, από μια εθνική ομάδα ανεγκέφαλων γραφειοκρατών η οποία έχει ως βασικό κίνητρο της ενασχόλησής της με το ΕΣΠΑ την επιβίωσή της και μόνο;

Εναπόκειται στους λίγους νοήμονες και μη ενσωματωμένους ακαδημαϊκούς, εμπειροτέχνες και πολίτες να πυκνώσουν την κριτική τους ελπίζοντας, κάποια στιγμή, σε καλύτερες μέρες...