Τρεις ελληνικοί μύθοι για την κρίση

Φώτης Γεωργελές από την Athens Voice

Πριν λίγες μέρες η τηλεόραση έπαιζε μια παλιά ταινία της δεκαετίας του ’70, «Το Δίκτυο». Μια κούκλα και αδίστακτη Φαίη Ντάναγουεϊ, τηλεοπτικός παραγωγός ειδήσεων, αποφασίζει να αλλάξει το δελτίο. Εκεί που οι παρουσιαστές εκφωνούσαν ή έστω σχολίαζαν τις ειδήσεις, τώρα φώναζαν, κατήγγελλαν την κυβέρνηση, το σύστημα, το κράτος. Μα αυτό δεν είναι ενημέρωση, έλεγαν οι δημοσιογράφοι. Όταν ο λαός είναι θυμωμένος και φωνάζει, απαντούσε αυτή, τότε τα media οφείλουν να μεγεθύνουν τη φωνή του, να φωνάζουν δυνατότερα. Η Φαίη είχε άδικο, όμως ήταν όμορφη και νέα, κανείς δεν μπορούσε να της αντισταθεί. Αμέσως το «σόου-ειδήσεις» γίνεται δημοφιλές, η Αμερική κάθεται μπροστά στις οθόνες να δει τον παρουσιαστή που φωνάζει και οδύρεται, τα νούμερα εκτινάσσονται, η επιτυχία έρχεται. Μετά, ακολουθεί η κατάρρευση.

Έβλεπα την ταινία στο σκοτάδι με ένα πικρό χαμόγελο. Σκεφτόμουν τη φοβερή εκδοτική πολιτική της Athens Voice αυτά τα χρόνια της κρίσης. Όταν ο κόσμος αγανακτισμένος φώναζε στις πλατείες, εγώ έλεγα ψυχραιμία, παιδιά, τώρα χρειάζεται σοβαρότητα και υπευθυνότητα για να βγούμε από την κρίση. Και δεν μου ’φτανε αυτό, έγραφα κιόλας ότι πρέπει ο καθένας μας να αντιμετωπίσει τις δικές του ευθύνες, να διορθώσει τα δικά του λάθη. Ό,τι ακριβώς δηλαδή περίμενε ο κόσμος ν’ ακούσει. Δεν είμαι χαζός, μετά από τόσα χρόνια σ’ αυτή τη δουλειά ξέρω πόσο πιασάρικη είναι η συνταγή της Φαίης. Πόσο αποδοτικό είναι να ποντάρεις στο θυμό, την οργή, το μίσος. Να καθησυχάζεις, να υπόσχεσαι εύκολες λύσεις, επιστροφή στο γνώριμο, ασφαλές, πλην ανέφικτο παρελθόν. Όμως πίστευα ότι δεν υπήρχε κανένα περιθώριο. Η χρεοκοπία ενός κράτους είναι συγκλονιστική, συμβαίνει μια φορά κάθε 100 χρόνια, καταστρέφει ολόκληρες γενιές. Μόνο η ξαφνική συνειδητοποίηση, η γρήγορη αντίδραση, μπορεί να περιορίσει τις ζημιές.

Τότε, το 2010, το 2011, τα πρώτα χρόνια, μετά από κάθε τέτοιο κείμενο ακολουθούσαν στην ηλεκτρονική Voice δεκάδες οργισμένα σχόλια που αποκάλυπταν το ρόλο μου ως «εχθρού του λαού». Τώρα, 4 χρόνια μετά, όπως θα έχετε ήδη δει, τέτοια σχόλια είναι ελάχιστα παρ’ όλο που η επισκεψιμότητα στην ιστοσελίδα της εφημερίδας έχει τριπλασιαστεί. Άλλοι συμφωνούν, άλλοι διαφωνούν, όπως είναι φυσικό, ανταλλάσσουν επιχειρήματα, αλλά δεν βρίζουν, δεν αναζητούν προδότες. Κι όταν καμιά φορά συμβαίνει είναι οργανωμένο, οι προγραμματιστές της εφημερίδας γελάνε, μας λένε, τα τελευταία 60 σχόλια έχουν ανέβει από το τάδε IP. Τους έπεισα εγώ; Όχι, πέρασε χρόνος, μας έπεισε όλους η ζωή.

Είχαμε από την αρχή να αντιμετωπίσουμε τρία παραμύθια, τρεις ελληνικούς μύθους να ξεπεράσουμε για να μπορέσουμε να αντιδράσουμε. Ο πρώτος ήταν η ολοκληρωτική άρνηση της πραγματικότητας: δεν υπάρχει κρίση, είναι παραμύθι χωρίς δράκο. Δεν χρωστάμε, δεν πληρώνουμε. Είναι κόλπο των τοκογλύφων να πάρουν τα λεφτά μας, των ξένων να πάρουν την Ακρόπολη, των Ευρωπαίων που μας ζηλεύουν γιατί είμαστε ατίθασοι και περνάμε καλά. Σήμερα κανένας απατεώνας δεν λέει τέτοια πράγματα, εκτός από κάποιους ξεχασμένους ψεκασμένους. Σήμερα όλοι ξέρουμε ότι το κράτος μας ξόδευε 24 δις περισσότερα από τα έσοδά του, τα οποία σταμάτησαν να μας δανείζουν. Κανείς δεν μιλάει για χούντες και δυνάμεις κατοχής και προδότες. Ακόμα και η αντιπολίτευση ζητάει «μη δανειακή χρηματοδότηση», 4 χρόνια δηλαδή μετά, ύστερα από τόσες οδυνηρές περικοπές, ζητάμε ακόμα λεφτά, χρειαζόμαστε ακόμα λεφτά για να ζήσουμε. Σκέψου πόση βοήθεια χρειαζόμαστε στην αρχή από τους εταίρους μας. Τότε, αναρωτιέμαι, γιατί αιματοκυλιστήκαμε τόσο μεταξύ μας; Και άραγε, αναρωτιέμαι ακόμα, θα ζητήσει ποτέ κανείς συγνώμη για όλη αυτή την παράνοια που διέλυσε την κοινωνία μας και καθυστέρησε τόσα χρόνια την προσπάθεια εξόδου από την κρίση;

Όμως η παράνοια της «συνωμοσίας εναντίον μας» ήταν το παραμύθι για να χτιστεί ο δεύτερος μύθος, ο «αγώνας ενάντια στη λιτότητα». Τώρα, 4 χρόνια μετά, ξέρουμε τι σήμαινε. Το έλλειμμα σχεδόν εκμηδενίστηκε πια, μειώθηκε κατά 25% το εθνικό προϊόν. Όμως δεν χάσαμε όλοι 25%. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι έγιναν άνεργοι, έχασαν τα πάντα. Εκατοντάδες χιλιάδες πληρώνονται έναντι, όταν υπάρχουν λεφτά στο ταμείο, με 500 ευρώ. Εκατοντάδες χιλιάδες δεν έχουν πια ασφάλιση, έκλεισαν τα μαγαζιά, τις επιχειρήσεις τους, δεν έχουν να πληρώσουν τα ταμεία, είναι στο έλεος του θεού. Κάποιοι έχασαν τα πάντα για να χάσουν οι άλλοι όσο το δυνατόν λιγότερα. Ο αγώνας ενάντια στη λιτότητα ήταν εξαρχής παραπειστικός. Όταν δεν σου δανείζουν και έχεις έλλειμμα, τότε από κάπου θα κοπούν λεφτά. Η αντιμνημονιακή άρνηση της πραγματικότητας είχε σκοπό αυτό ακριβώς: να προστατεύσει τα πιο ισχυρά στρώματα της κοινωνίας και να μεταφέρει τα βάρη στα ασθενέστερα. Τώρα κανείς δεν υπόσχεται μαγικές λύσεις. Ούτε Ζάππεια, ούτε λεφτά από τη Ρωσία και πετρέλαια από τον Τσάβες. Τώρα ακόμα και η αντιπολίτευση μιλάει για «πλεονασματικούς προϋπολογισμούς». Τι άλλο να πεις άμα δεν σου καλύπτει κανένας τα ελλείμματά σου με δανεικά; Δεν είναι μόνο αναπόφευκτο. Είναι και η μίνιμουμ κοινωνική ευθύνη. Πόσο δίκαιο είναι να ζεις υπεράνω των δυνατοτήτων σου χρεώνοντας τα παιδιά σου; Ο αγώνας ενάντια στη λιτότητα ήταν αγώνας για να μην είναι η λιτότητα δίκαιη.

Οι δύο προηγούμενοι μύθοι της κρίσης έχουν πια αποκαλυφθεί. Μένει ο τρίτος, ο οποίος είναι και ο δυσκολότερος γιατί αφορά τους «ευνοημένους», τα ισχυρότερα στρώματα της κοινωνίας μας. Η ελπίδα ότι γίνεται να μεταφερθούν όλα τα βάρη της κρίσης στους ασθενέστερους και το σύστημα να συνεχίσει να λειτουργεί όπως πριν, είναι φρούδα. Το βλέπουμε πια καθαρά. Όσο δεν αλλάζει το σύστημα, το παιχνίδι είναι μηδενικού αθροίσματος. Αφού κανείς δεν μας δίνει δωρεάν λεφτά, ό,τι κερδίζει ο ένας, η κάθε επαγγελματική ομάδα, το χάνει ο άλλος. Όταν μεγάλες επαγγελματικές ομάδες, όπως οι αγρότες, κερδίζουν αφορολόγητες ρυθμίσεις, οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι πληρώνουν 55% προκαταβολή φόρου αν έχουν ένα ευρώ έσοδα από μπλοκάκια και ενοίκια. Και δεν έχουν πια να πληρώσουν. Έτσι κι αυτό έφτασε στο τέλος του. Και οι προνομιούχοι που νόμιζαν ότι απέφυγαν τις βαρύτερες συνέπειες, ότι διατήρησαν τα κεκτημένα, θα πληρώνουν για τα σπίτια τους αυξημένους φόρους, τέλη κυκλοφορίας κι άλλους φόρους κρυφούς, θα μειώνονται οι συντάξεις, θα χρεοκοπούν τα ταμεία. Στο τέλος θα πληρώσουν όλοι περισσότερα. Προσπαθώντας να διατηρήσουν ένα σύστημα που έχει χρεοκοπήσει. Ήδη μας προειδοποιούν πάλι. Μας προειδοποιούν όλοι, όχι μόνο η Μέρκελ αλλά και το αριστερό Die Linke, το αδελφό κόμμα του Σύριζα. Άλλα λεφτά δωρεάν δεν υπάρχουν, φορολογήθηκαν οι περιουσίες με τα «χαράτσια», τώρα θα φορολογηθούν οι καταθέσεις στις τράπεζες με «κεφαλαιακό φόρο» αν χρειαστούν κι άλλα χρήματα. Οι χώρες θα διασώζονται πρώτα από μόνες τους. Δεν μπορεί κανένας να πει ότι δεν μας έχουν προειδοποιήσει.

Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Μόνο ένα ισχυρό μεταρρυθμιστικό σοκ μπορεί να επαναφέρει την Ελλάδα στην ανάπτυξη. Όλες αυτές οι προσπάθειες που βλέπουμε κάθε μέρα της κάθε μιας επαγγελματικής ομάδας να διασώσει τα δικά της κεκτημένα, να διατηρήσει ένα σύστημα που έχει χρεοκοπήσει αμετάκλητα, είναι καταστροφικές και αυτοκαταστροφικές. Είναι δύσκολο να κάνουμε σε λίγα χρόνια όσα άλλες χώρες έκαναν σε περισσότερα, αλλά εμείς φταίμε για το χαμένο χρόνο. Όσο πιο γρήγορα το πάρουμε απόφαση, τόσο πιο γρήγορα θα βγούμε από το δράμα. Η Κύπρος είναι δίπλα μας. Παρασυρμένη από τη δική μας ανεύθυνη αντιμετώπιση, δοκίμασε την ίδια άρνηση πραγματικότητας. Ο τυχοδιωκτισμός της όμως κράτησε μια βδομάδα. Όχι 4 χρόνια. Σήμερα κανείς δεν μιλάει για πρόβλημα Κύπρου. Η τρόικα δεν πηγαίνει καν ή πάει υπηρεσιακά, το πρόγραμμα προσαρμογής έχει ξεπεραστεί από τους ίδιους. Ζουν ήδη την επόμενη μέρα. Εμείς ζούμε ακόμα με τους μύθους της προηγούμενης μέρας. Η καθυστέρηση να βγούμε από τη δύσκολη θέση οφείλεται μόνο σε μας. Αν θα το ξεπεράσουμε ή θα ζήσουμε για καμιά δεκαετία ακόμα μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας εξαρτάται από το πόσο γρήγορα θα δεχτούμε την πραγματικότητα.