Ο συγκλίνων φακός

Οι κόκκινες σημαίες το βράδυ εκείνο ήταν δικές μας. Παλιοί Β πανελλαδικάριοι, εγώ, ο Βασίλης Π, ο Νίκος Π, ο Μάκης Β, ο Μπούμπης, η Μαρίτα, η Χρυσούλα, ο Τάκης ο Δούρειος με ένα βανάκι που ήταν ακόμα ΚΚΕ εσ,  και άλλοι ξεκινήσαμε πάνω σε μηχανάκια από το σπίτι των Φυσικών ψηλά στη Βουλγαροκτόνου και κατεβήκαμε στο κέντρο με κάτι κόκκινες σημαίες που μας είχαν απομείνει. Στο δρόμο μας ρωτούσαν αν πάει καλά το ΚΚΕ και εμείς απαντούσαμε ότι πανηγυρίζουμε γιατί "έπεσε η Δεξιά" (Leo)

του Ευθύμη Δημόπουλου

Οι παλαιότεροι θα το θυμούνται. Το βράδυ της 18^ης Οκτωβρίου 1981 η Ομόνοια έχει πλημμυρίσει από πράσινες σημαίες που πανηγυρίζουν τη νίκη του ΠΑΣΟΚ. Μέσα σε αυτό το πράσινο πλήθος κυκλοφορούν και κάποιοι κρατώντας κόκκινα λάβαρα με το σφυροδρέπανο. Ορισμένοι είπαν ότι είναι μέλη του ΚΚΕ εσ., άλλοι ότι είναι κομμουνιστές που ψήφισαν ΠΑΣΟΚ ενώ διάφοροι διέδιδαν ότι πρόκειται για τροτσκιστές (!). Ανεξάρτητα από τις ερμηνείες για το περιστατικό το βέβαιο είναι ότι ο εκλογικός θρίαμβος του ΠΑΣΟΚ αποτύπωνε τότε τις διαθέσεις ενός μεγάλου πλήθους, το οποίο ανεξάρτητα από πολιτικές καταβολές συσπειρώθηκε γύρω από το θολό αλλά μαγνητικό αίτημα της Αλλαγής. Το ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβρη του 1981 λειτούργησε ως ο συγκλίνων φακός ενός μεγάλου φάσματος προσδοκιών.

Έτσι συμβαίνει συνήθως με τα ανερχόμενα πολιτικά ρεύματα. Αρδεύονται από διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις και παιδείες, συσπειρώνουν ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και παρά τον «πλαστικό» πολιτικό σκελετό τους διαθέτουν ισχυρό βαρυτικό πεδίο. Ένα αντίστοιχο πολιτικό ρεύμα ίσως εκφραστεί (ακόμη και αν υπολείπεται κατά πολύ σε μέγεθος αυτού του 1981) και στη σημερινή ελληνική συγκυρία γύρω από το αίτημα της ανανέωσης και εξυγίανσης της πολιτικής ζωής.

Η ελληνική χρεωκοπία, όπως και αν διαβαστεί, δε θα γίνει ποτέ πλήρως κατανοητή, αν δεν περιλάβουμε στην ερμηνεία της το ρόλο του κομματικού συστήματος, κυβερνητικού και αντιπολιτευτικού. Η ελληνική χρεωκοπία εκτός από οικονομική είναι και χρεωκοπία, όχι βέβαια του κοινοβουλευτισμού, αλλά του κομματισμού. Το αίτημα για ανανέωση - εξυγίανση στην πολιτική ζωή, για αναθεώρηση της σχέσης κράτους – κόμματος – πολίτη, προκειμένου να χαραχθεί η πορεία εθνικής ανασυγκρότησης πήρε, από τις αρχές της κρίσης, μια ξεχωριστή θέση στο δημόσιο διάλογο.

Σε πρώτη φάση το αίτημα αυτό σμιλεύτηκε από ομάδες διανοουμένων, από κομματικές μειοψηφίες (ιδίως στη ΔΗΜΑΡ) ή άλλα μικρότερα κόμματα (ΔΡΑΣΗ) και πολιτικές κινήσεις. Υποστηρίχθηκε από τμήματα της μορφωμένης μεσαίας τάξης, από αντιεθνικιστές, ευρωπαϊστές, υπέρμαχους των μεταρρυθμίσεων. Από αυτό που θα αποκαλούσαμε σε αδρές γραμμές «δυτικοευρωπαϊκή πτέρυγα της ελληνικής κουλτούρας», τη μήτρα κάθε εκσυγχρονιστικής απόπειρας στη νεότερη ελληνική ιστορία. Σε δεύτερη φάση το αίτημα υπέρβασης του παλαιοκομματισμού και των παρασιτικών πρακτικών του μορφοποιήθηκε πολιτικά με την κίνηση των 58 και την επιδίωξη τους να προχωρήσουν «μαζί με τα κόμματα της κεντροαριστεράς πέρα από τον κομματισμό». Η κίνηση αυτή συσπείρωσε, έστω και προσωρινά, ένα διευρυμένο κεντροαριστερό ακροατήριο. Ωστόσο, οι εξελίξεις που ακολούθησαν σε ΔΗΜΑΡ – ΠΑΣΟΚ και η κατάληξη της «Ελιάς» έδειξαν τα όρια προσαρμογής των κομματικών μηχανισμών στα αιτήματα των καιρών. Ένα μεγάλο μέρος των πολιτών που προσωρινά στήριξαν το κάλεσμα ανανέωσης και ενότητας των 58 έμεναν για μια ακόμη φορά χωρίς πολιτική έκφραση, αμήχανοι, μπερδεμένοι. Ήταν πια φανερό ότι η ζήτηση εκ μέρους των πολιτών για ανανέωση ξεπερνούσε κατά πολύ την προσφορά των παραδοσιακών κομματικών σχηματισμών.

Σε αυτή τη συγκυρία έκανε την εμφάνισή του στην πολιτική σκηνή το ΠΟΤΑΜΙ του Σ.Θεοδωράκη και αμέσως συσπείρωσε ένα ακροατήριο που προέρχεται τόσο από τους 58 αλλά παράλληλα μεγεθύνεται, απ’ όσο δείχνουν οι δημοσκοπήσεις και το «βουητό» στις διαδικτυακές κυψέλες, με νέο αίμα. Ανθρώπους νέους, πολίτες ίσως όχι μυημένους στις πολιτικές λεπτομέρειες, χωρίς κομματική ένταξη, πιθανόν χωρίς θεωρητικό πολιτικό οπλισμό - ορισμένοι τους αποκαλούν απολίτικους (τι άραγε να σημαίνει αυτό σήμερα ;) - αλλά πολίτες πιο ώριμους και πιο αποφασισμένους για συμμετοχή στα δημόσια πράγματα απ’ ότι το 2010. Η διαίσθηση, οι ιδέες, οι ανάγκες, οι αξιακές αναφορές, το συναίσθημα όλου αυτού του κόσμου προσλαμβάνουν θετικά την κίνηση του Θεοδωράκη.

Πολλοί κατηγορούν την κίνηση Θεοδωράκη ως επικοινωνιακή, πολιτικά ασπόνδυλη και ρηχή. Πιθανόν να έχει βάση μια τέτοια κριτική. Αλλά όλοι μας ξεχνάμε ότι η ισηγορία είναι μια θεμελιώδης αρχή της δημοκρατίας. Όταν μέσα στην Εκκλησία του Δήμου ακούγεται το ερώτημα «Τις αγορεύειν βούλεται ;» ο καθένας έχει το δικαίωμα να πάρει το λόγο και να εκφράσει την άποψή του ακόμη και αν δεν ανήκει σε «κομματικές αριστοκρατίες», ακόμη και αν δεν είναι επαγγελματίας πολιτικός, ακόμη και αν ο λόγος του είναι αδιαμόρφωτος. Ειδικά μάλιστα σε συνθήκες κρίσης όπου η αναζήτηση διεξόδου συντονίζεται με την πολιτική καινοτομία.

60 περίπου ημέρες πριν τις ευρωεκλογές και με δεδομένους τους πολιτικούς σχηματισμούς που θα διεκδικήσουν την ψήφο μας το αίτημα της ανανέωσης και εξυγίανσης στη δημόσια ζωή πρέπει να υποστηριχθεί με ψήφο και όχι μόνο με «δημιουργικό προβληματισμό». Αν τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών δεν το αποτυπώσουν, η κομματική αλαζονεία και ο πολιτικός κομφορμισμός θα είναι πάλι οι μοναδικοί παίκτες στη δημόσια ζωή.

Το Ποτάμι του Θεοδωράκη, προσωπικότητες από το χώρο των 58, πολίτες από τοπικές επιτροπές πρωτοβουλίας της κίνησης, υγιείς δυνάμεις που ζητούν να χειραφετηθούν από τις ηγεσίες τους στα κόμματα της κεντροαριστεράς έχουν ακόμη την ευκαιρία σύνθεσης ενός λαμπρού ψηφοδελτίου και ενός ισχυρού πολιτικού επιτελείου. Όχι με σκοπό το εκλογικό αλισβερίσι για ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών, αλλά τη διαμόρφωση μιας ευρύτερης εκλογικής συμμαχίας που θα λειτουργήσει ως συγκλίνων φακός των αιτημάτων ανανέωσης και μεταρρύθμισης. Οι πολιτικές συγγένειες που έχουν είναι πολύ ισχυρότερες από τις όποιες διαφορές τους. Η ευκαιρία δεν πρέπει να χαθεί.