Το Ποτάμι και το ρήγμα

του Ευθύμη Δημόπουλου

Η χρεωκοπία της χώρας προκάλεσε ένα βαθύ, ορατό ρήγμα (για να παραλλάξω τον τίτλο του σημαντικού βιβλίου του Α.Δοξιάδη) στη σχέση των πολιτών με το μεταπολιτευτικό κομματικό σύστημα. Χωρίς αναγέννηση και ανανέωση της πολιτικής ζωής η πληγή αυτή θα κακοφορμίζει διαρκώς, η πολιτική σταθερότητα θα απειλείται, οι μεταρρυθμίσεις θα νοθεύονται ή θα ενοχοποιούνται και η χώρα θα σέρνεται πίσω από τις συγκυρίες. Σε αυτό το περιβάλλον το γεγονός ότι το ΠΟΤΑΜΙ εισβάλλει στην πολιτική ζωή μόνο ελπιδοφόρο μπορεί να χαρακτηριστεί.

Πρώτα απ’ όλα γιατί για πρώτη φορά η μαζική δυσφορία πολιτών προς τον παλαιοκομματισμό μπαίνει στην κοίτη του κοινοβουλευτισμού, του ευρωπαϊσμού και της δημιουργίας. Πρόκειται για μια υγιή αντίδραση της κοινωνίας, αν σκεφτούμε πόσο υποφέρουμε ακόμη από τη βία και τον υστερικό ανορθολογισμό του πολιτικού εξτρεμισμού. Εξαιτίας όμως των υψηλών δημοσκοπικών αποτελεσμάτων που συγκεντρώνει το ΠΟΤΑΜΙ και επειδή δεν γεννήθηκε από κομματική μήτρα ή δεν έχει διαπιστευτήρια κομματικής νομιμοποίησης κατηγορείται από φορείς του πολιτικού κατεστημένου ότι εισάγει στην πολιτική σκηνή τον ερασιτεχνισμό, την ελαφρότητα, μια pop εκδοχή πολιτικής, τη στιγμή που οι καιροί απαιτούν τεχνογνωσία, επαγγελματισμό, εμπειρία τις οποίες υποτίθεται ότι κατέχουν μόνο οι «έχοντες προϋπηρεσία». Αναμφίβολα η κρατική διοίκηση και η άσκηση εξουσίας είναι υπόθεση επαγγελματιών. Όμως αφενός η πολιτική συμμετοχή και η διεκδίκηση αξιωμάτων αντιπροσώπευσης στη δημοκρατία είναι καταστατικά θεμελιωμένη για όλους αφετέρου η άσκηση πολιτικής και διοίκησης οπωσδήποτε δεν είναι προνόμιο κομματικής κληρονομιάς ή επετηρίδας, ειδικά μάλιστα όταν η επαγγελματική της ανεπάρκεια «φωνάζει». Επιπλέον καλό θα ήταν να μη μας διαφεύγει, ότι η δημοκρατία ιστορικά ενηλικιώθηκε μέσα από συγκρούσεις με αριστοκρατικές αντιλήψεις που θεωρούσαν πολιτικά ανώριμους όσους διεκδικούσαν τη διεύρυνσή της (για παράδειγμα το δικαίωμα ψήφου χωρίς περιορισμούς περιουσίας, φύλλου και ηλικίας). Είναι να απορεί λοιπόν κανείς πως ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ από τη μια προπαγανδίζει τη σταυροδοσία στο ευρωψηφοδέλτιο ως δείγμα σεβασμού στην κρίση των μαζών και την ίδια στιγμή χλευάζει την άσκηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων της ισηγορίας και του εκλέγεσθαι από το ΠΟΤΑΜΙ;

Το ΠΟΤΑΜΙ επικρίνεται ότι δεν έχει «Θέσεις». Και όμως αυτή η «αδυναμία» μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά ωφέλιμη για το δημόσιο διάλογο και τη διαχείριση των μεγάλων προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας. Είναι φανερό εδώ και καιρό ότι τα προβλήματα αυτά δεν μπορούμε να τα λύσουμε αν αναπαράγουμε τον τρόπο σκέψης και δράσης που τα γέννησε ή τα διόγκωσε. Δεν μπορούμε να τα λύσουμε με κομματική προπέτεια. Η παραδοσιακή κομματική κουλτούρα το πρωί κυκλοφορεί μπροσούρες Θέσεων επί παντός επιστητού και το βράδυ ψέλνει το προσευχητάρι του πολιτικού κόστους και του ρουσφετιού. Έτσι τα κόμματα έφτασαν να έχουν άποψη και ανάμιξη στα πάντα. Από το πως πρέπει να λειτουργούν τα σχολεία και τα νοσοκομεία μας μέχρι το πως πρέπει να διαχειριζόμαστε τα σκουπίδια και να κτίζουμε τις πόλεις μας. Και καταντήσαμε μια κοινωνία κομματικών δικτύων αλλά όχι μια κοινωνία θεσμών. Ενόχλησε που ο Θεοδωράκης είπε πως «δανειζόμαστε τόσο από την αριστερή όσο και από τη φιλελεύθερη σκέψη». Και όμως χρειαζόμαστε συνθετικές λύσεις, λύσεις μικτές που δανείζονται στοιχεία από διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές κουλτούρες. Χρειαζόμαστε ένα θετικό, πρακτικό, σχεδόν μαστορικό πνεύμα για τη διαχείριση των προβλημάτων μας. Για πόσο καιρό ακόμη μπορούμε να αναζητούμε λύσεις στην παραγωγική ανασυγκρότηση, στην ανεργία, στο ασφαλιστικό, στην εκπαίδευση και στη μετανάστευση κρατώντας ανά χείρας το κομματικό manual; 

Πολιτική δεν είναι μόνο τα προγράμματα. Είναι και τα πρόσωπα και το ήθος τους. Το ΠΟΤΑΜΙ, καθότι δεν έχει εμπλακεί στο μοίρασμα κομματικών οφίτσιων και φέρνει άφθαρτα πρόσωπα στη δημόσια σκηνή, μπορεί να προσδώσει εμπιστοσύνη και αξιοπιστία στη μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Ένα πρόσφατο παράδειγμα για τη σχέση πολιτικού ήθους και μεταρρύθμισης είναι κατατοπιστικό. Η απόφαση της κυβέρνησης για αυτοαξιολόγηση των σχολικών μονάδων σε πρώτη φάση και αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών σε δεύτερη συναντά μεγάλες αντιδράσεις. Το 93% των δασκάλων υπόγραψε αποφάσεις συλλόγων διδασκόντων που απορρίπτουν τη διαδικασία. Σίγουρα ένα τμήμα από αυτούς που έχουν υπογράψει είναι φανατικοί, άλλοι θέλουν απλώς τη βολή τους κτλ. Όμως χιλιάδες από αυτούς που υπογράφουν κατά της αξιολόγησης έχουν περάσει από σκληρές εξετάσεις του ΑΣΕΠ ή μπήκαν στα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων έχοντας πολύ υψηλούς μέσους όρους βαθμολογίας. Εκατοντάδες από αυτούς γνωρίζουν καλά ξένες γλώσσες και μελετούν ή δοκιμάζουν πράγματα στη διδακτική πρακτική τους. Δεν είναι ούτε φυγόπονοι, ούτε βολεμένοι δημοσιουπαλληλίσκοι. Είναι όμως φοβισμένοι για το επαγγελματικό τους μέλλον και κυρίως δύσπιστοι απέναντι στο κομματικό οικοδόμημα της διοικητικής ιεραρχίας στην εκπαίδευση. Θεωρούν ότι Διευθυντές, Σχολικοί Σύμβουλοι, Διευθυντές Περιφερειών, σύμβουλοι υπουργών και ο ίδιος ο Υπουργός στήνουν μια διαδικασία προκάτ από την οποία θα ευνοηθούν οι ημέτεροι και θα την πληρώσουν όσοι δεν έχουν στήριξη σε κομματικές πλάτες. Βέβαια η συνολική άρνηση ελέγχου και αξιολόγησης εκ μέρους των δημόσιων λειτουργών δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, ωστόσο το παράδειγμα δείχνει, και δεν είναι το μόνο, ότι στη συνείδηση της πλειοψηφίας των πολιτών, το υπάρχον πολιτικό προσωπικό δεν μπορεί να εγγυηθεί τη μεταρρύθμιση του κράτους. Γι’ αυτό χρειάζονται άφθαρτες και ανανεωτικές δυνάμεις να ηγηθούν του μεταρρυθμιστικού έργου.

Το ΠΟΤΑΜΙ, αν εξασφαλίσει μεγάλο ποσοστό, μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στη σύνθεση δυνάμεων δημιουργίας και μεταρρύθμισης. Αρκεί να μην αναλωθούμε σε φατριασμούς για την αρχηγία είτε σε μαξιμαλισμούς για ριζικό μετασχηματισμό του ελληνικού πολιτισμικού ήθους. Όχι ότι είναι αβάσιμη αυτή η κριτική για πολιτισμικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας.. Αλλά δεν μπορούμε να περάσουμε ξαφνικά από ένα σύμπαν συνείδησης σε ένα άλλο. Άλλωστε, η πύκνωση – που θα ‘λεγε και ο Κ.Θ.Δημαράς – των φαινομένων αφύπνισης είναι ήδη ορατή και αυτό είναι αισιόδοξο.