Η "μαργαρίτα" συζητά για την Ευρώπη

Την Τετάρτη 30/4/2013 στα γραφεία της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα έγινε μια συζήτηση μεταξύ Ελλήνων bloggers με θέμα «Απειλές κατά της δημοκρατίας στο δρόμο προς τις ευρωεκλογές: Η αναζήτηση μιας νέας αφήγησης για την Ευρώπη». Στο διάλογο συμμετείχε και το δικό μας ιστολόγιο. Ακολουθεί η τοποθέτησή μας στο θέμα.

Λεωνίδας Καστανάς:

Είναι  δυσάρεστο να βλέπεις την Ευρώπη σε βαθιά οικονομική κρίση. Ειδικά όταν ανήκεις σε αυτήν. Και ακόμα πιο δυσάρεστο να βλέπεις την Ελλάδα στα όρια της χρεοκοπίας ειδικά όταν είναι η πατρίδα σου. Αλλά καλό είναι να έχεις αυτογνωσία και εργαλεία να κατανοήσεις το γεγονός. Να γνωρίζεις στοιχειώδεις νόμους της φύσης όπως η αρχή διατήρησης της μάζας και της ενέργειας. Να μην βρίσκεις εύκολα άλλοθι σε νεοφιλελευθερισμούς, μονεταρισμούς, καζινοκαπιταλισμούς, Γερμανούς και προτεστάντες. Ο διαφωτισμός που δεν έφτασε ποτέ εδώ και ο ορθολογισμός, είδος σε ανεπάρκεια στην Ελλάδα, μας έμαθαν τουλάχιστον να μετράμε. Όταν αποφασίσουμε να μετρήσουμε θα τα βρούμε όλα φυσιολογικά.

Η οικονομική κρίση της Ευρώπης είναι φυσικό αποτέλεσμα της ανάπτυξης ενός μεγάλου μέρους του τρίτου κόσμου. Χώρες δισεκατομμυρίων ανθρώπων όπως αυτές της Ανατολικής Ευρώπης, της Ινδίας, της Κίνας, της Κορέας, της Ινδοκίνας, αλλά και της Βραζιλίας κλπ παίρνουν το αίμα τους πίσω. Δικαίως νομίζω. Τα ευρωπαϊκά θαύματα της δημοκρατίας, του κοινωνικού κράτους, της ευημερίας, της τεχνολογίας για τα οποία είμαστε υπερήφανοι στηρίχθηκαν αποκλειστικά στον πλούτο που απομύζησαν οι Ευρωπαίοι  από τις χώρες του τρίτου κόσμου τα τελευταία 500 χρόνια. Δεκάδες λαοί έζησαν για εκατοντάδες χρόνια μέσα στη λάσπη λόγω δικών τους επιλογών και ανεπαρκειών αλλά και λόγω  της σκληρής αποικιοκρατίας την οποία η Ευρώπη επέβαλε. Κάποια στιγμή κατάλαβαν και αυτοί τι τρέχει στη σύγχρονη εποχή, απελευθερώθηκαν από τα παντός είδους δεσμά και άρχισαν και αυτοί να αντιγράφουν, να ανακαλύπτουν και να παράγουν. Ο δυτικός άνθρωπος είχε θεωρήσει ότι η βιομηχανική παραγωγή και η τεχνολογία, δηλαδή η ευμάρεια ήταν αποκλειστικά δικό του προνόμιο. Τώρα που την έχασε κλαίει σα μικρό παιδί που του πήραν το παγωτό. Και αντιδρά με τρόπους που αδικούν την ιστορία του. Η αύξηση της εντροπίας σε κάθε ανοικτό σύστημα είναι νομοτέλεια. Η ποσότητα των εργατικών χεριών, τα χαμηλά μεροκάματα, τα ισχνά ή και ανύπαρκτα εργατικά δικαιώματα, η ευκολία προσαρμογής, οι ελαστικοί νόμοι και η απουσία οικολογικών ανησυχιών έκαναν τις χώρες αυτές ελκυστικές μήτρες παραγωγής και προσέλκυσαν το δυτικό κεφάλαιο. Όταν το κεφάλαιο μετακινείται μαζικά κάπου αφήνει τρύπες και στις τρύπες δημιουργείται ύφεση, ανεργία, πείνα και αγανάκτηση.

Τα τελευταία 20 χρόνια η Ευρώπη διατυπώνει με υπερηφάνεια μιαν ύβρι απέναντι στην Ιστορία και τη Φύση. Αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας και αγαθών στην αναζήτηση της «αθανασίας». Δεν ζούσαν μόνο οι Έλληνες σπάταλα και με δανεικά, ζούσαν και οι υπόλοιποι νότιοι αλλά και ένα μέρος των βορείων. Και αν θέλετε οι βόρειοι άντεξαν στην κρίση γιατί δεν ήταν μόνο παραγωγοί αλλά και εγκρατείς. Μπορεί να υπάρχουν προβλήματα στην αρχιτεκτονική της ευρωζώνης,  στο τραπεζικό σύστημα, ή στη λειτουργία της δημοκρατίας, αλλά αυτά είναι επιφαινόμενα. Είναι πράγματα λογικά που αλλάζουν με το διάλογο πράγμα που η δημοκρατική Ευρώπη έχει κατακτήσει μέσα στους αιώνες. Το νόμο όμως της διατήρησης της ενέργειας δεν μπορεί να τον υπερβεί κανένα σύστημα. Η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη να ζήσει τη λιτότητα και την ανεργία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι ένα σημαντικό μέρος των κεφαλαίων να επιστρέψει. Μέχρι να βρει ένα άλλο όραμα και να διατυπώσει μιαν άλλη αφήγηση για το μέλλον της. Μέχρι να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα της παγκόσμιας αγοράς. Είναι αμφίβολο αν θα βρεθούν τόσες και τέτοιες υπηρεσίες που να μπορούν να απασχολούν  τα εκατομμύρια των Ευρωπαίων πολιτών. Αν δεν βρεθούν, η λιτότητα θα συνεχιστεί και η Ευρώπη θα συνεχίσει να φθίνει πληθυσμιακά και να μαραίνεται πολιτισμικά και επιστημονικά. Καλό ή κακό, αυτό είναι. Μια ακόμα νομοτέλεια.     

Απέναντι στα φαινόμενα ύφεσης και στα όσα αυτή συνεπάγεται οι λαοί αντιδρούν πάντοτε σα λαοί, στην αρχή με πανικό και ακρότητες, αργότερα με σύνεση και ένστικτο αυτοσυντήρησης. Απέναντι στην ύφεση πολλοί διατυπώνουν ξανά τα αιτήματα της φυλετικής περιχαράκωσης, του εθνικισμού και του ρατσισμού νομίζοντας ότι φταίνε οι άλλοι, οι ξένοι οι γείτονες για τις δικές τους δυσκολίες. Η αγανάκτηση οδηγεί από τις αμφιβολίες και τον ευρωσκεπτικισμό στις ακροδεξιές ή ακροαριστερές ιδεολογίες, ακόμα και στην επιστροφή στο φασισμό. Υποψιάζομαι ότι στα επόμενα χρόνια θα αναβιώσουν, κυρίως στις ανατολικές χώρες και ο Σταλινισμός ή ο Μαοϊσμός. Οι λαοί αντιδρούν συχνά σαν παιδιά, ειδικά λαοί που δεν ωρίμασαν ποτέ, δε αναπτύχθηκαν σε ευρωπαϊκό αστικό αλλά σε τριτοκοσμικό περιβάλλον όπως οι Έλληνες. Η φυγή στον ολοκληρωτισμό, το μεσιανισμό, τον εθνολαϊκισμό είναι λογικότατη μεν αδιέξοδη δε. Αν  θέλουμε να κρατηθούμε στη ζωή και να αναζητήσουμε  λύσεις αυτό δεν μπορεί παρά να το κάνουμε ενωμένοι δημοκρατικά. Με την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ένα όραμα αντίθετο σε αυτό του φασισμού κάθε χρώματος.

Για την Ελλάδα τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Εμείς είμαστε μια χώρα βαλκανική μέλος της ΕΕ, όχι μια ευρωπαϊκή χώρα. Ο Έλληνας δεν κατάλαβε ποτέ τι είναι η Ευρώπη, δεν τον απασχόλησε. Αγνοούσε σαν συλλογική συνείδηση ποιος τον συντηρούσε τόσα χρόνια ποιος του προσέφερε τα πακέτα, γιατί του τα έδινε, ποιες υποχρεώσεις συνεπάγονταν η σύνδεση αλλά και ποια δικαιώματα. Συχνά θεωρούσε ότι η Ευρώπη του στερούσε αγαθά που δικαιούνταν, ότι αυτή δεν άφηνε τις φοβερές του δυνατότητες να ξεδιπλωθούν και να κατακτήσουν τον κόσμο. Η Ελλάδα ήταν έτοιμη από καιρό να υποδεχθεί το φασισμό της απλά αυτός έμενε πίσω γιατί υπήρχε ευμάρεια, ΠΑΣΟΚ και Κωστάκης που μοίραζαν μονέδο. Ήταν τότε που κανείς δεν αναζητούσε ακραίες ιδεολογίες για να κουρνιάσει. Απεναντίας ζούσε μια χαρά μέσα στην προγονοπληξία, τη θεοκρατία, το μεσιανισμό, τον επαρχιωτισμό και το φετιχισμό της ψυχαγωγίας της. Αντιλαμβάνονταν τον αστισμό ως κατανάλωση και επίδειξη και φυλούσε τα άλλα για το χωριό της.

Η κρίση ανέδειξε αυτό που ήταν έτοιμο από καιρό. Και οι ακραίες ιδεολογίες έσπευσαν να το αγκαλιάσουν και γι αυτό εκτινάχθηκαν εκλογικά. Μια απέλπιδα προσπάθεια των γελοίων να κυριαρχήσουν με ανοησίες και παρωχημένα ιδεολογήματα κάθε χρώματος σε ένα λαό ζαλισμένο με 1,5 εκ ανέργους αλλά και με υπόστρωμα ολοκληρωτικής ιδεολογίας ισχυρό. Ζούμε την εξέλιξη αυτής της αντίθεσης. Η έκβαση της μάχης είναι αμφίβολη. Η ανάγνωση της συγκυρίας δείχνει ότι ο φιλοευρωπαϊκός μέσος όρος κερδίζει το παιχνίδι στο μέτρο που η κατάρρευση αποσοβήθηκε. Αλλά η φτώχια για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού είναι μπροστά. Οικονομικές ελίτ και πολιτικό σύστημα δεν θέλουν να εκχωρήσουν κανένα τμήμα της εξουσίας τους. Το αίτημα επιστροφής στη σπατάλη και την ασυδοσία για τους ημέτερους είναι εκεί έξω, υποβόσκει, ζωντανό. Η κοινωνική συνοχή ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμη να διαρραγεί ολοκληρωτικά. Με το χρόνο, η έκρηξη θα έρθει και πάλι στην επιφάνεια. Δεν θα ξεμπερδέψουμε εύκολα με το φασισμό μας.

Η μόνη απάντηση στο ζόφο που αχνοφαίνεται είναι περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη δικαιοσύνη, ανοικτή οικονομία με ισορροπημένη μεγέθυνση και σεβασμό στο περιβάλλον.  Χρειαζόμαστε ανοικτές κοινωνίες με λιγότερο και λιτοδίαιτο κράτος. Περισσότερο ανεκτική και ενωμένη Ευρώπη. Δεν χρειαζόμαστε ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστημα, ένα διευθυντήριο που θα αποφασίζει για τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων, ερήμην αυτών. Αντιθέτως χρειαζόμαστε συνεργασία, διάλογο, ελεύθερες ροές τεχνογνωσίας, κοινό όραμα και σκληρή δουλειά. Οι λαοί δεν αλλάζουν και δεν προσαρμόζονται εύκολα σε ιδεολογικές ή οικονομικές κατασκευές που είναι αντίθετες στις παραδόσεις τους. Μπορούν όμως να βρουν κοινούς τόπους και να κατευθύνουν τις αρετές ή τις ελλείψεις τους στον κοινό στόχο. Και αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος παρά η δικαιοσύνη και η ελευθερία.