Το επόμενο στοίχημα της Ευρώπης

του Νικόλαου Ραχωβίτη από το Protasis

Σ΄αυτές τις ευρωεκλογές, πίσω από δεξιά και αριστερά πρόσημα, υπάρχουν δύο κυρίαρχες αντιλήψεις που συγκρούονται: η πρώτη μας λέει πως περισσότερη Ευρώπη είναι απαραίτητη, ενώ η δεύτερη πιέζει για επιστροφή στο παραδοσιακό πλαίσιο του έθνους κράτους. Αναλυτικότερα, η πρώτη ισχυρίζεται πως κάποια προβλήματα (ολοένα και περισσότερα) μπορούν αν λυθούν μόνο μέσα από υπερεθνικούς θεσμούς, ενώ η δεύτερη προκρίνει την επάρκεια των εθνικών θεσμών και ορίων.

Το δίλημμα δεν είναι τωρινό, αν και είναι πλέον αφόρητα πιεστικό. Απασχόλησε τους θεωρητικούς από την εποχή του Διαφωτισμού ακόμη: Ο Τζον Λοκ στο κοινωνικό του συμβόλαιο προτείνει τη λειτουργία θεσμών που προστατεύουν τη ζωή, την ελευθερία και την περιουσία, αλλά επιτρέπουν στο άτομο πλήρη ελευθερία επιλογών, ως την καλύτερη φόρμουλα συνύπαρξης του ατόμου εντός κοινωνίας. Αντιθέτως, ο Ντέίβιντ Χιουμ υποστηρίζει πως η παράδοση και η πολιτισμική προκατάληψη είναι η συγκολλητική ουσία των κοινωνιών. Δυστυχώς για όσους βρίσκονται εγγύτερα στην πρώτη προσέγγιση, η ιστορία έχει αποδείξει πως η άποψη του Χιουμ έχει συχνά μεγαλύτερη απήχηση. Ωστόσο, και οι παραδόσεις, πολλές φορές, εφευρέθηκαν για να υπηρετήσουν τα συμφέροντα κάποιας ελίτ.

Αυτός είναι και ο πυρήνας του προβλήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης: υπήρξε πάντοτε ένα εγχείρημα της πολιτκής και γραφειοκρατικής ελίτ. Όσοι δεν ανήκουν σε αυτήν την ελίτ ουδέποτε είχαν λόγο για την πορεία του εγχειρήματος, με αποτέλεσμα να αποκομίζουν εύκολα οφέλη (ιδιαιτέρως σε αυτές τις εκλογές) οι δεξιοί και οι αριστεροί λαίκιστές.

Η ευρωπαϊκή πολιτική ήταν και θα παραμείνει ξένη για τους πολίτες όσο παραμένει ζήτημα μιας ελίτ και ασκείται από λίγους.

Τι θέλουν οι ευρωπαϊοι πολίτες για να πιστέψουν στο εγχείρημα;

Ένα σύστημα που θα τους προστατεύει από τις παγκόσμιες ανισορροπίες.

Ένα σύστημα που θα τους δίνει ευκαιρίες.

Ένα σύστημα στο οποίο θα έχουν φωνή.

Προχωρώντας παραπέρα, αυτό συνεπάγεται αναδιανομή πόρων που οι πλουσιότεροι δεν επιθυμούν και παραχώρηση οικονομικής κυριαρχίας που οι φτωχότεροι δύσκολα θα δεχτούν.

Εκ' πρώτης μοιάζει με αδιέξοδο. Είναι όμως έτσι;

Η Ε.Ε. μοιάζει να ξεπερνά την χειρότερη κρίση που αντιμετώπισε από τότε που υιοθέτησε το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα. Εντούτοις, είναι σαφές πως αν αποτύχει να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τα διογκούμενα κοινωνικά προβλήματα δεν θα κατορθώσει να ανταποκριθεί στις μελλοντικές προκλήσεις μιας ολόκληρης γενιάς και το πιο σημαντικό σχέδιο διασυνοριακής ενσωμάτωσης στην ιστορία της ανθρωπότητας θα διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη.

Η «θελησιαρχία» της Γερμανίας (αν συνεχισθεί) θα αποδειχθεί επικίνδυνη, κυρίαρχα για την ίδια. Καλή είναι η σφιχτή δημοσιονομική πολιτική της, αλλά να που τώρα αρχίζει να χαλαρώνει τα λουριά στους πολίτες της, με την σύνταξη να κατεβαίνει ηλικιακά για αυτούς που έχουν 40 χρόνια εργασίας και θεσμοθετώντας κατώτατο μισθό.

Παράλληλα, είναι επιτακτική η μεταρρύθμιση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Η Ελλάδα και η Ισπανία, για παράδειγμα, δαπανούσαν γύρω στο 16-18% του ΑΕΠ τους για το κράτος πρόνοιας πριν από την κρίση, ωστόσο, κατάφεραν να μειώσουν την ανισότητα κατά 20% μόνο, τη στιγμή που η Δανία και η Σουηδία μείωσαν το επίπεδο εισοδηματικής ανισότητας κατά 45% με την ίδια αναλογία κρατικών δαπανών. Είναι σαφές πως η βελτίωση της αποτελεσματικότητας του Μεσογειακού κοινωνικού μοντέλου (του Γαλλικού συμπεριλαμβανομένου) είναι εφικτή.

Άλλο ένα κρίσιμο στοιχείο που πρέπει να προσέξει η Ε.Ε. είναι πως σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση για τη δημοσιονομική εξυγίανση, τα εμπειρικά στοιχεία έδειξαν πως οι δαπάνες για τους ηλικιωμένους και για τις συντάξεις διατηρήθηκαν κοντά στα προ-κρίσης επίπεδα σε αντίθεση με αυτές για την εκπαίδευση, την οικογένεια και τα παιδιά, οι οποίες μειώθηκαν σημαντικά. Αν δεν αντιστραφεί αυτή η τάση θα είναι αδύνατο να μειωθεί το ολοένα αυξανόμενο διαγενεακό χάσμα.

Στα επόμενα πέντε χρόνια η Ευρώπη θα κλιθεί να αποφασίσει για μεγαλύτερη πολιτική, οικονομική και στρατιωτική συνεργασία. Για επιτάχυνση των επενδύσεων σε έρευνα, καινοτομία και πράσινη ανάπτυξη. Θα κλιθεί να αποφασίσει για τη δυνατότητα-αναγκαιότητα ξεχωριστού προϋπολογισμού της ευρωζώνης. Θα συζητήσει και θα λάβει αποφάσεις για την πιθανότητα δύο κοινοβουλίων, ένα να εκπροσωπεί τους πολίτες της Ευρώπης και ένα τα κράτη, ίσως και έναν πρόεδρο απευθείας εκλεγμένο από τους πολίτες της Ευρώπης, ίσως ακόμη και μια ευρωπαϊκή υπηκοότητα.Μόνο μια ισχυρή Ευρώπη που θα αντιμετωπίζει επί ίσοις όροις τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, θα μπορεί να διασφαλίζει την ευημερία των πολιτών και να διαφυλάσσει ταυτόχρονα τη δημοκρατική, κοινωνική και πολιτισμική μας κληρονομιά.

Ένα μείζον βήμα προ τα εμπρός κινδυνεύει να αποδειχθεί άλμα στο κενό, λόγω απουσίας των κατάλληλων θεσμών, οι οποίοι θα μπορούσαν να το προφυλάξουν από εμπόδια, παγίδες, απειλές.Από σήμερα, 22 Μαϊου και μέχρι τις 25 Μαϊου 500.000.000 πολίτες εκλέγουν 751 ευρωβουλευτές σε 28 χώρες.

Εμείς θα μείνουμε αμέτοχοι;