Ο πολύτιμος χρόνος
Ευτυχώς στη χώρα αυτή υπάρχει και ο Αρίστος Δοξιάδης
του Αρίστου Δοξιάδη από την Καθημερινή
Ημερολόγιο, Παρασκευή 19 Δεκεμβρίου: Το πρωί διάβασα το επιχειρηματικό σχέδιο μιας νέας επιχείρησης που δημιουργεί μαθηματικά εργαλεία για προσομοιώσεις ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Ιδρύθηκε από τρεις διδάκτορες του Αριστοτέλειου, στεγάζεται σε ένα μικρό διαμέρισμα στην Τούμπα, και σκοπεύει να προσφέρει τα εργαλεία της στους κατασκευαστές μικροεπεξεργαστών σε όλο τον πλανήτη. Μετά μελέτησα τη χρηματοδότηση μιας μικρής εταιρείας που αναπτύσσει έξυπνα αθλητικά ρούχα που μετρούν τη μυϊκή ένταση. Εχει έδρα στην Κομοτηνή και συνεργάζεται με το ΤΕΦΑΑ του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου. Αν πετύχει να τελειοποιήσει το προϊόν της, θα προμηθεύει επαγγελματίες και ερασιτέχνες αθλητές παντού. Το απόγευμα πήγα στο Opencoffee, όπου κάθε μήνα συγκεντρώνονται τριακόσιοι περίπου δημιουργοί προϊόντων και επιχειρήσεων τεχνολογίας. Μιλήσαμε για εμπειρίες, σχέδια και συνεργασίες, με το βλέμμα προς τον έξω κόσμο.
Το βράδυ όμως γύρισα σπίτι, μπήκα στο Διαδίκτυο, και βρέθηκα στη Χαϊκαλιάδα. Στον βούρκο, τα κουτσομπολιά, τις αλληλοκατηγορίες και το μίσος. Στον κόσμο των πολιτικών, των τηλεπερσόνων, και των αργόσχολων του φέισμπουκ. Ημουν ξαφνικά σε άλλον πλανήτη.
Από τις αρχές του Δεκεμβρίου μιλάω με επιχειρηματίες και στελέχη μικρών επιχειρήσεων. Οπως κι εγώ, κινούνται μεταξύ θυμού και κατάθλιψης. Το μοτίβο είναι κοινό: μετά από πέντε πολύ σκληρά χρόνια, μέσα στο 2014 αρχίσαμε να βλέπουμε φως. Δεν μας το χάρισε κανένας, εμείς τα καταφέραμε, όσο τα καταφέραμε. Τώρα έρχονται πάλι καταιγίδες, για να σαρώσουν αυτή την προσπάθεια, να κλείσουν ξανά οι δουλειές, να απολύσουμε, να χρεοκοπήσουμε. Από τον κακό χειρισμό της κυβέρνησης με την τρόικα, την άστοχη διάταξη του Συντάγματος για την εκλογή του Προέδρου, την τυφλή βιασύνη για εξουσία της αντιπολίτευσης. Γιατί δεν μας αφήνουν να κάνουμε τη δουλειά μας; Θυμός και θλίψη.
Η ασταμάτητη πόλωση στην πολιτική σκηνή έχει καλύψει τα πάντα στον δημόσιο λόγο, και δεν συζητάμε τις εξελίξεις στην πραγματική οικονομία, που θα μπορούσαν να είναι καλές από εδώ και μπρος. Το λένε οι επιχειρηματίες, το δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία, το στηρίζει η οικονομική ανάλυση.
Το ΑΕΠ και η απασχόληση άρχισαν να αυξάνονται, παρόλο που οι δημόσιες δαπάνες συνεχίζουν να πέφτουν και φόροι να μεγαλώνουν, και χωρίς να έρχονται περισσότερα δάνεια απέξω. Αυξάνονται, δηλαδή, με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που είχαμε μάθει στη μεταπολίτευση. Οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται στη χαμηλή εσωτερική ζήτηση και στη σφικτή ρευστότητα. Οι εξαγωγές έχουν ανέβει ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος από 24% το 2008 σε 30%, και είναι λίγο πάνω από το προηγούμενο ιστορικό ρεκόρ σε απόλυτους αριθμούς. Οι τράπεζες εξοικονομούν κάποιους πόρους για να δανείζουν τους υγιείς πελάτες. Η δομή της οικονομίας αλλάζει προς το πιο παραγωγικό και βιώσιμο. Η συνταγή του μνημονίου άργησε πολύ να αποδώσει, με μεγάλο ανθρώπινο κόστος, αλλά ήταν σωστή στον γενικό στόχο: περισσότερη εξωστρέφεια, λιγότερα δανεικά. Η σύγκριση με την Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία δείχνει ότι η ένταση της δικής μας κρίσης οφείλεται πιο πολύ στις εσωτερικές αντιθέσεις και αγκυλώσεις, και λιγότερο στο μείγμα πολιτικής.
Για να γυρίσουν οι αριθμοί σε θετικό πρόσημο, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πόνεσαν, πάσχισαν, έστυψαν το μυαλό και έσφιξαν τα δόντια για να αλλάξουν τη δουλειά, τους πελάτες, την τεχνική τους. Το κατάφεραν, και συνεχίζουν να προσπαθούν. Δεν είναι ακόμα πάρα πολλοί, οι άνεργοι είναι περισσότεροι. Αλλά κανένας άλλος δεν θα κάνει τη δική τους δουλειά. Επειτα από τόσα χρόνια διαφωνίας και θεωρίας, κανένας δεν μας έπεισε ότι η ανάπτυξη θα έρθει από κάτι άλλο, κι όχι από τις επιχειρήσεις.
Ακούω τον αντίλογο: δημόσιο χρέος, υψηλοί φόροι, χαμηλή ζήτηση, γραφειοκρατία, διαφθορά, πώς θα δουλέψουν οι επιχειρήσεις σε τέτοιο περιβάλλον; Και όμως δουλεύουν, γιατί τα πράγματα δεν είναι μαύρο-άσπρο. Το ύψος των δημοσίων δαπανών και το εύρος των μεταρρυθμίσεων θα ήταν υποβοηθητικά, αλλά το πιο βασικό είναι ένα: ο χρόνος. Γιατί η μεγαλύτερη αλλαγή που συνέβη από το 2009 ήταν ότι άλλαξαν απότομα και δραματικά οι ευκαιρίες, το πού υπάρχουν οι πελάτες και οι πόροι. Χρειάζονται χρόνο οι επιχειρηματίες για να προσαρμοστούν σε αυτό, ιδίως οι μικρομεσαίοι. Οι οικονομίες αλλάζουν από τη βάση.
Αυτόν τον πολύτιμο χρόνο πάνε να στερήσουν πάλι οι καιροσκόποι πολιτικοί, και οι δημοσιολόγοι που τους συντρέχουν. Τους δεκαέξι ακόμα μήνες μιας σχετικής σταθερότητας. Με μια κακή κυβέρνηση, με κουτσές μεταρρυθμίσεις, αλλά και με τράπεζες που αρχίζουν να λειτουργούν, με φόρους περίπου γνωστούς, με διοίκηση σχετικά προβλέψιμη. Μήνες που θα έδιναν δουλειές, θα άνοιγαν ευκαιρίες, θα άλλαζαν το κλίμα, θα βελτίωναν το εξωτερικό ισοζύγιο. Που θα ενίσχυαν την ελληνική θέση σε μια μελλοντική διαπραγμάτευση με τους εταίρους.
Γιατί δεν το βλέπουν αυτό οι βουλευτές που θα ψηφίσουν «παρών» αύριο; Επειδή η εξουσία είναι αυτοσκοπός; Επειδή δεν έχουν δουλέψει ποτέ σε επιχείρηση, όπως και οι πανεπιστημιακοί σύμβουλοί τους; Επειδή ο δημόσιος λόγος ορίζεται από τους αργόσχολους και τους ιδεοληπτικούς; Επειδή οι συχνές εκλογές είναι η χαρά της διαπλοκής; Επειδή οι επιχειρηματίες της παραγωγής αντιμετωπίζονται σαν ενοχλητική μειονότητα; Οποιος κι αν είναι ο λόγος, κάθε νέος άνεργος από μεθαύριο θα είναι δικό τους κρίμα.
Το βράδυ όμως γύρισα σπίτι, μπήκα στο Διαδίκτυο, και βρέθηκα στη Χαϊκαλιάδα. Στον βούρκο, τα κουτσομπολιά, τις αλληλοκατηγορίες και το μίσος. Στον κόσμο των πολιτικών, των τηλεπερσόνων, και των αργόσχολων του φέισμπουκ. Ημουν ξαφνικά σε άλλον πλανήτη.
Από τις αρχές του Δεκεμβρίου μιλάω με επιχειρηματίες και στελέχη μικρών επιχειρήσεων. Οπως κι εγώ, κινούνται μεταξύ θυμού και κατάθλιψης. Το μοτίβο είναι κοινό: μετά από πέντε πολύ σκληρά χρόνια, μέσα στο 2014 αρχίσαμε να βλέπουμε φως. Δεν μας το χάρισε κανένας, εμείς τα καταφέραμε, όσο τα καταφέραμε. Τώρα έρχονται πάλι καταιγίδες, για να σαρώσουν αυτή την προσπάθεια, να κλείσουν ξανά οι δουλειές, να απολύσουμε, να χρεοκοπήσουμε. Από τον κακό χειρισμό της κυβέρνησης με την τρόικα, την άστοχη διάταξη του Συντάγματος για την εκλογή του Προέδρου, την τυφλή βιασύνη για εξουσία της αντιπολίτευσης. Γιατί δεν μας αφήνουν να κάνουμε τη δουλειά μας; Θυμός και θλίψη.
Η ασταμάτητη πόλωση στην πολιτική σκηνή έχει καλύψει τα πάντα στον δημόσιο λόγο, και δεν συζητάμε τις εξελίξεις στην πραγματική οικονομία, που θα μπορούσαν να είναι καλές από εδώ και μπρος. Το λένε οι επιχειρηματίες, το δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία, το στηρίζει η οικονομική ανάλυση.
Το ΑΕΠ και η απασχόληση άρχισαν να αυξάνονται, παρόλο που οι δημόσιες δαπάνες συνεχίζουν να πέφτουν και φόροι να μεγαλώνουν, και χωρίς να έρχονται περισσότερα δάνεια απέξω. Αυξάνονται, δηλαδή, με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που είχαμε μάθει στη μεταπολίτευση. Οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται στη χαμηλή εσωτερική ζήτηση και στη σφικτή ρευστότητα. Οι εξαγωγές έχουν ανέβει ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος από 24% το 2008 σε 30%, και είναι λίγο πάνω από το προηγούμενο ιστορικό ρεκόρ σε απόλυτους αριθμούς. Οι τράπεζες εξοικονομούν κάποιους πόρους για να δανείζουν τους υγιείς πελάτες. Η δομή της οικονομίας αλλάζει προς το πιο παραγωγικό και βιώσιμο. Η συνταγή του μνημονίου άργησε πολύ να αποδώσει, με μεγάλο ανθρώπινο κόστος, αλλά ήταν σωστή στον γενικό στόχο: περισσότερη εξωστρέφεια, λιγότερα δανεικά. Η σύγκριση με την Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία δείχνει ότι η ένταση της δικής μας κρίσης οφείλεται πιο πολύ στις εσωτερικές αντιθέσεις και αγκυλώσεις, και λιγότερο στο μείγμα πολιτικής.
Για να γυρίσουν οι αριθμοί σε θετικό πρόσημο, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πόνεσαν, πάσχισαν, έστυψαν το μυαλό και έσφιξαν τα δόντια για να αλλάξουν τη δουλειά, τους πελάτες, την τεχνική τους. Το κατάφεραν, και συνεχίζουν να προσπαθούν. Δεν είναι ακόμα πάρα πολλοί, οι άνεργοι είναι περισσότεροι. Αλλά κανένας άλλος δεν θα κάνει τη δική τους δουλειά. Επειτα από τόσα χρόνια διαφωνίας και θεωρίας, κανένας δεν μας έπεισε ότι η ανάπτυξη θα έρθει από κάτι άλλο, κι όχι από τις επιχειρήσεις.
Ακούω τον αντίλογο: δημόσιο χρέος, υψηλοί φόροι, χαμηλή ζήτηση, γραφειοκρατία, διαφθορά, πώς θα δουλέψουν οι επιχειρήσεις σε τέτοιο περιβάλλον; Και όμως δουλεύουν, γιατί τα πράγματα δεν είναι μαύρο-άσπρο. Το ύψος των δημοσίων δαπανών και το εύρος των μεταρρυθμίσεων θα ήταν υποβοηθητικά, αλλά το πιο βασικό είναι ένα: ο χρόνος. Γιατί η μεγαλύτερη αλλαγή που συνέβη από το 2009 ήταν ότι άλλαξαν απότομα και δραματικά οι ευκαιρίες, το πού υπάρχουν οι πελάτες και οι πόροι. Χρειάζονται χρόνο οι επιχειρηματίες για να προσαρμοστούν σε αυτό, ιδίως οι μικρομεσαίοι. Οι οικονομίες αλλάζουν από τη βάση.
Αυτόν τον πολύτιμο χρόνο πάνε να στερήσουν πάλι οι καιροσκόποι πολιτικοί, και οι δημοσιολόγοι που τους συντρέχουν. Τους δεκαέξι ακόμα μήνες μιας σχετικής σταθερότητας. Με μια κακή κυβέρνηση, με κουτσές μεταρρυθμίσεις, αλλά και με τράπεζες που αρχίζουν να λειτουργούν, με φόρους περίπου γνωστούς, με διοίκηση σχετικά προβλέψιμη. Μήνες που θα έδιναν δουλειές, θα άνοιγαν ευκαιρίες, θα άλλαζαν το κλίμα, θα βελτίωναν το εξωτερικό ισοζύγιο. Που θα ενίσχυαν την ελληνική θέση σε μια μελλοντική διαπραγμάτευση με τους εταίρους.
Γιατί δεν το βλέπουν αυτό οι βουλευτές που θα ψηφίσουν «παρών» αύριο; Επειδή η εξουσία είναι αυτοσκοπός; Επειδή δεν έχουν δουλέψει ποτέ σε επιχείρηση, όπως και οι πανεπιστημιακοί σύμβουλοί τους; Επειδή ο δημόσιος λόγος ορίζεται από τους αργόσχολους και τους ιδεοληπτικούς; Επειδή οι συχνές εκλογές είναι η χαρά της διαπλοκής; Επειδή οι επιχειρηματίες της παραγωγής αντιμετωπίζονται σαν ενοχλητική μειονότητα; Οποιος κι αν είναι ο λόγος, κάθε νέος άνεργος από μεθαύριο θα είναι δικό τους κρίμα.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι συγγραφέας του βιβλίου «Το αόρατο ρήγμα: θεσμοί και συμπεριφορές στην ελληνική οικονομία».
Το πιο ουσιαστικό αρθρο των ημερών!
ΑπάντησηΔιαγραφήΓενικά ο Δοξιάδης είναι εγγύηση. Καταφέρνει να συνδυάζει όπως κανένας άλλος τα μακροσκοπικά της οικονομίας με τα καθημερινά. Το Αόρατο Ρήγμα είναι θησαυρός, όποιος δεν το έχει διαβάσει χάνει.
ΑπάντησηΔιαγραφή