Για το μεσαίωνα που έρχεται στα ελληνικά πανεπιστήμια

Όταν η Αριστερά υπόσχεται επιστροφή στον νόμο 1268/82 για τα ΑΕΙ

Το ελληνικό πανεπιστήμιο σήμερα και οι προκλήσεις για την κυβέρνηση της Αριστεράς αύριο*

Γεράσιμος Σπαθής, Καθηγητής ΕΜΠ  (από την ΑΥΓΗ)

 Το ερώτημα για την κυβέρνηση της Αριστεράς είναι τι είδους πολιτική θα εφαρμόσει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η εύκολη απάντηση είναι να καταργήσει το νόμο Διαμαντοπούλου–Αρβανιτόπουλου και όλες τις μνημονιακές ρυθμίσεις που ακολούθησαν τα τελευταία πέντε χρόνια και στη θέση του να ψηφίσει ένα νέο θεσμικό πλαίσιο διανθισμένο με αυτονόητες ή στερεότυπες αλλαγές, η αναγκαιότητα των οποίων είχε κατά καιρούς αναδειχθεί από τις αντιστάσεις, την εμπειρία και την κριτική του κινήματος. Τέλος να αποκαταστήσει στο μέτρο των διαθέσιμων κρατικών κονδυλίων τους άκρως απαραίτητους πόρους για τη λειτουργία των Ιδρυμάτων και την στελέχωσή τους με το αναγκαίο προσωπικό. Η πολιτική αυτή θα αποτελούσε μια πιστή αναπαραγωγή της αστικής γραμμής. Την ακολουθούσαν άλλωστε σύμπαντες οι Υπουργοί Παιδείας ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, όταν κάθε Υπουργός, ακόμη και στο πλαίσιο του ιδίου κόμματος, εξήγγειλε και μια συνολική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.

Ισχυρίζομαι όμως ότι μια πολιτική είναι πετυχημένη όταν πείθει και στρατεύει εθελοντικά τα υποκείμενα που καλούνται να την υλοποιήσουν. Αν αυτό το προαπαιτούμενο δεν είναι δεδομένο, το αρχικό μας ερώτημα δεν είναι τόσο εύκολο όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται. Η απάντηση θα ήταν σχετικά απλή αν σήμερα υπήρχε στα πανεπιστήμια ένα μαζικό πλειοψηφικό ρεύμα όλων των συνιστωσών της πανεπιστημιακής κοινότητας (φοιτητές-διδάσκοντες- εργαζόμενοι) που θα στοιχίζονταν σε ένα ξεκάθαρο και λιτά διατυπωμένο αίτημα για το τι χρειάζεται το ελληνικό πανεπιστήμιο ώστε να στηθεί στα πόδια του και να εκπληρώσει τον κοινωνικό του ρόλο. Ένα αίτημα αντίστοιχο της δεκαετίας του '70, που προηγήθηκε του νόμου 1268/82, όπως π.χ «μονιμότητα- Ενιαίος φορέας διδασκόντων».

Επειδή αυτό δεν είναι δεδομένο είμαστε υποχρεωμένοι να καταφύγουμε στο σύνολο των αναλύσεων και των διεκδικήσεων που οι διάσπαρτες προοδευτικές και αριστερές δυνάμεις διατύπωναν τα προηγούμενα χρόνια. Τούτου δοθέντος, μία διεισδυτική ματιά στις μεταλλάξεις που έχει υποστεί το ελληνικό πανεπιστήμιο και ιδιαίτερα η ακαδημαϊκή κοινότητα τα τελευταία 15 χρόνια είναι κρίσιμο στοιχείο για το ζητούμενο πολιτικό σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ.

Το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα στηρίζονταν σε τρεις βασικούς άξονες για την υλοποίηση του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση:

1. Την πλήρη ενσωμάτωση των πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων στον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης και Έρευνας, όπου η Διακήρυξη της Μπολόνια υπήρξε το εφαλτήριο: Διάσπαση του ενιαίου επιστημονικού χαρακτήρα των σπουδών σε δύο κύκλους, υπερεξειδίκευση, κατάρτιση, διαπίστευση, πιστοποίηση, πιστωτικές μονάδες, συμπλήρωμα διπλώματος, κινητικότητα, αριστεία, καινοτομία, κατάργηση κάθε αντιστοίχισης σπουδών με επαγγελματικά δικαιώματα, διαβάθμιση, κατηγοριοποίηση μέσω Εθνικού Συστήματος Προσόντων.

2. Την άμεση και έμμεση ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Παρά την αποτυχημένη προσπάθεια αναθεώρησης του Άρθρου 16 ήρθε στη συνέχεια η συστηματική και σταδιακή αναγνώριση της λειτουργίας των κολεγίων, των παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων μέσω της αναγνώρισης των τίτλων που χορηγούνται από ιδρύματα αμφιβόλου ποιότητος της αλλοδαπής.

3. Τη συστηματική αλλοίωση της δημοκρατικής συμμετοχικής λειτουργίας των ΑΕΙ, με κύρια αιχμή την κατάργηση κάθε φοιτητικής συμμετοχής καθώς και κάθε θεσμικής ρύθμισης που παρέπεμπε στις κατακτήσεις της προηγούμενης περιόδου (πανεπιστημιακό άσυλο, εκπροσωπήσεις, συλλογικές διαδικασίες και όργανα, κλπ.). Η διαδικασίες αυτές στηρίχτηκαν από τη συνεχή συστηματική δυσφήμηση κυρίως μέσω των ΜΜΕ όλων σχεδόν των λειτουργιών στα πανεπιστήμια, από την εκπαίδευση και την έρευνα, μέχρι τη διοίκηση, την οικονομική διαχείριση, κλπ.

Η επιχειρούμενη αυτή πολιτική επειδή δεν είχε την απαιτούμενη αποδοχή από τις πανεπιστημιακές συλλογικότητες, συνάντησε σοβαρές αντιστάσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με το ξέσπασμα όμως της οικονομικής κρίσης και την εφαρμογή των διαδοχικών μνημονίων, οι εξελίξεις στα ΑΕΙ υπήρξαν ραγδαίες.

 Μετασχηματισμοί στο σώμα των μελών ΔΕΠ

Με την επιβολή του νόμου Διαμαντοπούλου – Αρβανιτόπουλου, διαμορφώθηκε ένα πλειοψηφικό ρεύμα μελών ΔΕΠ στα πανεπιστήμια με πυρήνα το επιθετικό, «εκσυγχρονιστικό», φιλοευρωπαϊκό ρεύμα που είχε αναδειχτεί με τη Διακήρυξη της Μπολόνια, ενισχύθηκε από την κίνηση των 1000 επί Γιαννάκου, για να ακολουθήσει η ενεργοποίηση των συναδέλφων στις Ιατρικές Σχολές και η τελική κατίσχυσή του στη συνδικαλιστική εκπροσώπηση των μελών ΔΕΠ μέσω της ΠΟΣΔΕΠ. Η μαζική [ηλεκτρονική] συμμετοχή αυτού του ρεύματος στις εκλογές για τα Συμβούλια Ιδρύματος και τις νέες Πρυτανικές Αρχές, είναι ενδεικτική των παραπάνω. Το επιθετικό αυτό κομμάτι βρίσκει στηρίγματα όχι μόνον στα μέλη ΔΕΠ που ασκούσαν πάντα επιχειρηματικές δραστηριότητες εντός των ΑΕΙ, στις ισχυρές ερευνητικές ομάδες που διαχειρίζονται το μεγαλύτερο όγκο των Ευρωπαϊκών προγραμμάτων αλλά και στα φοβισμένα μισθοσυντήρητα τμήματα των μελών ΔΕΠ, παρά την οικονομική αφαίμαξη που έχουν υποστεί και την υποβάθμιση της ακαδημαϊκής τους οντότητας. Αυτό όμως που συνιστά μια πραγματική ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος είναι η συστηματική καλλιέργεια μίσους απέναντι στα εναπομείναντα αριστερά προοδευτικά μειοψηφικά τμήματα των μελών ΔΕΠ και τις φοιτητικές παρατάξεις της Αριστεράς. Οι δυνάμεις αυτές συσπειρώνονται σήμερα γύρω από τον στόχο «να τελειώνουμε επί τέλος μ' αυτούς για να πορευτούμε στο δρόμο της απρόσκοπτης υλοποίησης της πολιτικής που υπαγορεύει ο [νεοφιλελεύθερος] εκσυγχρονισμός».

 Αλλαγές στο φοιτητικό στρώμα

Από την άλλη πλευρά η κατάσταση μεταξύ των φοιτητών είναι απογοητευτική. Ο μεγάλος όγκος των φοιτητών, «ο μέσος φοιτητής», δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με το πάλαι ποτέ πολιτικοποιημένο ριζοσπαστικό κίνημα των φοιτητών. Το άγχος για την ολοκλήρωση όπως – όπως των σπουδών, η παραίτηση από κάθε ουσιαστική διεκδίκηση και αντίσταση στις αντιδραστικές ρυθμίσεις που τους αφορούν, η άκρατη εξατομίκευση και παραίτηση από κάθε συλλογική έκφραση είναι σήμερα το κυρίαρχο πνεύμα της μεγάλης πλειοψηφίας των φοιτητών. Στον αντίποδα αυτής της συμπεριφοράς οι περιορισμένες δυνάμεις της Αριστεράς προσπαθούν να δημιουργήσουν κινηματικές αντιστάσεις, αλλά σε πολλές περιπτώσεις με καταστροφικό τρόπο. Βασισμένες στις μεθόδους και τις διεκδικήσεις της προηγούμενης χρυσής εποχής, καταλήψεις χωρίς μαζική συμμετοχή, αδικαιολόγητες επιθέσεις επί δικαίων και αδίκων, συνελεύσεις μειωμένης μαζικότητας και αμφιβόλου δημοκρατικής νομιμοποίησης, καταλήγουν να δημιουργούν κλίμα εμφυλίου πολέμου με την πλειοψηφία των μελών ΔΕΠ που έχει μοιρολατρικά υποταχθεί στις δομές και τους όρους που επιβάλλει το νέο θεσμικό καθεστώς.

Το στρώμα των Διοικητικών και εργαζομένων

Η τελευταία χρονιά, με το μεγαλειώδες κίνημα ενάντια στη διαθεσιμότητα των διοικητικών, αποκρυστάλλωσε τα χαρακτηριστικά και τις θέσεις αυτού του στρώματος απέναντι στις αλλαγές. Η μάχη δόθηκε κυρίως σε δύο κεντρικά ΑΕΙ, το ΕΚΠΑ και ΕΜΠ, όπου οι φοιτητές, τα μέλη ΔΕΠ και οι εργαζόμενοι είχαν μεγάλη παράδοση αντιστάσεων ενώ υπήρχαν αριστερές δυνάμεις με συνδικαλιστική δραστηριότητα και ιστορικό συμμετοχής στις Συγκλήτους και τα πρυτανικά σχήματα. Τελικά διότι το ΕΚΠΑ και ΕΜΠ είχαν επιλεγεί από το σύστημα ως τα δύο κάστρα που αντιστέκονται στις αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις άρα έπρεπε να πέσουν. Το κίνημα που αναπτύχθηκε ανέδειξε πρωτότυπα χαρακτηριστικά στις μεθόδους και τους τρόπους αντίστασης, σφυρηλάτησε τη συμμαχία με συλλόγους ΔΕΠ και φοιτητικές παρατάξεις για να στηρίξει και διεκδικήσει τις αλλαγές που απαιτούνται για να επανέλθει η δημοκρατία και η συμμετοχή στα ελληνικά πανεπιστήμια.

 Το πολιτικό σχέδιο της κυβέρνησης της Αριστεράς

Το ζητούμενο δεν είναι η αντικατάσταση του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου με ένα σύνολο προτάσεων που απλώς συμπληρώνει τις προγραμματικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ, όπου στα άμεσα μέτρα είναι αυτονόητη η κατάργηση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και η επαναπροκήρυξη των εκλογών για Πρυτάνεις και Κοσμήτορες, μέτρα αναγκαία για την άμεση αποκατάσταση της δημοκρατίας στα ΑΕΙ. Το πολιτικό σχέδιο πρέπει να έχει ως βασική προτεραιότητα το να κερδηθεί η εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της ακαδημαϊκής κοινότητας στις θεσμικές αλλαγές και πολιτικές της κυβέρνησης της Αριστεράς. Πρέπει να εκλείψει το εμφυλιοπολεμικό κλίμα μεταξύ φοιτητικών παρατάξεων της Αριστεράς και της μεγάλης πλειοψηφίας των μελών ΔΕΠ. Για να πραγματοποιηθεί ένας τέτοιος στόχος απαιτούνται δύο τουλάχιστον προϋποθέσεις.

Α) Μέτρα άμεσων επιπτώσεων στα περιεχόμενα των σπουδών και την επαγγελματική κατοχύρωση των αποφοίτων. Αυτό συνεπάγεται την κατάργηση όλων εκείνων των θεσμικών ρυθμίσεων που απορρέουν από τις Ευρωπαϊκές συμφωνίες. Συγκεκριμένα, την ακύρωση των δυο κύκλων σπουδών, των πιστωτικών μονάδων, την πιστοποίηση προγραμμάτων, την κατηγοριοποίηση προσόντων, την ισοτίμηση τίτλων σπουδών, την απόδοση των επαγγελματικών δικαιωμάτων και βεβαίως την κατάργηση των διδάκτρων. Ταυτόχρονα επιβάλλεται η άμεση ακύρωση των ρυθμίσεων εκείνων που έχουν οδηγήσει στην ιδιωτικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Β) Δεύτερη προϋπόθεση η αποκατάσταση της Δημοκρατίας στα πανεπιστήμια. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί και δεν πρέπει να υπολείπεται των επαναστατικών αλλαγών και αντίστοιχων θεσμοθετήσεων που εισήγαγε και εφάρμοσε ο ν. 1268/82. Ούτε όμως δύναται πλέον να τις επαναφέρει με άκριτα πιστό τρόπο εφόσον πολλές από αυτές τις θεσμικές κατακτήσεις εφθάρησαν ανεπανόρθωτα και αμφισβητήθηκαν στην πράξη. Αξιοποιώντας την εμπειρία 30 ετών προτείνω ενδεικτικά τη θεσμική επαναφορά δύο ανεκτίμητων ρυθμίσεων του ν 1268/82, απαλλαγμένων όμως από τα στοιχεία της φθοράς που υπέστησαν:

1. Θεσμοθέτηση της συμμετοχής όλων των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας (ΔΕΠ, φοιτητές και διοικητικοί) στα ακαδημαϊκά όργανα και στα όργανα διοίκησης (Κοσμητεία, Σύγκλητος), όπως επίσης και στις εκλογές των μονοπρόσωπων οργάνων με αναγωγή στο πλήθος των μελών ΔΕΠ (100-80-20). Για το επίμαχο θέμα της φοιτητικής συμμετοχής στην εκλογή των μονοπρόσωπων οργάνων και στα όργανα διοίκησης κλειδί για την διόρθωση των υπερβολών και των λαθών του παρελθόντος είναι η δημοκρατική λειτουργία και ο καθοριστικός ρόλος της συλλογικής και πλειοψηφικής έκφρασης μέσω αποφάσεων των γενικών συνελεύσεων των φοιτητικών συλλόγων.

2. Επαναφορά του πανεπιστημιακού ασύλου με ξεκάθαρη περιγραφή των όρων και προϋποθέσεων για την άρση του στις περιπτώσεις παραβατικών πράξεων και παρανόμων ενεργειών. Θα πρέπει να υπάρξει σαφής ορισμός του οργάνου που αποφασίζει για περιπτώσεις άρσης του ασύλου με ακριβή οριοθέτηση της διαδικασίας. [

 * Το άρθρο στηρίζεται σε εισήγηση μου στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη των ΟΜ ΑΕΙ και Ερευνητικών Κέντρων του ΣΥΡΙΖΑ [1-2 Νοεμβρίου 2014]