Κι όμως, υπήρχε δρόμος πιο δίκαιος και βιώσιμος

του Γιώργου Στρατόπουλου από το Protagon

Ο πιο ευφάνταστος, αιρετικός υπουργός Οικονομικών του πλανήτη, ένας νέος κι εξαιρετικά δημοφιλής πρωθυπουργός, ριζοσπάστες και αντισυμβατικοί κι οι δυο, κατέληξαν στην ίδια συνταγή υπερφορολόγησης με όλους τους προηγούμενους. Ακόμη μια φορά μια ελληνική κυβέρνηση θεωρεί πιο αναπτυξιακή την αύξηση εισφορών και φόρων αντί για τη μείωση των δαπανών. Ετούτη τη φορά μάλιστα, είμαστε υποχρεωμένοι να το θεωρήσουμε κι επιτυχία!

Ενώ επί χρόνια αναγνωρίζουμε ότι το ασφαλιστικό μας σύστημα δεν είναι βιώσιμο, πάλι θυσιάζουμε το δικαίωμα στην εργασία στον βωμό της προνομιακής σύνταξης. Και μάλιστα, ενώ γνωρίζουμε πως η μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης είναι επιβεβλημένη ανεξαρτήτως μνημονίων, αν θέλουμε να διασφαλίσουμε δυνατότητα σύνταξης στις επόμενες γενιές. Είναι μια πράξη ΑΝΤΙΜΝΗΜΟΝΙΑΚΗ γιατί είναι αναπτυξιακή και συνιστά στοιχειώδη μέριμνα κοινωνικής συνοχής και διαγενεακής δικαιοσύνης. Άρα υποχρέωση όλης της κοινωνίας, αριστερών, δεξιών, κεντρώων, πολιτών και πολιτικών, εργαζομένων και συνταξιούχων. Όμως οι πολιτικοί μας κρύβουν το κεφάλι στην άμμο.

Πιστεύω ακράδαντα πως υπάρχει δικαιότερος τρόπος κατανομής των βαρών της κρίσης και περνά μέσα από τη μείωση της συνολικής δαπάνης για συντάξεις.

Γι' αυτό παραθέτω εδώ 4 δράσεις μείωσης της συνταξιοδοτικής δαπάνης με τρόπο που αίρει αντί να δημιουργεί νέες αδικίες και χωρίς ν' ακουμπήσουμε τις συντάξεις¹ των 1.000€. Παραθέτω επαναλαμβάνω, δεν προτείνω. Οι προτάσεις είναι δουλειά των ειδικών και των πολιτικών. Εγώ θέλω, κυρίως, να αναδείξω μερικά παράλογα, αδικίες του συστήματός μας.

Επικεντρώνομαι στους 2,02 εκατ. συνταξιούχους που λαμβάνουν συντάξεις γήρατος, με συνολικό ετήσιο κόστος 23 δισ. ή περίπου το 82% της συνολικής δαπάνης για συντάξεις. Δεν εξετάζω συντάξεις αναπηρίας, χηρείας κ.ά..

Όλα τα στοιχεία και οι Πίνακες που αναφέρονται ή παρουσιάζονται αντλούνται από την Έκθεση του ΗΔΙΚΑΕνιαίο Σύστημα Ελέγχου Πληρωμών Συντάξεων - Στοιχεία Μαρτίου 2015 - Μηνιαία Απεικόνιση Συνταξιοδοτικών Παροχών - έκθεση 22η).

Ερώτημα 1ο: Είναι δίκαιο οι νέοι σε ηλικία συνταξιούχοι (κατά τεκμήριο πρόωρες συντάξεις) να λαμβάνουν υψηλότερες συντάξεις;

Από την επεξεργασία του Πίνακα 7 της Έκθεσης του ΗΔΙΚΑ προκύπτει ότι υπάρχουν 471 χιλιάδες συνταξιούχοι ηλικίας κάτω των 65 ετών, που λαμβάνουν μέση μηνιαία σύνταξη 1.227 ευρώ, και 1549 χιλιάδες συνταξιούχοι άνω των 65 ετών με μέση μηνιαία σύνταξη 868 ευρώ.

Τι έκανε καλύτερα αυτή η γενιά, για να δικαιούται σε τόσο ζοφερές συνθήκες τόσο προνομιακή μεταχείριση; Και τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα αν σκεφτούμε πως ο 55άρης έχει σίγουρα συνταξιοδοτηθεί πρόωρα, και έχει περισσότερες πιθανότητες (και δυνατότητες) από τον 75άρη να συμπληρώσει εισόδημα.

Αν η μέση μηνιαία σύνταξη των δικαιούχων κάτω των 65 μειωθεί στα 1.000 ευρώ, τιμή 15% υψηλότερη από τη μέση μηνιαία σύνταξη των άνω των 65, περιορίζουμε την ετήσια δαπάνη για συντάξεις κατά 1,07 δις.

Από την σκοπιά που το θέτω, μια τέτοια προσαρμογή μοιάζει κοινωνικά δίκαιη. Αντιστοιχεί όμως σε πολύ σκληρή μεσοσταθμική μείωση (18,5%) που σίγουρα θα οδηγούσε σε τεράστιες προσωπικές αδικίες. Οι μειώσεις λοιπόν δεν πρέπει να γίνουν οριζόντια και άκριτα. Χρειάζονται περισσότερα στοιχεία και περαιτέρω επεξεργασία, π.χ. μεγαλύτερη μείωση στις συντάξεις των πενηντάρηδων και λιγότερη στους εξηντάρηδες, μεγαλύτερη για όσους  δούλεψαν 25 χρόνια και μικρότερη γι' αυτούς που δούλεψαν 35, μια κατά το δυνατόν πιο δίκαιη κατανομή των βαρών.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ιδέα είναι ενδεικτική της δυνατότητας εξοικονόμησης δαπανών μέσω παρεμβάσεων στην ομάδα των πρόωρα συνταξιοδοτημένων.

Με πιο δημιουργική λογιστική, η Πολιτεία θα μπορούσε, αντί να μειώσει τις συντάξεις, να καταργήσει την έκπτωση φόρου από αποδείξεις (2.100 ευρώ) για τους συνταξιούχους κάτω των 65. Τεχνικά αλλά και πολιτικά είναι πολύ βολικό: δεν πρόκειται για μείωση σύνταξης αλλά για κατάργηση φοροαπαλλαγής, η οποία αποφέρει στο Δημόσιο έως 989 εκατομμύρια επιπλέον έσοδα. Είναι ένα πέναλτι που καταργείται αυτόματα όταν ο δικαιούχος υπερβεί τα 65 έτη, μικρότερο πέναλτι για τον 63χρονο, μεγαλύτερο για τον 50άρη. Και οπωσδήποτε δίκαιο, ειδικά αν αναλογιστούμε πόσα νέα παιδιά ελεύθεροι επαγγελματίες φυτοζωούν οικονομικά, αγωνίζονται να πληρώσουν τον ΟΑΕΕ και αποδίδουν και 26% φόρο από το πρώτο ευρώ.

Ερώτημα 2ο: Είναι δίκαιο κάποιος που λαμβάνει μια καλή δική του σύνταξη να λαμβάνει και τη σύνταξη του θανόντος συζύγου του;

Όταν κάποιος ασφαλισμένος πεθαίνει, στις περισσότερες περιπτώσεις η σύνταξή του μεταφέρεται, μετά από κάποια μείωση, στον επιζώντα σύζυγο ή κι ένα τμήμα στο άγαμο τέκνο. Αυτή είναι μια τελείως εύλογη πρόνοια στον βαθμό που, όπως συνέβαινε παλαιότερα στην ελληνική οικογένεια, εργαζόταν μόνον ο ένας εκ των δύο συζύγων και άρα έπρεπε να εξασφαλιστεί ο επιζών σύζυγος, του οποίου το εισόδημα εξαρτιόταν αποκλειστικά από τον θανόντα. Να ξεκαθαρίσουμε όμως πως η σύνταξη θανάτου, σε ένα διανεμητικό σύστημα² όπως το δικό μας, είναι προνοιακό μέτρο και όχι κληρονομικό δικαίωμα. Και ως τέτοιο θα το δίνουμε εκεί που πραγματικά είναι αναγκαίο. Και για να εξηγήσω απλά γιατί δεν είναι κληρονομικό δικαίωμα, σκεφτείτε πως για κάθε άτυχο που έφυγε νωρίς και δεν εισέπραξε τις καταβεβλημένες εισφορές του ως σύνταξη, υπάρχει κάποιος τυχερός που θα λαμβάνει σύνταξη όχι μέχρι τα 80 που είναι το προσδόκιμο, αλλά μέχρι τα 90 ή τα 100! Το ασφαλιστικό σύστημα όταν υπολογίζει ύψος εισφορών και συντάξεων δουλεύει με μέσους όρους.

Από συνδυαστική εξέταση των Πινάκων 7 και 11 της έκθεσης του ΗΔΙΚΑ προκύπτει ότι υπάρχουν περίπου 189 χιλιάδες συνταξιούχοι που, ενώ λαμβάνουν δική τους σύνταξη, λαμβάνουν επιπλέον και σύνταξη χηρείας (θανάτου). Συνολικό κόστος των επιπλέον διπλών συντάξεων 1055 εκατ. ετησίως³. Ο δικαιούχος θα πρέπει να μπορεί να επιλέξει την υψηλότερη εκ των δύο συντάξεων και σε περιπτώσεις χαμηλών συντάξεων να λαμβάνει και τις δύο μέχρι το όριο των 1.000 ευρώ (π.χ. 1.000 = 600 από την δική του και άλλα 400 μερικώς από τη σύνταξη χηρείας). Δεν έχω αναλυτικά στοιχεία, ώστε να υπολογίσω το ακριβές ποσό εξοικονόμησης από μια τέτοια δράση, αλλά, πιστέψτε με, υπολογίζω με αρκετή ασφάλεια ποσό μεγαλύτερο από 600 εκατ. ετησίως.

Βέβαια για να έχει ηθικά το δικαίωμα η Πολιτεία να προβεί σε μια τέτοια ενέργεια, καλό θα ήταν πρώτα να καταργήσει τις διπλές συντάξεις στους βουλευτές. Μικρό το δημοσιονομικό όφελος, ανεκτίμητο το ηθικό.

Ερώτημα 3ο: Είναι δίκαιο οι συνταξιούχοι των ΔΕΚΟ να έχουν προνομιακή μεταχείριση;

Ως γνωστόν οι συντάξεις του δημοσίου είναι σχετικά καλές. Των ΔΕΚΟ όμως είναι καλύτερες. Κάποιων ΔΕΚΟ είναι μάλλον οι καλύτερες.

Αν μειώναμε τη μέση σύνταξη στον ΟΤΕ και τη ΔΕΗ στα επίπεδα της μέσης σύνταξης του Δημοσίου (και αντίστοιχα μειώναμε την επιχορήγηση των ταμείων από τον Προϋπολογισμό) θα εξοικονομούσαμε άλλα 290 εκατ. ετησίως. Το μέτρο αφορά 94 χιλιάδες δικαιούχους. Δεν πιστεύω ότι χρειάζεται εξήγηση για τον κοινωνικά δίκαιο χαρακτήρα αυτής της δράσης. Υπενθυμίζω μόνο πως αυτοί οι συνταξιούχοι για τα περισσότερα χρόνια του εργασιακού τους βίου ήταν προνομιούχοι υπάλληλοι του Δημοσίου μιας και ως πρόσφατα αυτές οι ΔΕΚΟ διοικούνταν από το Δημόσιο που ήταν και ο κύριος μέτοχος.

Ερώτημα 4ο: Είναι δίκαιες οι φορολογικές κλίμακες, όταν θεωρούν ότι έχει τις ίδιες ανάγκες ένας μισθωτός με δύο παιδιά και ένας συνταξιούχος;

Προφανώς ο μισθωτός με δύο παιδιά έχει πολύ περισσότερες ανελαστικές δαπάνες από έναν συνταξιούχο ο οποίος δεν έχει παιδιά να αναθρέψει και να σπουδάσει, έξοδα μετακίνησης προς τη δουλειά του, στεγαστικό δάνειο, κ.λπ. Ειδικά μάλιστα όταν στον συνταξιούχο χρηματοδοτείς τα φάρμακά του κατά μεγάλο ποσοστό και προσφέρεις φοροαπαλλαγές για την ίδια συμμετοχή.

Είναι λοιπόν άδικο οι κλίμακες φορολογίας που σκοπεύουν στην επιβάρυνση των φορολογουμένων προοδευτικά, καθώς αυξάνει δηλαδή το εισόδημά τους και αντίστοιχα η ευχέρεια και η φοροδοτική τους ικανότητα, να αντιμετωπίζουν αυτές τις δύο κατηγορίες πανομοιότυπα.

Η δράση 4 λοιπόν αφορά αναπροσαρμογή των φορολογικών κλιμακίων και των αφορολόγητων ορίων για τους συνταξιούχους με δύο τρόπους:

α) Στην έκπτωση φόρου από αποδείξεις (που φτάνει έως 2.100 ευρώ) για τους συνταξιούχους, το όριο εισοδήματος προκειμένου να δικαιούται κάποιος την έκπτωση να μειωθεί στα 22.500 από τα 42.000 ευρώ.  (Παλαιό όριο οι 21.000 για πλήρη έκπτωση και σταδιακή μείωση της έκπτωσης μέχρι τις 42.000, όπου μηδενίζεται η έκπτωση. Νέο όριο στις 12.000, όπου σταδιακά θα μειώνεται και θα καταργείται για εισοδήματα άνω των 22.500 ευρώ). Με αυτόν τον τρόπο εξοικονομούμε περίπου 866 εκατ. Αυτή η δράση αφορά σε 766 χιλιάδες συνταξιούχους με μηνιαίες συντάξιμες αποδοχές άνω των 1.000 ευρώ. Το κόστος ανά δικαιούχο αυξάνεται σταδιακά καθώς αυξάνεται η σύνταξη και είναι μικρό για τα εισοδήματα των 1.100 και 1.200 ευρώ μηνιαίως.

β) Η υψηλή κλίμακα φόρου (42%) ειδικά για τους συνταξιούχους να ξεκινά από τα 25.000 αντί για 42.000 ευρώ. Αυτή η δράση ακουμπά μόνο τους συνταξιούχους με μέση μηνιαία σύνταξη άνω των 2.000. Συνολικό όφελος 14 εκατ. Το μέτρο αφορά 47.000 συνταξιούχους.

Στον πίνακα που ακολουθεί απεικονίζονται οι επιπτώσεις της δράσης 4, ανά ποσό μηνιαίας σύνταξης. Ο υπολογισμός περιορίζεται στις συντάξεις γήρατος και προκύπτει εξοικονόμηση 880 εκατ. Αν συνυπολογίσουμε  και τις υπόλοιπες κατηγορίες σύνταξης το ποσό εξοικονόμησης φτάνει συνολικά τα 940 εκατομμύρια.

Η δράση αυτή έχει τέσσερα επιπλέον πλεονεκτήματα: α) τεχνικά εφαρμόζεται πολύ εύκολα, β) αναιρείται επίσης πολύ εύκολα, όταν ορθοποδήσει η οικονομία μας, γ) είναι πολιτικά πιο διαχειρίσιμη καθώς στο εσωτερικό «πουλιέται» ως φόρος και στο εξωτερικό ως μείωση συντάξεων, και δ) δεν κινδυνεύει να χαρακτηριστεί αντισυνταγματική, αφού κάτι αντίστοιχο και δυσμενέστερο ισχύει ήδη για τους ελεύθερους επαγγελματίες.

Σημειώνω ότι σε όσα ανέφερα υπάρχει σημαντική αλληλοεπικάλυψη που θα μειώσει το τελικό όφελος από την συνδυαστική εφαρμογή. Έτσι και αλλιώς οι υπολογισμοί μου είναι χοντρικοί και δεν φιλοδοξούν στη λύση του ασφαλιστικού. Θέλω μόνο να ρίξω ιδέες και να αναδείξω τις δυνατότητες περιορισμού της δαπάνης με τρόπο κοινωνικά δίκαιο.

Με όσα έγραψα έχω δυσαρεστήσει 1,5 εκατομμύριο συνταξιούχους, μεταξύ αυτών γονείς, συγγενείς και πολλούς φίλους. Το παραβλέπω όμως γιατί είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ο περιορισμός των δαπανών για συντάξεις δουλεύει υπέρ των νέων, καθώς μεταφέρει πόρους από τις συντάξεις στην παραγωγική οικονομία. Στη διαπραγμάτευση έχουμε συμφωνήσει πάνω κάτω κι από νωρίς τον στόχο για το πλεόνασμα, η διελκυστίνδα αφορά στο πώς θα μοιράσουμε αυτά που μας μένουν. Η κυβέρνηση λέει πιο πολλά στους συνταξιούχους, η Ευρώπη λέει λιγότερα εκεί, άρα πιο πολλά αλλού. Εκεί, στο «αλλού», είναι οι νέοι και οι άνεργοι.

Και ειλικρινά αναρωτιέμαι: Ποια κυβέρνηση θα άρει αυτές τις αδικίες, αν δεν το κάνει μια αριστερή κυβέρνηση; Ποια κυβέρνηση θα κάνει βιώσιμο το ασφαλιστικό, όπως προσπαθεί και για το χρέος, αν δεν το κάνει μια αριστερή κυβέρνηση; Ποιος πρωθυπουργός θα φροντίσει για τους νέους, αν όχι ο Τσίπρας;

Σημειώσεις

1 Όταν αναφέρομαι σε ύψος συντάξεων στο κείμενο εννοώ το σύνολο των συντάξιμων αποδοχών (προ κρατήσεων φόρου και υγειονομικής περίθαλψης) εκάστου δικαιούχου είτε λαμβάνει 1,2,3 ή και περισσότερες συντάξεις.

2 Ακόμα και στην περίπτωση των Επικουρικών που θεωρούνται ανταποδοτικές συντάξεις στην πραγματικότητα δεν είναι, καθώς σχεδόν όλα τα μεγάλα Επικουρικά Ταμεία χρηματοδοτούνταν μέχρι πρόσφατα με κοινωνικούς πόρους, ουσιαστικά δηλαδή διένειμαν στους ασφαλισμένους έσοδα που αντλούσαν από όλη την κοινωνία.

3 Πρόκειται για ένα ακόμα ελληνικό παράδοξο. Μετά από τόση συζήτηση και νόμους για μείωση, περιστολή, και κατάργηση των διπλών συντάξεων η δαπάνη για διπλές συντάξεις θανάτου εξακολουθεί να είναι τόσο υψηλή.

*O Γιώργος Στρατόπουλος είναι οικονομολόγος με πολυετή θητεία στον χρηματοοικονομικό τομέα και PhD στη Θεωρητική Φυσική.