Τριαντάφυλλος Καρατράντος: Οι μετανάστες και εμείς

από το Βook's journal

Η Ελλάδα μοιάζει να εγκλωβίζεται όλο και πιο βαθιά και συστηματικά στην κρίση των μεικτών ροών που κατακλύζουν τις ακτές της το τελευταίο διάστημα.  Το σημαντικότερο πρόβλημα, της προσέγγισης της καταστάσεως, είναι ότι γίνεται για μία ακόμη φορά με όρους «έκτακτων» συνθηκών, ως κάτι έντονο, αλλά προσωρινό, γεγονός που μας οδηγεί και στην αναζήτηση απαντήσεων με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, οι οποίες δίνουν έμφαση στην ανακούφιση ή στην ανακοπή των πιέσεων.

Ωστόσο, η κατάσταση δεν είναι έκτακτη και προσωρινή, η συστηματική μελέτη των μεταναστευτικών πιέσεων στον ευρωπαϊκό Νότο αναδεικνύει ακριβώς το αντίθετο. Από το 2002 αρχίζει να καταγράφεται συστηματικά το μέτωπο της Μεσογείου ως η κύρια πηγή εισόδου μεταναστών στην Ε.Ε.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η διατήρηση του μετώπου με εντεινόμενες μάλιστα τάσεις για πάνω από 10 χρόνια και η μετατόπιση του σημείου έντασης των πιέσεων μεταξύ της Δυτικής, της Κεντρικής και της Ανατολικής Μεσογείου.   Η Θέουτα και η Μελίγια, τα Κανάρια Νησιά, η Λαμπεντούσα και η Σικελία, η Μυτιλήνη, το Φαρμακονήσι και ο Έβρος εναλλάσσονται στο βάθος αυτών των δεκατριών χρόνων ως σημεία έξαρσης των πιέσεων, αποδεικνύοντας πως κανένα από τα μέτωπα της Μεσογείου δεν κλείνει οριστικά, ούτε και αυτό της Δυτικής Μεσογείου, που συγκριτικά με αυτό της Κεντρικής και της Ανατολικής δέχεται τις μικρότερες πιέσεις.  Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η παρατεταμένη αναταραχή στο περιφερειακό υποσύστημα της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής τα τελευταία 15 χρόνια, από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και τις επεμβάσεις στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ μέχρι την Αραβική Άνοιξη, τον εμφύλιο στη Συρία και τη δράση του ISIS, η περιοχή συστηματικά παράγει συγκρούσεις και δημιουργεί αστάθεια  και μαζικά κύματα μετακινήσεων.

Παράλληλα, πρέπει κανείς,  στις διαστάσεις του φαινομένου, να υπολογίσει και την με πιο αργούς ρυθμούς εξελισσόμενη ενδοαφρικανική μετανάστευση.

Αυτό που πρέπει να συγκρατήσουν οι κυβερνήσεις των κρατών μελών του Νότου, αλλά και οι θεσμοί της Ε.Ε., είναι πως δεν μιλάμε για προσωρινή κρίση, δριμεία μεν, αλλά με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα που οφείλεται στη δράση του ISIS, αλλά για κρίση παρατεταμένη, που τείνει να πάρει συστημικά χαρακτηριστικά, εδραιώνοντας τη λειτουργία των παράνομων δικτύων διακίνησης των ανθρώπων στην περιοχή. Δίκτυα τα οποία αναζητούν κάθε φορά τον αδύναμο κρίκο στην αλυσίδα της Μεσογείου για να οδηγήσουν προς τα εκεί τις στρατιές των απελπισμένων ανθρώπων. Μπορεί να μοιάζει εύκολο, ιδιαίτερα αν ασχοληθεί κανείς με τους αριθμούς των καταγραφών της FRONTEX, να σχηματιστεί η συνολική εικόνα των μεταναστευτικών πιέσεων στη Μεσόγειο. Αλλά,  στην πραγματικότητα, μόνο εύκολο  δεν είναι.

Το ζήτημα της μετανάστευσης, των προσφύγων και του ασύλου είναι από τα πλέον πολιτικά και ιδεολογικά φορτισμένα με διαφορετικά συμφέροντα και δρώντες να εμπλέκονται σε αυτό. Διαφορετικές ιδεολογικές εκκινήσεις, διαφορετικές πολιτικές στοχεύσεις, διαφορετικά εθνικά συμφέροντα δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο οδηγεί συνήθως σε μεγαλεπήβολες διακηρύξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και σε ουσιαστική ακινησία και εθνικό κατακερματισμό από τα κράτη μέλη που αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν τις πολιτικές σε αυτόν τον τομέα.

Είναι εύλογο πως για να μπορέσει η Ελλάδα να αναζητήσει τη λύση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που βεβαίως μόνο εκεί μπορεί να βρεθεί, χρειάζεται να κάνει μία σειρά από πολλά και αντικρουόμενα σε ορισμένες περιπτώσεις πράγματα που όμως δεν εξασφαλίζουν σε καμία περίπτωση τον «εξευρωπαϊσμό» του  ζητήματος, όπως άλλωστε απέδειξε και η πρόσφατη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών της Αυστρίας ο οποίος αδυνατούσε να καταλάβει, όπως δήλωσε, γιατί η Ελλάδα, η χώρα με τις υψηλότερες αμυντικές δαπάνες, δεν μπορεί να διαφυλάξει τα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης. Η δήλωση αυτή είναι χαρακτηριστική της διαφοράς όχι μόνο αντιλήψεων τόσο για τις αιτίες, όσο και για τις απαντήσεις στο πρόβλημα, αλλά και μιας γενικότερης στρατηγικής κουλτούρας για τη φύλαξη των συνόρων, την ιεράρχηση των απειλών και τη χρήση βίας.

Η Ελλάδα χρειάζεται πραγματική αποτύπωση της κατάστασης, ξεκάθαρα επιχειρήματα, οικοδόμηση συμμαχιών για να μπορέσει να πετύχει την ουσιαστική ευρωπαϊκή παρέμβαση. Την τελευταία φορά που πέτυχε κάτι τέτοιο ήταν με την στρατηγική του Ελσίνκι, έχουν περάσει όμως 16 χρόνια από τότε…