Γιάννης Θεοδωρίδης: Ο Κάιν και ο Άβελ συναντώνται ξανά στο νέο εμφύλιο διχασμό

από το blog Ψυχαναλυτικές Αναγνώσεις

Γνωρίζουμε από την παλαιά διαθήκη την περίπτωση της αδελφοκτονίας του Άβελ από τον Κάιν. Αυτόματα στην ενστικτική μας εγγραφή και χωρίς διερεύνηση, ο φονιάς  αδερφός λογίζεται ως «κακός» ενώ ο σκοτωμένος ως «καλός». Ο ηττημένος της αδελφοκτονίας έχει αυτονόητα το ηθικό πλεονέκτημα, ενώ ο νικητής το ηθικό μειονέκτημα ανεξάρτητα από τις συνθήκες και τα αίτια, τα οποία επιπλέον παύουν να ενδιαφέρουν όταν έχουμε μπροστά μας το αίμα του σκοτωμένου αδερφού.

Η αδελφοκτονία έχει μια ιδιαιτερότητα μεταξύ των ανθρωποκτονιών. Παραπέμπει ευθέως στην αιμομιξία με το γονέα, για χάριν της αγάπης του οποίου, γίνεται το φονικό. Η Ελληνική μυθολογία και η «κοσμογονία» του Ησίοδου, που καταγράφει το πατρογονικό μας ασυνείδητο, δομείται σε αυτήν ακριβώς τη βάση.

Στην πολύ πρόσφατη Ελληνική ιστορία υπήρξε δυστυχώς η επανάληψη της αδελφοκτονίας, αυτή τη φορά όχι στο ασυνείδητο αλλά μαζικά και καυτά, στον εμφύλιο πόλεμο που εμπράκτως καταγράφεται μεταξύ 1946-1949.

Η Ελλάδα ήταν μαζί με την Κορέα οι μοναδικές χώρες του κόσμου* όπου ο λεγόμενος «ψυχρός πόλεμος» υπήρξε «θερμός». Τα αδέλφια πολέμησαν και αλληλοσκοτώθηκαν για την αγάπη της μητέρας πατρίδας, την αποκλειστική κυριότητα της οποίας διεκδίκησε ο κάθε αδελφός. Τούτο υποστηρίχθηκε από κάποιο ιδεολογικό πλαίσιο, το οποίο για τον κάθε ένα από τους αδελφούς ήταν το μανιφέστο της αγάπης για την συμβολική μητέρα και τον λαό. Στον υπόλοιπο κόσμο η αντιπαλότητα αναπτύχθηκε και εκτονώθηκε σε πολιτικό, επιστημονικό, ψυχολογικό επίπεδο έστω και με σκληρό τρόπο κάποιες φορές. Σε κάθε περίπτωση διοχετεύθηκε σε ιδέες, ιδεολογίες και πάσης φύσεως σύμβολα και συμβολικές πρακτικές. Υπήρξε δηλαδή μετουσίωση της επιθετικότητας, η οποία μόνον περιστασιακά εκτονώθηκε ως τέτοια. Στην Ελλάδα η επιθετικότητα υπήρξε έμπρακτη και εκρηκτική. Το αίμα που χύθηκε συνετέλεσε σε ένα εθνικό δράμα που λόγω της σφοδρότητας της μαζικότητας και της ακραίας καταστροφικότητάς που έφερε, δεν συμβολοποιήθηκε. Η πράξη του φόνου ήταν τόσο ακραία και σκληρή και το τραύμα τόσο βαθύ, που δεν επέτρεψε τις διεργασίες των συμβολισμών, που δίνουν δίοδο στον πολιτισμό. Ασφαλώς υπήρξε μετά τον εμφύλιο μία φαινομενική και για πολλούς πραγματική άνθηση των ιδεών, των ιδεολογιών και των πολιτικών. Η άνθηση αυτή όμως δεν ακολούθησε το δρόμο της μετουσίωσης που ενώνει, αλλά το δρόμο του αναπόφευκτου διχασμού που συντελέσθηκε. Πέραν των όποιων πολιτικών ιδεών, το αίμα παρέμεινε «ύλη» και δεν εξελίχθηκε σε σύμβολο. Οι ιδέες και οι πολιτικές υπηρέτησαν τη σχάση. Ήταν «υλικές» ιδέες, αν όχι συνολικά σίγουρα σε μεγάλο βαθμό. Τούτο καταδεικνύεται από το αναμφισβήτητο γεγονός πως ο ηττημένος του εμφυλίου , ο Έλληνας Άβελ πρωτογενώς καταγράφηκε στην συλλογική συνείδηση ως «καλός» και ως έχων το ηθικό πλεονέκτημα, απλώς διότι «σκοτώθηκε». Ο νικητής του εμφυλίου καταγράφηκε στη συλλογική συνείδηση ως «κακός» Κάιν με το ηθικό μειονέκτημα. Ο διχασμός ήταν κύρια ηθικός και όχι πολιτικός, μέσα σε κάθε ένα από τα δύο υποκείμενα του πολέμου. Ο «δεξιός» ήταν ο κακός και ο αριστερός ο «καλός». Το ζήτημα ήταν υπαρξιακό και εθνικά υπαρξιακό. Οι ιδεολογίες αναπτύχθηκαν δευτερογενώς επί της παραπάνω συντελεσθείσας σχάσης, πρακτικά υπηρετώντας την.

Είναι χαρακτηριστικό πως ακόμα και στην εποχή μας όπου η γενιά των αδελφών που πολέμησαν δεν ζει πια και οι περισσότεροι δεν την έχουν γνωρίσει ως φυσικά πρόσωπα, παραμένει ως κυρίαρχη η ηχώ της ηθικής ανωτερότητας του αριστερού έναντι του δεξιού. Αυτό ασφαλώς δεν απορρέει ούτε από την ιστορική αποτίμηση ούτε από μια παγκόσμια δικαίωση των ιδεών, που τότε αποτέλεσαν την φαινομενική αιτία του διχασμού. Η πνευματική επικράτηση της αριστεράς στην Ελλάδα είναι ένα αυτόματο επιφαινόμενο, μια κρούστα αυτού του υποκείμενου ασυμβολοποίητου διχασμού.  Το «αίμα» παρέμεινε «αίμα» με οσμή και χρώμα. Οι «ιδέες του «Κάιν» παρότι επικράτησαν και δικαιώθηκαν παγκοσμίως, κάτι που αναγνωρίζεται συχνά ακόμα και μεταξύ ιδεολόγων της πλευράς των ηττημένων, παραμένουν για τη συλλογική συνείδηση του Έλληνα επιλήψιμες ηθικά, διότι το αίμα του σκοτωμένου δικαιώνει και καθαγιάζει τα λόγια και της πράξεις του. Καμία λογική, κοινωνική και ιστορική προσέγγιση δεν μπορεί να υποστηρίξει αυτή την κάθετη διάκριση του καλού και του κακού.

Βέβαια λόγω της σφοδρότητας του τραύματος, ακόμα και η ιδεολογία και κοσμοθεωρία του νικητή στην Ελλάδα, αναπτύχθηκε τελικά ως έκτρωμα μιας ενοχικά επιφορτισμένης κοινωνίας, που ουδεμία σχέση είχε με τις αστικές δημοκρατίες του δυτικού κόσμου.

Η «μεταπολίτευση» ήταν η περίοδος όπου αυτή η ενοχική κοινωνία πλήρωσε τις «πολεμικές αποζημιώσεις» στους ηττημένους του εμφυλίου παρέχοντας ιδεολογική ασυλία σε ό,τι λογικό ή παράλογο ξεστόμιζε η πλευρά του Άβελ. Το παράλογο του αδικημένου τέκνου, ασφαλώς ευδοκίμησε σε ένα τέτοιο περιβάλλον ασυλίας. Η κοινωνία παράλληλα παρέμεινε βαθύτατα αιμομικτική σε συνεχή στείρα σεξουαλική επαφή με τη μητέρα-κράτος, την οποία απομυζούσε σε μια αμοιβαία σχέση εξάρτησης. Το Ελληνικό κοινωνικό έκτρωμα ήταν το αποτέλεσμα αυτής της έμπρακτης αιμομιξίας για την οποία έγινε ο φόνος. Οι δύο αδελφοί μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους ως προς την αιμομικτική τους επιθυμία με το κράτος, ώστε αν αλλάξει κανείς στο ιδεολόγημά τους τη λέξη «έθνος» με τη λέξη «λαός», αυτομάτως ο δεξιός γίνεται αριστερός και ο Κάιν, Άβελ.

Η ομοιότητα σε αυτό το επίπεδο παράλληλα με την μη συμβολοποιημένη σχάση δεκαετιών που ρέει σαν υπόγειο ποτάμι, συντηρούν την καταστροφική αντιπαράθεση έως την εποχή μας.

Η λεγόμενη «κρίση» έδωσε την ευκαιρία για επανάληψη σε ένα άλλο επίπεδο πια, του παλιού εμφύλιου πολέμου με την επιπρόσθετη προίκα του συντελεσμένου διχασμού. Ίσως μάλιστα να αποτελεί αναπόφευκτη συνέχειά του, μία επανάληψη του εθνικού τραύματος. Τα χνάρια αυτού του ηθικού δρόμου του ασυνείδητου ρήγματος ακολούθησε ο πόλεμος των «κακών μνημονιακών» με τους «καλούς αντιμνημονιακούς» την τελευταία πενταετία. Πρόκειται για μετασεισμό της παλιάς αδελφοκτονίας. Και πάλι κάποιος από τους δύο αδελφούς, πιθανότερο ο «κακός μνημονιακός», αναπόφευκτα θα επικρατήσει, ακόμα και αν τελευταίος σκυταλοδρόμος υπέρ του μνημονίου αυτή τη φορά θα είναι ο φανατικότερος αντιμνημονιακός. Είναι ένα νομοτελειακό παιχνίδι της μοίρας να ανασταίνει τον Άβελ οδηγώντας τον στην εξουσία, ώστε αυτός να παίξει την τελευταία πράξη του δράματος για να διαλυθεί έτσι ο μύθος του καλού και του κακού. Ο «αριστερός Άβελ» θα λερώσει και αυτός τα χέρια του με μνημονιακό «αίμα» βγαίνοντας από την διχαστική του αγιότητα και ασυλία, αποκαλύπτοντας την ομοιότητα με τον κακό αδελφό του.

Αυτό που παραμένει άγνωστο είναι το πιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα αυτής της επανάληψης. Η πιθανότητα της βαθύτερης και πλήρους κατανόησης του νέου εθνικού τραύματος, που θα οδηγήσει επιτέλους στο συμβολισμό και τη μετουσίωση δεν φαίνεται να υποστηρίζεται από τις ψυχολογικές δυνατότητες του υπάρχοντος πολιτικού προσωπικού, όπως δεν υποστηρίχθηκε και το ’46 οδηγώντας στον εμφύλιο. Ένας νέος ίσως ηπιότερος διχασμός θα είναι το αποτέλεσμα του νέου πολέμου. Θα είναι όμως διαφορετικός από τον παλιό.

Ο νέος διχασμός πιθανότατα θα συντελεσθεί εντός του Άβελ αυτή τη φορά, καθώς θα έρθει και αυτός σε επαφή με την «μνημονιακή βρωμιά», με την αληθινή ζωή.  Ένα μέρος των πολιτών θα ταυτισθεί με το σύμβολο «μνημόνιο» και ένα άλλο με το σύμβολο «αντιμνημόνιο» ανεξαρτήτως της καταγωγής του από το αριστερό ή το δεξιό παραταξιακό φάσμα, κάτι που άλλωστε το βλέπουμε να συμβαίνει ήδη στην πράξη. Κάθε ταύτιση θα προσδιορίζει έναν ολότελα διαφορετικό δρόμο στον κόσμο που μας περιβάλει. Κάποιοι θα πάρουν το δύσκολο δρόμο της προόδου και κάποιοι άλλοι, οι λιγότεροι νομίζω, θα προτιμήσουν το δρόμο της αυτιστικής συντήρησης, απομόνωσης και εσωστρέφειας. Το ρεύμα των καλών και των κακών θα συνεχίσει, ασθενέστερα να ρέει.  Οι αριστεροί θα έχουν χάσει το ηθικό προνόμιο της καλοσύνης και οι δεξιοί της κακίας και αυτό θα είναι μεγάλο εθνικό και πολιτικό επίτευγμα. Το ζήτημα θα καταστεί για πρώτη φορά πολιτικό. Ένα μέρος του παλιού διχασμού θα έχει συνενωθεί σε μετουσιώσεις στο δρόμο του κόσμου. Ένα άλλο πιο ριζοσπαστικοποιημένο και σκληρό θα διεκδικεί το μονοπώλιο της καλοσύνης.

Η «κρίση» είναι με αυτή την έννοια, η περίοδος που κλείνει τον κύκλο του εμφυλίου στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω της έναν άλλον αναπόφευκτο διχασμό.

* Η Ελλάδα υπήρξε η χώρα όπου ο "ψυχρός πόλεμος" ξεκίνησε ως "θερμός". Ο 38ος παράλληλος είναι το υπόγειο ρήγμα του Ελληνικού διχασμού.