Πασκάλ Μπρικνέρ: Je suis Paris


της Μυρένα Σερβιτζόγλου από την Καθημερινή
«Η ριζοσπαστικοποίηση του Ισλάμ συμβαδίζει με την έξαρση της εθελοτυφλίας. Δεν θέλουμε να βλέπουμε τίποτα, να ξέρουμε τίποτα, να ακούμε τίποτα. Αυτή η τραγωδία πρέπει να μας ανοίξει τα μάτια», ωρυόταν o Πασκάλ Μπρικνέρ σε συνέντευξή του στη Figaro με αφορμή την επίθεση στα γραφεία του Charlie Hebdo τον Ιανουάριο του 2015. Το τρομοκρατικό χτύπημα στην παρισινή πρωτεύουσα από εξτρεμιστές με θύματα, κυρίως, δημοσιογράφους είχε κλυδωνίσει συθέμελα τους αυτοματισμούς του δυτικού κόσμου.
Εντεκα μήνες μετά το μόνο που φαίνεται να αλλάζει στη συνείδηση και τα timelines των περισσοτέρων είναι τα #hashtags. Από #Je suis Charlie σε #Je suis Paris, ή σκέτο #Paris. Οι εκτελέσεις, οι εκρήξεις, η ομηρία, οι ταυτόχρονες σε έξι σημεία πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις στο κέντρο του Παρισιού θυμίζουν αυγό φιδιού αυτή τη φορά πολύκροκο. Ακριβώς τη στιγμή που αναμενόταν μία στρατηγική υποχώρηση των τζιχαντιστών του ISIS στο Ιράκ και τη Συρία, μετά τα συνδυασμένα χτυπήματα της συμμαχίας υπό τους Αμερικανούς και των Ρώσων. Πρόκειται σαφώς για χτύπημα αντεκδίκησης των ισλαμιστών έπειτα από ένα παρόμοιο χτύπημα στη Βηρυτό.
Ο πρόεδρος Ολάντ την ίδια νύχτα προανήγγειλε, σε τηλεοπτικό διάγγελμα, την κήρυξη όλης της γαλλικής επικράτειας σε κατάσταση ανάγκης, με κλείσιμο των συνόρων –κάτι που είχε να συμβεί δεκαετίες–, σωματικούς ελέγχους και ελέγχους σε αυτοκίνητα παντού, και μετακίνηση στρατιωτικών δυνάμεων μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα του Παρισιού. Για πρώτη φορά, επίσης, οι αρχές ζήτησαν απ’ τους Παριζιάνους να μείνουν στο σπίτι τους εκείνο το βράδυ. Σε λίγες εβδομάδες το Παρίσι πρόκειται να υποδεχθεί τις πολιτικές και διπλωματικές ελίτ όλου του κόσμου στην 21η Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP 21).
Παρασκευή και 13, προφανώς και επιλέγουν τις ημερομηνίες. Μπορούν όμως τα #hashtags να αποτελούν την απάντηση του σύγχρονου ανθρώπου στην τρομοκρατία; Και το κυριότερο, τι είναι σήμερα αυτή η επινόηση της ψυχανάλυσης, της πολιτικής και της θρησκείας, «ο δυτικός άνθρωπος», θύμα ή θύτης; Το ερώτημα δεν το βαραίνει η όποια απάντηση, αλλά ή ίδια η διάζευξη.
Η αρρώστια του ατομικισμού
Πριν από είκοσι έτη ακριβώς, το 1995, κυκλοφορεί στη Γαλλία «Ο πειρασμός της αθωότητας» από τον Πασκάλ Μπρικνέρ. Ο συγγραφέας της «Μελαγχολικής Δημοκρατίας» προσπαθεί να άρει το πέπλο. «Αποκαλώ αθωότητα αυτή την αρρώστια του ατομικισμού που συνίσταται στο να θέλουμε να αποφεύγουμε τις συνέπειες των πράξεών μας, αυτή την επιδίωξη να απολαμβάνουμε τα προνόμια της ελευθερίας δίχως να υφιστάμεθα καμία από τις δυσχέρειές της. Βρίσκει την έκφρασή της είτε στον παιδισμό είτε στη θυματοποίηση. Στην πρώτη, η αθωότητα πρέπει να νοηθεί σαν μια παρωδία της αμεριμνησίας και της άγνοιας των παιδικών χρόνων. Στη δεύτερη, είναι συνώνυμη με την αγγελικότητα, σηματοδοτεί την απουσία του αισθήματος της ενοχής, την ανικανότητα να διαπράξεις το κακό, και ενσαρκώνεται με τη μορφή του αυτοανακηρυσσόμενου μάρτυρα». «Κανείς δεν θέλει πια να είναι υπεύθυνος, όλοι θέλουν να περνούν για δύσμοιροι, ακόμα και αν δεν υφίστανται καμία ιδιαίτερη δοκιμασία».
«Αυτό που ισχύει για το μεμονωμένο άτομο, ισχύει επίσης και για τις μειονότητες και για τις χώρες παντού στον κόσμο. Οργανώσεις, κράτη με δολοφονικές στρατηγικές, τρομοκρατικές ομάδες κραδαίνουν το λάβαρο του μάρτυρα για να σφάξουν με πλήρη ατιμωρησία, ικανοποιώντας τη βούλησή τους για δύναμη». Ολοι δηλώνουν μάρτυρες, όλοι αισθάνονται εξαιρέσεις.
Ολοι οικειοποιούμαστε τη θυματική ρητορική. Οσο πιο ένοχοι, τόσο πιο δεξιοτέχνες της θυματικής αναστροφής, της στρεψοδικίας. Αυτή η θυματική προπαγάνδα είναι η άλλη όψη της Δημοκρατίας της συγκίνησης.
Εκεί, δηλαδή, όπου υποχωρεί η πολιτική σκέψη και διαδικασία, ο χώρος ανακαταλαμβάνεται από το θυμικό και το συναίσθημα. Η βία του συναισθήματος είναι ακριβώς αυτή: εκβιάζει και αποσπά εκείνο που με κανέναν άλλον τρόπο δεν θα είχε επιτευχθεί.
Ο Μπρικνέρ είχε αφουγκραστεί τον «Λυγμό του λευκού ανθρώπου» από το 1983, ένα θέμα με το οποίο καταπιάνεται ξανά είκοσι χρόνια μετά, το 2006, υπό το βάρος της «Τυραννίας της μετάνοιας». Για τον Μπρικνέρ, η κοσμική, ριζοσπαστική αριστερή παράδοση με πρωτεργάτες τον Μπουρντιέ και τον Φουκό καλλιέργησε ένα αίσθημα απόλυτης ενοχής για τη Δύση. «Οταν η Ευρώπη κοιτιέται στον καθρέφτη που στήνει ενώπιόν της νομίζει ότι βλέπει ένα τέρας». «Δήλωσε ότι είσαι δεξιός και θα είσαι για όλα ένοχος, δήλωσε αριστερός και σου συγχωρούνται τα πάντα». «Από τον υπαρξισμό ώς τον αποδομισμό», γράφει ο Μπρικνέρ, «ολόκληρη η νεωτερική σκέψη αναλώνεται στη μηχανική καταγγελία της Δύσης, υπογραμμίζοντας την υποκρισία, τη βιαιότητα και την ατιμία της».
Ο Γάλλος στοχαστής δεν αποσιωπά τον ιμπεριαλισμό, την αποικιοκρατία, το δουλεμπόριο, τον ναζισμό, τον σταλινισμό. Αλλά τονίζει ότι και τα φάρμακα γι’ αυτές τις ασθένειες πάλι ευρωπαϊκά ήταν. «Η Ευρώπη», γράφει, «έχει γεννήσει τέρατα: ταυτόχρονα γέννησε και τις θεωρίες που μας βοηθούν να σκεφτόμαστε και να καταστρέφουμε τα τέρατα».
Αυτό το φάντασμα της ενοχής που πλανάται πάνω από την Ευρώπη δεν αποτελεί παρά μια μεταπλασμένη αυταρέσκεια, ένα μαζοχιστικό σύμπτωμα. Η Ευρώπη κρίνει, συζητά, μέμφεται τον εαυτό της, αλλά μένει άπραγη. Δεν αποδέχεται τον κίνδυνο πως πιθανώς θα λερώσει τα χέρια της. Η ευρωπαϊκή τυραννία της μετάνοιας είναι η νέα ύπουλη μορφή του δυτικού κομφορμισμού.
Ατομα και ομάδες
Ο Μπρικνέρ στις συνεντεύξεις του αναλύει το παράδοξο της πολυπολιτισμικότητας: επιβάλλει την ίση μεταχείριση σε κοινότητες, αλλά δεν την διασφαλίζει για τα άτομα που τις συγκροτούν, αποστερώντας τους έτσι τη δυνατότητα να απελευθερωθούν από τις παραδόσεις τους. Υπάρχει αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομάδων, αλλά καταπίεση του ατόμου. Η πολυπολιτισμικότητα είναι ένας ρατσισμός από την ανάποδη.
«Είναι ο ρατσισμός των αντιρατσιστών. Αλυσοδένει τους ανθρώπους με τις ρίζες τους».
«Οφείλουμε να σεβόμαστε τη θρησκεία, να υπάρχουν ναοί για να προσεύχονται οι πιστοί και σεβασμός σε κάθε διαφορετική θρησκεία. Την ίδια, όμως, στιγμή πρέπει να ισχύει ένας και μοναδικός νόμος που αφορά τα δικαιώματα κάθε πολίτη της χώρας και να διαλύει τις ανισότητες που υπάρχουν στις θρησκευτικές φατρίες. Θα πρέπει να σεβόμαστε όλοι τους ίδιους νόμους, για να μην υπάρχουν διακρίσεις και ανισότητες ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια. Η ιδέα της πολυπολιτισμικότητας, όπως έχει διαδοθεί στη Δύση, μπορεί να απειλήσει ορισμένες δημοκρατικές κατακτήσεις. Θεωρώ ότι πρώτα πρέπει να είσαι Γάλλος και μετά εβραίος, μουσουλμάνος και ό,τι άλλο θέλεις. Η ιθαγένεια πρέπει να προηγείται του θρησκεύματος».
«Αν ένας Γάλλος, Εγγλέζος ή Γερμανός κακοποιήσει τη γυναίκα του θα έρθει αντιμέτωπος με τον νόμο. Αν είναι όμως σουνίτης ή σιίτης μπορεί να μείνει ατιμώρητος;». Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ακραίο προστατευτισμό, πολιτισμικό ναρκισσισμό και εθνοκεντρισμό. Για τον Μπρικνέρ το μέτωπο είναι διπλό. Από την μία, οφείλουμε να προστατεύσουμε τις μειονότητες από τις διακρίσεις εις βάρος τους, από την άλλη πρέπει να προστατεύουμε τα άτομα από πιθανούς εκφοβισμούς των κοινοτήτων στις οποίες ανήκουν.
Ούτε παιδιά ούτε θύματα. Μήτε αθώοι μήτε θύτες. Αυτές είναι οι λογικές κατηγορίες, –τραβηγμένες στα άκρα από τον θρησκευτικό και πολιτικό φονταμενταλισμό–, οι οποίες δεν συνάδουν με τη «δυναμική και την ενέργεια του Διαφωτισμού». O Διαφωτισμός διακήρυξε την κριτική διάθεση του ανθρώπου και το σθένος της υπευθυνότητας, την ανάληψη της ευθύνης. Ο «δυτικός άνθρωπος» οφείλει να «λερώσει» τη σκέψη του και «τα χέρια του». Κι αυτό ενδεχομένως να σημαίνει κάτι περισσότερο από «τιτιβίσματα» και #hashtags ως απάντηση στην τρομοκρατική ιαχή των δραστών «Αλλάχ Ακμπαρ» τη στιγμή των επιθέσεων στο Παρίσι.
Alors, c’est la guerre.
«Nous allons mener le combat, il sera impitoyable». «Θα δώσουμε τη μάχη, και θα είναι αμείλικτη», δήλωσε κοφτά ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Φρανσουά Ολάντ.
Στην Αθήνα
Λίγες ώρες πριν από την προκαθορισμένη εμφάνισή του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου θα συνομιλούσε με τον δημοσιογράφο και ραδιοφωνικό παραγωγό Γιώργο Αρχιμανδρίτη, ο Γάλλος συγγραφέας συνάντησε Ελληνες δημοσιογράφους που του έθεσαν τις δικές τους ερωτήσεις για τα τεκταινόμενα στην Ευρώπη. Οι απόψεις του δεν κινήθηκαν σε διαφορετικό μήκος κύματος από τους ήδη εκπεφρασμένους στοχασμούς του. Σταχυολογούμε μερικά από τα λεγόμενά του: «Δεν είναι η ώρα για συναισθηματισμούς, αλλά για αποφασιστικότητα, διαύγεια και ψυχραιμία έναντι του εχθρού», ήταν η πρώτη του τοποθέτηση.
«Αυτήν τη φορά οι τρομοκράτες δεν είχαν να “προσάψουν” κάτι στους ανθρώπους που σκότωσαν, όπως λ.χ. ότι είχαν προσβάλει τον Μωάμεθ, όπως οι σκιτσογράφοι του Charlie Hebdo, ή ότι ήταν Εβραίοι. Η ίδια η ύπαρξή τους ήταν το σκάνδαλο, για τους φανατικούς που ζούσαν το ντελίριό τους». Ερωτηθείς για το θέμα της περιστολής των ελευθεριών εξαιτίας του νέου καθεστώτος της αστυνομοκρατίας, είπε ότι ο στόχος των τρομοκρατών είναι να πιέσουν τις δυτικές δημοκρατίες να αλλάξουν τις αρχές τους και ότι πολλές φορές, προσπαθώντας να προστατεύσεις τη δημοκρατία, στην ουσία την καταστρέφεις. Υπογράμμισε πως ο μόνος τρόπος για να χάσει την ακτινοβολία της η άκρα Δεξιά, είναι οι ίδιες οι δημοκρατικές πολιτείες να πάρουν αυστηρά μέτρα και έτσι θα της στερήσουν την επιχειρηματολογία. Μ. Π.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κίμων Χατζημπίρος: Ύστατος πόρος: Η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση είναι μια πρόταση για το μέλλον.

Βάσω Κιντή: Παραιτούμαι από μέλος της ΚΕ και αποχωρώ από το κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς

Κίμων Χατζημπίρος: Ατελέσφορη Οικολογία