Ευτύχης Βαρδουλάκης: ΕΕ - πολίτες: Η ανολοκλήρωτη σχέση

από την Καθημερινή

Το να επιχειρήσει κάποιος μια πλήρη αποτίμηση της κατάστασης μετά το χθεσινό Brexit είναι πρόωρο. Ουδείς γνωρίζει ποιες διαδικασίες θα ακολουθηθούν από εδώ και μπρος, ελλείψει προηγούμενου, πού θα καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ ΕΕ και Βρετανίας και ποια θα είναι η νέα σχέση που θα διαμορφωθεί. Σε πολιτικό και επικοινωνιακό επίπεδο, ωστόσο, κάποια πρώτα συμπεράσματα προκύπτουν αβίαστα:

- Η διάκριση συστημικό/αντισυστημικό είναι η πλέον ισχυρή στις μέρες μας, είναι ένα από τα πλέον καθοριστικά σημεία πολιτικής αυτοτοποθέτησης. Η τάση αυτή βαθύτερη και παγκόσμια, που εκδηλώνεται ολοένα και συχνότερα τα τελευταία χρόνια, υποδηλώνει μια σαφή κρίση αντιπροσωπευτικότητας που υπερβαίνει τις στενά οικονομοκεντρικές αναλύσεις. Τα δε δημοψηφίσματα αποτελούν τον προνομιακό χώρο έκφρασής της καθώς επιτρέπουν ετερογενείς συγκλίσεις. Αυτό που εν τέλει ένωνε τα δύο τόσο ετερόκλητα στο εσωτερικό τους στρατόπεδα ήταν η τοποθέτηση απέναντι σε αυτό που ο καθένας εκλαμβάνει ως «κατεστημένο». Κάποιοι ήθελαν να διατηρηθεί το Status Quo ή να αλλάξει ομαλά, άλλοι ήθελαν να διατρανώσουν την αντίθεσή τους. Στις περιπτώσεις αυτές κατά κανόνα ευνοούνται όσοι συνασπίζονται γύρω από την άρνηση, καθώς ο ετεροπροσδιορισμός αρκεί και απλουστεύει τα πράγματα

- Πέρα από την παραδοσιακά επαμφοτερίζουσα στάση της Βρετανίας στην ΕΕ, πρέπει να δει κανείς και τα αίτια του καλπάζοντος ευρωσκεπτικισμού και εθνοκεντρισμού σε όλη την Ευρώπη. Είναι γεγονός ότι, στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης και με την άνοδο νέων δυνάμεων, πολλοί Ευρωπαίοι αισθάνονται πως απειλείται το βιοτικό τους επίπεδο, διαταράσσονται οι κοινωνικές και πολιτιστικές σταθερές τους και ενστικτωδώς αναζητούν ασφάλεια στην αγκαλιά του εθνικού κράτους. Κάτι τέτοιο φαίνεται να συνέβη και στη Βρετανία, αν ληφθεί υπ' όψιν ότι το Brexit το στήριξαν κατά τεκμήριο άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, χαμηλότερης μόρφωσης και τα πιο ασθενή οικονομικά στρώματα, δηλαδή οι πλέον ευάλωτοι στις αλλαγές αυτές.

- Το να θεωρεί κάποιος ότι όλα όσα συμβαίνουν στην ΕΕ ή και παγκοσμίως είναι απόρροια της οικονομικής κρίσης είναι πολιτικά ρηχό και αναλυτικά ατελέσφορο. Χώρες όπως η Βρετανία, η Αυστρία, η Φινλανδία, η Ολλανδία, όλες χώρες με ισχυρές ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις, είναι οικονομικά ισχυρές. Η κρίση δεν εξηγεί τα πάντα.

Αυτό που συστηματικά υποτιμάται είναι η έννοια του έθνους ως ιδεολογικού θεμελίου και συστατικού στοιχείου των ευρωπαϊκών κρατών, το οποίο αν και παραμερίστηκε από τις γενιές μετά τον πόλεμο, καθώς και τα πρώτα χρόνια της φιλοευρωπαϊκής ευφορίας, δεν εξαλείφθηκε από το συλλογικό υποσυνείδητο των ευρωπαϊκών λαών.

Το κύμα εθνολαϊκισμού (μη μας τρομάζει η λέξη, ο λαϊκισμός, που στην πολιτική επιστήμη είναι αξιολογικά ουδέτερος όρος, που σημαίνει την προσέγγιση υπό το πρίσμα λαός-ελίτ, καθώς και η αναβίωση της εθνοκεντρικότητας ως προτάγματος, αυτή τη λέξη παράγουν) είναι διάχυτο και πανίσχυρο αυτή τη στιγμή. Το ζήτημα είναι ότι είναι και ατελέσφορο. Το να υποδείξεις τον "κακό" απέναντι στον οποίο ετεροπροσδιορίζεσαι είναι το εύκολο. Μπορεί και να κερδίσεις. Μετά όμως πρέπει να διαχειριστείς τη νίκη σου και τα προβλήματα που κληρονομείς, το οποίο υπερβαίνει τα απλουστευτικά αναλυτικά και ρητορικά σχήματα.

- Το τι θα συμβεί από εδώ και μπρος, δεν μπορούμε να το εκτιμήσουμε. Θα πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο πάντως ότι οι χώρες του στενού πυρήνα της ΕΕ (όπως φάνηκε και από τις πρώτες δηλώσεις της ευρωπαϊκής ηγεσίας) θα σκληρύνουν τη στάση τους απέναντι στην Βρετανία, προκειμένου να προστατεύσουν την Ένωση, τα δικά τους συμφέροντα και να βάλουν φρένο στο ξήλωμα του πουλόβερ. Πέραν των άμεσων οικονομικών κραδασμών, υπάρχουν και άλλα κρίσιμα εκλογικά ορόσημα τον επόμενο χρόνο με τις εκλογές στη Γαλλία και στη Γερμανία.

Ο κίνδυνος για την Ελλάδα είναι υπό την πίεση που όλοι αισθάνονται αυτή τη στιγμή και υπό το καθεστώς απογοήτευσης για την υφιστάμενη ΕΕ, να ενισχυθούν ακραίες φωνές, είτε αυτές που ζητούν τη διάλυσή της, είτε εκείνων που θέλουν τη διαμόρφωση ενός πιο στενού πυρήνα πρόθυμων και ισχυρών χωρών, τα οποία θα αποκλείσουν τους οικονομικά αδύναμους, δηλαδή και την Ελλάδα.

- Είναι δεδομένο πάντως, ότι το αφήγημα της ΕΕ έχει κουράσει και δεν εμπνέει. Σε αυτό συνέβαλαν δύο επιπλέον λάθη. Η ΕΕ άρχισε να χάνει τη μπάλα όταν έβαλε το κάρο μπροστά από το άλογο. Όταν το 2004 προέταξε την διεύρυνση αντί της εμβάθυνσης και κατέστη Βαβέλ. Και – κυρίως – όταν αντί να εστιάσει στο το πώς θα παραμείνει χώρος ελευθερίας, συνεργασίας, ειρήνης και ατομικών δικαιωμάτων, υπηρετώντας τις ιδρυτικές της αρχές, άρχισε να ασχολείται με το πώς θα συσκευάζεται ο σολωμός, τα νέα θερμόμετρα και τις φρυγανιέρες, επιτρέποντας σταδιακά να καταστεί η γραφειοκρατία της ο "κακός", στον οποίο οι εκλεγμένες εθνικές κυβερνήσεις φόρτωναν τη λήψη δυσάρεστων αποφάσεων.

Γι αυτό και εκείνο που πρωτίστως σήμερα χρειάζεται είναι να κερδίσει τους πολίτες της σε συναισθηματικό επίπεδο, πείθοντας ότι δεν αποτελεί ένα τεχνικό πρότζεκτ, αλλά μια ένωση αξιών που μπορεί να κάνει καλύτερη τη ζωή τους και να αποκαταστήσει έτσι μια σχέση που σήμερα μοιάζει ανολοκλήρωτη.

* Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.