Umberto Eco: Πρωτοφασισμός

Από τη Βάσω Κιντή (στο fb)

Ένα απολαυστικό, διεισδυτικό και επίκαιρο κείμενο του Umberto Eco (του 1995) που αναδημοσιεύει το NYRΒ από τα αρχεία του.
Ο Εco προσπαθεί να εξηγήσει γιατί η λέξη ‘φασισμός’ (και όχι π.χ., ‘Ναζισμός’ ή ‘σταλινισμός’) είναι αυτή που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τον ολοκληρωτισμό. Η απάντηση που δίνει είναι ότι αντίθετα με τον ναζισμό που είχε πολύ σαφή ιδεολογία που εκφραζόταν συγκροτημένα σε πολλούς τομείς, ο φασισμός είναι πιο αόριστος και ασαφής χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι ανεκτικός. Αυτός ο fuzzy , όπως λέει, χαρακτήρας του, επιτρέπει ώστε η λέξη να χρησιμοποιείται ευρύτατα. Ωστόσο, προσδιορίζει ορισμένα (14) χαρακτηριστικά του Ur-Fascism, του πρώτο-/πρωταρχικού-Φασισμού, της πηγής του φασισμού, που χαρακτηρίζουν και άλλες μορφές δεσποτισμού και φανατισμού και δεν είναι αναγκαίο να είναι πάντα όλα παρόντα. Μεταφράζω πρόχειρα ορισμένα αποσπάσματα:

-- Η διαφωνία είναι σημάδι διαφορετικότητας. Ο Πρωτο-Φασισμός αναπτύσσεται και αναζητεί τη συναίνεση (consensus) εκμεταλλευόμενος και παροξύνοντας τον φυσικό φόβο της διαφοράς. Το πρώτο κάλεσμα ενός φασίστα ή ενός πρώιμου φασιστικού κινήματος είναι το κάλεσμα εναντίον των εισβολέων. Ο Πρωτο-Φασισμός είναι εξ ορισμού ρατσιστικός.

-- Ο Πρωτο-Φασισμός προκύπτει από την ατομική και κοινωνική δυσκολία και απογοήτευση. Γι’ αυτό και ένα από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά του ιστορικού φασισμού είναι η αναφορά του σε μία απογοητευμένη και σε δυσκολία μεσαία τάξη, μια τάξη που υποφέρει από μία οικονομική κρίση ή από αισθήματα πολιτικής ταπείνωσης…. Στην εποχή μας, που οι παλιοί ‘προλετάριοι’ έχουν γίνει μικροαστοί (και οι λούμπεν είναι σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένοι από την πολιτική σκηνή), ο φασισμός του αύριο θα βρει το ακροατήριό του σε αυτή τη νέα πλειοψηφία.

--στη ρίζα της ψυχολογίας του Πρωτο-Φασισμού υπάρχει η εμμονή σε μια συνομωσία, πιθανώς διεθνή. Οι οπαδοί πρέπει να αισθάνονται πολιορκημένοι. Ο ευκολότερος τρόπος να αποκαλυφθεί η συνομωσία είναι να επικαλεστείς την ξενοφοβία.

--Ο Πρωτο-Φασισμός βασίζεται σε έναν επιλεκτικό λαϊκισμό, έναν ποιοτικό λαϊκισμό [που δίνει έμφαση στην ποιότητα έναντι της ποσότητας] μπορούμε να πούμε. Σε μια δημοκρατία οι πολίτες έχουν ατομικά δικαιώματα αλλά οι πολίτες στο σύνολό τους φέρουν πολιτικό αποτέλεσμα μόνο από μια ποσοτική οπτική –ακολουθούμε τις αποφάσεις της πλειοψηφίας. Για τον Πρωτο-Φασισμό, ωστόσο, τα άτομα δεν έχουν δικαιώματα ως άτομα, και ο Λαός νοείται ως ποιότητα, μια μονολιθική οντότητα που εκφράζει την Κοινή Βούληση. Επειδή κανένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων δεν μπορεί να έχει κοινή βούληση, ο Αρχηγός προσποιείται ότι τους ερμηνεύει.

-- Λόγω του ποιοτικού του λαϊκισμού ο Πρωτο-Φασισμός πρέπει να είναι εναντίον των «σάπιων» κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων […] Όταν ένα πολιτικός αμφισβητεί τη νομιμοποίηση του κοινοβουλίου διότι δεν εκπροσωπεί πλέον τη Φωνή του Λαού, μπορούμε να ανιχνεύσουμε οσμή Πρωτο-Φασισμού.

--Ο Πρωτο-Φασισμός μιλάει Newspeak. […] Όλα τα ναζιστική ή φασιστικά σχολικά βιβλία χρησιμοποιούσαν ένα φτωχό λεξιλόγιο, και ένα στοιχειώδες συντακτικό για να περιορίσουν τα μέσα για σύνθετη και κριτική σκέψη.

Ο Πρωτο-Φασισμός μπορεί να επιστρέψει με την πιο αθώα μεταμφίεση. Καθήκον μας είναι να τον αποκαλύπτουμε και να δείχνουμε κάθε νέα έκφρασή του –κάθε μέρα σε κάθε μέρος του κόσμου.

 Όλο το κείμενο εδώ