Τέλης Σαμαντάς: Αποχαιρετώντας τη DOCUMENTA 14

Από τη σελίδα του στο facebook

Τελευταία ημέρα σήμερα για τη DOCUMENTA 14. Μια έκθεση που μας έδωσε (ή, για να είμαστε ακριβέστεροι και ακριβοδίκαιοι: που μου έδωσε, προσωπικά) την αφορμή για ποικίλες σκέψεις και προβληματισμούς όσον αφορά ορισμένες σύγχρονες τάσεις της Τέχνης: για τη διεύρυνση των ορίων της∙ για την τάση υπέρβασης των κλασικών εννοιών του «ωραίου» ή της «συγκίνησης»∙ για τη συνάντηση της με την αντίστοιχη διεύρυνση των επιστημών του ανθρώπου και ειδικά της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας∙ για τη (γόνιμη σε ορισμένες περιπτώσεις) διαπλοκή της με ακτιβιστικές πρακτικές∙ για την τάση της αναβάθμισης του «χειροτεχνήματος» σε «καλλιτέχνημα»∙ για την αγωνία πολλών καλλιτεχνών να υπερκεράσουν τα όρια, που η συγκεκριμένη τέχνη τους επιβάλλει, με το να επεκταθούν και σε πεδία άλλων τεχνών (όπως πχ, μουσικά έργα που δημιουργούσαν «ηχοτοπία», διευρύνοντας, πάει να πει, τη χρονική τους υπόσταση στο χώρο, ή εικαστικά που διείσδυαν στο μουσικό χρόνο)∙ για την ανάδειξη έργων τέχνης από καλλιτέχνες υποδεέστερων, καλλιτεχνικά, για τη δυτική αντίληψη χωρών –και μερικές άλλες, που δεν είναι του παρόντος. 

Συμπυκνώνοντας, σκέψεις και προβληματισμούς πάνω στο καίριο ερώτημα: «Τι αποκαλούμε και αποδεχόμαστε στην εποχή μας ως έργο τέχνης; Και τι Τέχνη, γενικότερα;». Φυσικά το ερώτημα προκύπτει αβίαστα: «Ολα τα έργα της DOCUMENTA 14 είναι καλά ή ωραία;» Ασφαλώς και όχι. Κι αυτό πέρα από την προσπάθεια (πραγματική ή τεχνητή) υπέρβασης αυτών των εννοιών. Αν όμως θέλαμε να σύρουμε μια διαχωριστική γραμμή, το πιθανότερο θα ήταν να τη χαράζαμε ανάμεσα στα έργα εκείνα που περιορίζονταν σε κάποιο μονοδιάστατο –πολιτικό, ή άμεσα ακτιβιστικό, συνήθως- μήνυμα και σε εκείνα που σε προσκαλούσαν σε δεύτερη και τρίτη ανάγνωση, εμπλουτίζοντας με δευτερογενή και τριτογενή νοήματα την αρχική, πρώτη θέαση. Ωστόσο, συχνότατα, ακόμη και σε αυτά τα έργα –της δεύτερης κατηγορίας- ήταν αναγκαία η παρουσία κάποιου «ξεναγού»: η διαμεσολάβηση, δηλαδή, μεταξύ του έργου και του θεατή κάποιου που θα σου προσέφερε τη γνώση των συνθηκών παραγωγής του έργου, της έμπνευσης και της στόχευσης του, της προσωπικότητας και της ζωής του καλλιτέχνη, της ένταξης του έργου μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικο-καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. 

Και τότε και μόνο τότε, σε πολλές περιπτώσεις, θα έκανε την εμφάνιση της η αναγκαία για την απόλαυση του έργου συγκινησιακή φόρτιση. Πράγμα που σημαίνει πως η έννοια της «αδιαμεσολάβητης» τέχνης –ιδεολογική σημαία και πολιτική κάλυψη πολλών σύγχρονων καλλιτεχνικών ρευμάτων- απλώς δεν είναι παρά ένα σκέτο, κενό νοήματος, σύνθημα. Όπως όμως σκέτα συνθήματα και μάλιστα ιδιαίτερα παρωχημένα είναι οι «ενστάσεις» περί «αποκιοκρατικής» ιδεολογίας της έκθεσης ή περί «μεταμοντερνικού χυλού» -ένθεν κακείθεν προερχόμενες. Η, επί το λαϊκότερον: «καθρεφτάκια για τους ιθαγενείς» ή «φύκια για μεταξωτές κορδέλλες». «Συνθήματα», που μάλλον είναι δηλωτικά μιας εντόπιας καθήλωσης στο εσωστρεφές και το ήδη «γνωστό και ασφαλές» κοινότοπο, σε αντίθεση με το εξωστρεφές και το καινοτόμο –πράγμα που, έστω και στοιχειωδώς, έστω και ως προβληματισμό μας προσέφερε η DOCUMENTA 14. 

Και για τελειώνουμε με μια απολύτως προσωπική πινελιά, «ελαφρότερη»: ο Γιώργος Σαμαντάς (αριστερά) και ο Τέλης Σαμαντάς (δεξιά, για να μη μπερδευόμαστε) σε ρόλο κάτι ανάμεσα σε «τεχνοφύλακες» ή «Blues Brothers» -εισβολείς- perfomers –κατά μία έννοια της ίδιας της DOCUMENTA- μπροστά στις τελετουργικές μάσκες του Beau Dick από τη φυλή των Kwakwaka’wakw του Καναδά. (Για δοκιμάστε να το πείτε τρείς φορές σωστά, όπως το έκανε ο Γιώργος, κατά την ξενάγηση μας ως μέλος του «χορού» - «εξειδικευμένος ξεναγός», πάει να πει- και τα ξαναλέμε). Όπως τα ξαναλέμε και για όλα τα προηγούμενα. (Προσέχοντας πάντα ν' ακούμε τι λέμε -όπως υπονοεί και η μάσκα του Beau Dick).