Θάνος Καψάλής: Νέες ιδέες στην εκπαίδευση

Θα έχετε προσέξει πως στις αλλεπάλληλες απόπειρες μεταρρύθμισης του εκπαιδευτικού μας συστήματος, εμφανίζονται νέοι όροι και ιδέες, τις οποίες αρχικά ασπαζόμαστε ενθουσιωδώς, εν συνεχεία τις υλοποιούμε μερικώς και στο τέλος τις αποστρατεύουμε αδόξως και άνευ αξιολογήσεως, για τα όποια αποτελέσματα της όποιας εφαρμογής τους.

Ο τρέχων λοιπόν συρμός νέων ιδεών, δρομολογημένος στις εξαγγελίες υπουργών και στα εκπαιδευτικά προγράμματα κομμάτων και φορέων επισημαίνει:

* Πρώτον, τη μεγάλη ποσότητα ύλης με την οποία επιβαρύνονται οι Έλληνες μαθητές και δεύτερον

* την ανάγκη για την εισαγωγή μεγαλύτερου αριθμού μαθημάτων επιλογής, σε σχέση με το παρελθόν, ώστε ο μαθητής να μπορεί να επιλέγει αντικείμενα που άπτονται των κλίσεων και των ενδιαφερόντων του.

Για το πρώτο λοιπόν, επιθυμώ να διαβεβαιώσω πως, στην έκταση και στον τομέα που μπορώ να γνωρίζω - η σχολική ύλη δεν είναι μεγαλύτερη στο δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα από αυτήν των ξένων.

Μια ματιά μόνο στα προγράμματα σπουδών και στα εκπαιδευτικά blog συναδέλφων του εξωτερικού, αρκεί για να διαπιστώσει κανείς τον ορυμαγδό διαφορετικών πηγών που υποδεικνύονται διδασκαλία κάθε διδακτικής ενότητας. Αν μπείτε μάλιστα στον κόπο να αθροίσετε τις σελίδες αυτών των πηγών θα διαπιστώσετε πως υπερβαίνουν κατά πολύ, τις σελίδες της μίζερα οριοθετημένης, και από ένα μόνο εγχειρίδιο, σχολικής ύλης μας.

Αναφορικά με το δεύτερο επιθυμώ να ξεκινήσω με μια υπόθεση. Έστω λοιπόν ότι η εισαγωγή πολλών μαθημάτων επιλογής είναι χρήσιμη για τους μαθητές μας. Αν είναι έτσι λογικό είναι να μπορούν να επωφεληθούν οι μαθητές όλης της επικράτειας, μπορούν όμως; Η απάντηση είναι ρητά και κατηγορηματικά όχι. Οι ιδιομορφίες του εκπαιδευτικού συστήματός μας, δηλαδή πολλές μικρές σχολικές μονάδες, διεσπαρμένες ακόμη και σε απρόσιτα σημεία της χώρας, συν το πρόβλημα των περιορισμένων πόρων, καθιστούν παντελώς ανέφικτη τη δυνατότητα του σχολείου να παράσχει σε όλους τους μαθητές την ίδια πολύπτυχη βεντάλια μαθημάτων επιλογής.

Ας πούμε ότι τσάτρα πάτρα, με περιορισμό δηλαδή του αριθμού τους ή με εξ αποστάσεως μαθήματα, καταφέρνουμε αρκετά από αυτά να είναι διαθέσιμα στην πλειονότητα των σχολείων. Είναι αυτό επωφελές, πρέπει να το επιδιώξουμε;

‘Εχω πολλές αμφιβολίες περί αυτού και θα τις εκθέσω παρά το ενδεχόμενο να χαρακτηριστώ οπισθοδρομικός και να καταστώ δυσάρεστος.

Γνώμη μου λοιπόν είναι πως, ως ένα βαθμό, η εκπαιδευτική διαδικασία εμπεριέχει και ένα στοιχείο πειθαναγκασμού. Αποσπά τα νήπια βιαίως από τη μητέρα τους για να τα εκθέσει στο άγνωστο περιβάλλον του νηπιαγωγείου, τους εφήβους από τη θερινή ραστώνη, για να τους μαντρώσει σε σχολεία και φροντιστήρια, και όλους για να τους διδάξει αντικείμενα για τα οποία ποτέ δεν ρωτήθηκαν, αν τους ενδιαφέρουν.

Και γιατί τα κάνει όλα αυτά; Διότι η πολιτεία έχει αποφασίσει, νόμιμα και δημοκρατικά, το σώμα γνώσεων και δεξιοτήτων που πρέπει να κατέχει ο μελλοντικός πολίτης προκειμένου να είναι ωφέλιμος για τον εαυτό του και για το κοινωνικό σύνολο.

Αν λοιπόν συμφωνούμε ότι ο μαθητής του Λυκείου λ.χ. ανεξάρτητα από τον μελλοντικό ακαδημαϊκό προορισμό του και τις επιθυμίες του, οφείλει κάτι να γνωρίζει από Ευκλείδεια Γεωμετρία, κάτι να έχει μάθει από τους διαλόγους του Πλάτωνα, κάπως να απολαμβάνει ένα ποίημα του Σεφέρη, κάτι να καταλαβαίνει από την Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας, τον Περιοδικό Πίνακα, τον Μεντελισμό, κάποια εικόνα από την ιστορική συνέχεια της πατρίδας του να έχει αποκομίσει, τότε λυπάμαι, μόλις και μετά βίας χωρούν στο maximum 35ωρο, του σχολικού προγράμματος.

Έτσι η προσθήκη ενός αριθμού επιλεγόμενων μαθημάτων, που υπερβαίνει το 10% του σχολικού χρόνου, δεν μπορεί παρά να γίνει σε βάρος διδακτικών ωρών στις οποίες διδάσκονται γνώσεις που αποδεδειγμένα συγκροτούν έναν στοιχειωδώς μορφωμένο πολίτη.

Μα θα πείτε το μέτρο αυτό, σεβόμενο τις επιλογές των μαθητών, τους δίνει τη δυνατότητα μιας αποτελεσματικής ενασχόλησης με ενδιαφέροντα και ευχάριστα διδακτικά αντικείμενα (λ.χ. κινηματογράφος, φωτογραφία κ.ά.) που σήμερα δεν συμπεριλαμβάνονται στο σχολικό πρόγραμμα. Λυπάμαι, αλλά πάλι θα διαφωνήσω. Ρόλος του σχολείου είναι να εξασφαλίσει τα καίρια και όχι ευχάριστες και σίγουρα, δημιουργικές δραστηριότητες οι οποίες ακόμη και σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, παρέχονται έξωθεν-και δωρεάν και επί πληρωμή- ώστε να μη χρειάζεται να σπαταληθεί πολύτιμος διδακτικός χρόνος.

Τέλος, να είστε βέβαιοι πως ένα σχολείο που δεν διδάσκει τα καίρια, δεν θα πλήξει τη μόρφωση των παιδιών που προέρχονται από οικογένειες με μορφωτικό επίπεδο και οικονομική κατάσταση που μπορεί να τα αναπληρώσει, αλλά κυρίως τη μόρφωση των οικονομικά ασθενέστερων μαθητών. Το επιθυμούμε;