ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΑΣΤΑΝΑΣ: Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 29/12/2019

H διδασκαλία της Φυσικής στη Μέση Εκπαίδευση: Μια τρύπα στο νερό

Η διδασκαλία της Φυσικής στη Μέση Εκπαίδευση θέλει να εξοικειώσει τους μαθητές με την παρατήρηση και το πείραμα, να τους δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα καθημερινής ζωής, να τους φέρει σε επαφή με συμπαντικούς νόμους και παγκόσμιες αρχές διατήρησης, με το πολύ μεγάλο και το πολύ μικρό. Να τους μάθει να συνδέουν το αίτιο με το αποτέλεσμα, να  τους απαλλάξει από προκαταλήψεις ή εσφαλμένες αντιλήψεις. Να τους γνωρίσει την αξία της ανάπτυξης και της χρήσης μοντέλων, να τους εθίσει στην ακρίβεια της περιγραφής και του υπολογισμού. Με δυο λόγια θέλει να τους δώσει εφόδια για να κατανοήσουν και να διαχειριστούν  τον κόσμο που ζουν. 

Το ελληνικό σχολείο όσο και αν προσπαθεί να κάνει κάτι από όλα αυτά, όσο και αν αλλάζει προγράμματα και διδακτέα ύλη δεν καταφέρνει και πολλά. Γιατί δεν έχει μια γραμμή που να πατάει σε στέρεο έδαφος. Ίσως γιατί ως λαός δεν έχουμε επαφή με την παραγωγή.  Ίσως γιατί αυτοί που αποφασίζουν δεν έχουν επαφή με τους μαθητές της εποχής τους. Για παράδειγμα τα βιβλία του Γυμνασίου θέλουν να πουν τα πάντα, σε κάθε κεφάλαιο που πραγματεύονται και γι αυτό είναι τόσο πυκνογραμμένα και με πολύ ψιλά γράμματα. Ως εκ τούτου γίνονται απωθητικά και μη χρηστικά για τα παιδιά στα οποία  απευθύνονται.

Τα σχολικά βιβλία ανταποκρίνονται σε κάποια αναλυτικά προγράμματα. Έλα που όμως κάθε χρόνο διδάσκεται συνήθως λιγότερο από το μισό του κάθε βιβλίου πράγμα που δείχνει πόσο εκτός πραγματικότητας ήταν εκείνοι που καθόρισαν τα περιεχόμενα. Η ύλη του Γυμνασίου επαναλαμβάνεται, σε ανώτερο επίπεδο, στο Λύκειο, μιας και υπάρχει ακόμα η αντίληψη ότι κάποιοι μπορεί να μην συνεχίσουν στο Λύκειο κάτι που δεν συμβαίνει πια. Με αυτήν την τακτική η ύλη της φυσικής  στη ΜΕ καλύπτει μόνο τη Μηχανική και ένα μέρος του Ηλεκτρισμού του 19^ου αιώνα αρνούμενη να γνωρίσει στους μαθητές κάτι από τις καταπληκτικές ανακαλύψεις του 20^ου αιώνα (ατομική και πυρηνική, φυσική, κβαντομηχανική). Μια απόπειρα που έγινε στην αρχή της προηγούμενης δεκαετίας ακυρώθηκε στο δρόμο. Μάλιστα τα τελευταία 5 χρόνια δεν διδάσκονταν καν ο Ηλεκτρομαγνητισμός, δηλαδή οι μαθητές δεν μάθαιναν τι είναι το εναλλασσόμενο ρεύμα που τρέχει στο σπίτι τους και πως δουλεύουν τα ηλεκτρικά μοτέρ. Σε μια εποχή που τα πάντα τείνουν να γίνουν ηλεκτρικά. Φέτος έγινε μια γελοία απόπειρα να διδαχτεί κάτι από αυτά στην Γ¢ λυκείου, αλλά σε επίπεδο Β¢. Δράμα.

Σε πείσμα της παγκόσμιας πρακτικής στέλνουμε τους μαθητές και τις μαθήτριες στα ΑΕΙ  με γνώσεις ενός πολύ περιορισμένου εύρους της Φυσικής που είναι τελείως έξω από τα δεδομένα του σύγχρονου και πολύπλοκου τεχνολογικού κόσμου στον οποίο ήδη ζουν. Και φυσικά χωρίς καμιά από τις ήπιες δεξιότητες που απαιτούνται ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν χωρίς τη βοήθεια του ειδικού σε κάθε τους βήμα. Αγνοούν σχεδόν τα πάντα για το αυτοκίνητό, για τον ηλεκτρικό πίνακα και τις πρίζες του σπιτιού τους, τον κλιματισμό ή την κάθε ηλεκτρομηχανή που χειρίζονται.

Και τι κάνουμε 6 χρόνια διδάσκοντας διπλά τη φυσική σε σχολεία και φροντιστήρια; Τους μαθαίνουμε να λύνουν πολύπλοκες και στρυφνές ασκήσεις που αναφέρονται σε φανταστικά μηχανικά συστήματα με χρήση πολλών εξισώσεων και πολλών μεταβλητών. Οι ασκήσεις φυσικής που διδάσκουμε, ειδικά της Γ λυκείου, δεν υπάρχουν σε καμιά διεθνή βιβλιογραφία ούτε καν σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Διότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο εδώ στην παράξενη Ελλάδα για να ξεχωρίζουμε ποιοι θα μπουν στην Ιατρική και στο Πολυτεχνείο. Και τα παιδιά που καταφέρνουν και γράφουν στη Φυσική των Πανελλαδικών πάνω από 17 είναι πραγματικά  ήρωες. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτά περίπου μετά από 4-6 χρόνια θα τελειώσουν τις σπουδές τους με πολύ καλό βαθμό και θα μεγαλουργήσουν συνήθως στο εξωτερικό. Και μπράβο τους. Αλλά ένα μεγάλο μπράβο αξίζουν και οι δάσκαλοι που τα εκπαιδεύουν τόσο στο σχολείο όσο και στο φροντιστήριο. Κυρίως στο δεύτερο. Όποιος μιλάει για «παπαγαλία» στη Φυσική είναι απλά άσχετος με το αντικείμενο.    

Θα άξιζε τον κόπο ένα πείραμα που θα έλεγε πολλά για το στρεβλό του πράγματος. Μαζί με τους χιλιάδες υποψήφιους μαθητές να διαγωνίζονται  και κάποιοι καθηγητές του ίδιου αντικειμένου, στα ίδια θέματα για τον ίδιο χρόνο, τυχαία επιλεγμένοι από όλο το σώμα των εκπαιδευτικών του σχολείου. Έτσι για να έχουμε ένα μέτρο του πράγματος. Δεν γνωρίζω ακόμα αν γεννήθηκε πολιτικός που θα τολμούσε να προτείνει κάτι τέτοιο.   

Η διδασκαλία της Φυσικής στην Ελλάδα  αποτυγχάνει γιατί στοχεύει σε λάθος στόχους με τους οποίους δεν ασχολείται κανένας και πουθενά στον κόσμο. Και γι αυτό αποτυγχάνουμε και στους διαγωνισμούς PISA. Διότι είμαστε μια χώρα αλλού. Διδάσκουμε ένα μικρό φάσμα της Φυσικής σε τελείως θεωρητικό ή εξωπραγματικό επίπεδο, χωρίς καμιά αναφορά στην πραγματικότητα, αλλά σε παράλογο βάθος με περισσή  πολυπλοκότητα που οι περισσότεροι έφηβοι αδυνατούν να συλλάβουν και να αναπαράγουν. Κάνουμε το φυσικώς αδύνατο, ανοίγουμε τρύπες στο νερό.