Κίμων Χατζημπίρος: Ατελέσφορη Οικολογία

 

Ex scientia 28  από το Books Journal

Κίμων Χατζημπίρος

Ατελέσφορη Οικολογία

Η επιστήμη της Οικολογίας, με τους κλάδους Δυναμική Πληθυσμών και Ανάλυση Οικοσυστημάτων, ερμηνεύει εύστοχα την λειτουργία της φύσης, όπως εκδηλώνεται στα επίπεδα πληθυσμών, βιοκοινοτήτων και τοπίου. Είναι σε θέση να κάνει αξιόπιστες προβλέψεις και να προτείνει θεραπείες για περιβαλλοντικά προβλήματα. Ο κλάδος όμως της Ανθρώπινης Οικολογίας, βασισμένος στον ανθρώπινο πληθυσμό και στα οικοσυστήματα, δεν προχωρά διεπιστημονικά για να προσεγγίσει τις βιολογικές, δημογραφικές, περιβαλλοντικές και τεχνολογικές διαστάσεις των κοινωνικών συστημάτων. Κάνει προτάσεις για αειφορία, ποιότητα ζωής και περιβαλλοντική ευθύνη, βλέποντας τον άνθρωπο σαν ζωικό οργανισμό σε τεχνητό οικοσύστημα. Ασκεί κριτική στην ανάπτυξη και εξετάζει πολύπλοκα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά φαινόμενα, καλλιεργώντας ψευδαισθήσεις πως προβλέπει το ανθρώπινο μέλλον.

Ζοφερές προβλέψεις…    

Κεντρική ιδέα της Ανθρώπινης Οικολογίας είναι η εξάντληση των φυσικών πόρων. Η έλλειψή τους υποτίθεται πως δείχνει την ασταθή φύση της τρέχουσας ανθρώπινης κατάστασης. Η διαχρονική φέρουσα ικανότητα της Γης εξαρτάται από την διαθεσιμότητα των πόρων και τον αριθμό των ανθρώπων που τους χρησιμοποιούν. Ο Odum προβάλλει την έννοια “populution”, από το population+pollution (πληθυσμός+ρύπανση), που αυξάνεται ταχύτερα από τους  πόρους, οδηγώντας την Ανθρωπότητα σε αδιέξοδο. Οι εντάσεις γνώσης, ισχύος ή παραγωγικότητας προκαλούν θετικές αναδράσεις που εντατικοποιούν την οικονομική δραστηριότητα. Μόνο αν οι αναδράσεις γίνονταν αρνητικές, θα ελεγχόταν οικολογικά η υποβάθμιση ποιότητας ζωής και περιβάλλοντος.

Η Ανθρώπινη γεννά την Πολιτική Οικολογία, που γίνεται ιδεολογία μεγάλου μέρους του οικολογικού κινήματος και των πράσινων κομμάτων. Ο οικολογικός λόγος, απομακρυνόμενος από επιστημονικές βάσεις, φτιάχνει  ιδεολογικές προεκτάσεις, όπως «το μικρό είναι όμορφο», κατά Schumacher. Ο Σαμουέλ αντιστρατεύεται την ανάπτυξη, ζητώντας κατάργηση των εντάσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ο Ramade  βλέπει θεμελιώδη αντίθεση μεταξύ διατήρησης φυσικού περιβάλλοντος και μοντέρνου βιομηχανικού πολιτισμού. Κατά την Πολιτική Οικολογία, οι βιομηχανικές κοινωνίες παράγουν αντιφάσεις σε ζητήματα πληθυσμού, ενέργειας, πρώτων υλών, νερού, τροφίμων, ρύπανσης, οι οποίες σύντομα θα τις οδηγήσουν σε κατάρρευση. Είναι δυνατή μια συνεχής οικονομική μεγέθυνση, εφόσον οι φυσικοί πόροι είναι περιορισμένοι; Χαρακτηριστικά το 1978, ο Gorz προβλέπει ότι σε 30 χρόνια δεν θα χρησιμοποιείται πια αλουμίνιο. “Η μάχη για την διατροφή της ανθρωπότητας τελείωσε, ο κόσμος θα αντιμετωπίσει λιμούς, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν από την πείνα” είναι η πολυδιαβασμένη εκτίμηση του Ehrlich. Γενικότερα, την δεκαετία του ’70, εμφανίζεται καταιγισμός δυσοίωνων προβλέψεων, που συγκλίνουν στην άποψη του Taylor πως στις αρχές του 21^ου αιώνα η κατάσταση στον πλανήτη θα είναι αβίωτη, λόγω περιβαλλοντικού κατακλυσμού. Τα όρια στη μεγέθυνση της ανθρώπινης δραστηριότητας υπολογίζονται το 1972, με μαθηματικά μοντέλα για τον παγκόσμιο πληθυσμό, τους φυσικούς πόρους και την ρύπανση, στην κλασσική μελέτη της Λέσχης της Ρώμης. Ως αντίδοτο προτείνεται η μηδενική ανάπτυξη. Αργότερα, αναλύσεις από την ομάδα του Brown εξειδικεύουν ανάλογες προσεγγίσεις σε πλήθος τομέων.

Η αυτοτροφοδοτούμενη καταστροφολογία, βασισμένη στην βαρύτητα και στην επιτακτικότητα των περιβαλλοντικών ζητημάτων, διαμορφώνει προβλέψεις που δημοσιεύονται σε πολλά επιστημονικά βιβλία και υποστηρίζονται από εξέχοντες εκπροσώπους της Ανθρώπινης Οικολογίας. Μια χαρακτηριστική κουλτούρα πολλών οικολογικών ομάδων κλονίζει την εμπιστοσύνη προς την επιστημονική πρόοδο και προς τις τεχνικές λύσεις των προβλημάτων. Υποβόσκει η αντίθεση προς τον βιομηχανικό πολιτισμό, τον ορθολογισμό και τον μοντέρνο Δυτικό τρόπο σκέψης.

Το ζήτημα της εξάντλησης των πόρων συνιστά μοντέρνα εκδοχή του κλασσικού Μαλθουσιανισμού. Το 1798, ξεκίνησε μια παράδοση κατακλυσμιαίου περιβαλλοντισμού, με τον Thomas Robert Malthus. Επιχειρηματολόγησε ότι, εφόσον ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξάνεται γεωμετρικά και η παραγωγή τροφής αριθμητικά, ο λιμός είναι αναπόφευκτος στη Μεγάλη Βρετανία. Σχεδόν όλοι θεώρησαν ότι είχε δίκιο αλλά, τελικά, έπεσε έξω. Η εκτίμησή του θεωρείται μια από τις πιο ανεπιτυχείς επιστημονικές προβλέψεις που έγιναν ποτέ.

…αντιθέσεις…

 

Η ιδέα ότι οικολογικοί νόμοι καθορίζουν την συμπεριφορά πολύπλοκων κοινωνικών συστημάτων αποδεικνύεται λανθασμένη. Οι δυσοίωνες προβλέψεις της δεκαετίας του ’70 διαψεύδονται, το μέλλον δεν προσδιορίζεται από την εξάντληση των πόρων. Η Ανθρώπινη Οικολογία περιέχει μεθοδολογικές αδυναμίες, επειδή η έλλειψη συστημικής προσέγγισης δεν επιτρέπει αξιόπιστες προγνώσεις.

Ο Εντσενσμπέργκερ θεωρεί την Ανθρώπινη Οικολογία μπερδεμένο κλάδο, που εφαρμόζει μεθόδους θετικών και κοινωνικών επιστημών και τείνει να απορροφά άλλους κλάδους, χωρίς να διασαφηνίζει θεωρητικά τις προεκτάσεις που προκύπτουν.

Πάντως, τρομοκρατημένοι από την έλευση μιας περιβαλλοντικής συντέλειας, θεωρητικοί όπως ο Rifkin καταφεύγουν σε κάποιας μορφής επιστροφή στο παρελθόν και στις ηθικές αξίες. Απορρίπτουν την χρησιμοθηρική και εργαλειακή στάση προς την φύση, την υλιστική και μηχανιστική θεώρηση του κόσμου, μέχρι και την εμπιστοσύνη στην ισχύ του λόγου. Θεωρούν ότι ρόλος της επιστήμης είναι να ξαναανακαλύπτει και να επανεπιβεβαιώνει μια διαχρονική ενόραση του ανθρώπινου όντος, ριζωμένη στις πνευματικές και πολιτιστικές παραδόσεις. Προτείνουν αναβίωση της μεταφυσικής πνευματικής σκέψης, με αξίες σύμφωνες με την αρχή ότι το καθετί είναι συνδεδεμένο με τα πάντα, ότι υπάρχει μόνο ένα εξελισσόμενο διασυνδεδεμένο οργανικό όλον που διαφέρει από το σύνολο των διακριτών μερών του και δεν φτιάχνεται αν αυτά αθροισθούν μηχανιστικά.

Η ισχυρή ρομαντική τάση του οικολογικού κινήματος πριμοδοτεί μεταφυσικές προσεγγίσεις. Κλίνει προς την νοσταλγία της Αρκαδίας, μυθικού ειδυλλιακού κόσμου όπου άνθρωπος και φύση ζούσαν σε πλήρη αρμονία. Η ιδέα μιας φύσης οργανωμένης από μια κρυμμένη δύναμη ελκύει όσους νοιώθουν άβολα με τον σκεπτικισμό της σύγχρονης επιστήμης και τρομάζουν με την απουσία σχεδιασμού σε ένα δαρβινικό μηχανιστικό Σύμπαν. Προσδοκούν π.χ. ότι το δάσος είναι κάτι βαθύτερο από ένα αυτορρυθμιζόμενο μηχανισμό, από ένα σύστημα με αλληλεπιδρώντα μέρη που μπορούν να αναλυθούν, να μελετηθούν χωριστά, να αντικατασταθούν με άλλα και να αποδώσουν όφελος μέσω ολοκληρωμένης διαχείρισης. Αρνούνται την ολοκληρωμένη συστημική θεώρηση και παραπέμπουν την ύπαρξη της τάξης και αρμονίας του δάσους σε μια βαθύτερη ενότητα των πραγμάτων, ένα είδος ψυχής. Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση της Γαίας, σύμφωνα με την οποία ο πλανήτης συμπεριφέρεται σαν ζωντανός υπεροργανισμός. Υποτίθεται ότι η βαθύτερη λειτουργικότητά του, που έχει διατηρήσει ένα φυσικό περιβάλλον κατάλληλο για την ζωή, στρέφεται σήμερα εναντίον της Ανθρωπότητας, εξ αιτίας των ανθρώπινων καταχρήσεων. Με την προσέγγιση αυτή, ο Lovelock συμπεραίνει πως ο κόσμος έχει περάσει ήδη το σημείο χωρίς επιστροφή και ο πολιτισμός είναι απίθανο να επιζήσει.

Ο Johnston εξηγεί ότι ο Ρομαντισμός απομακρύνει τον άνθρωπο από μια υπεύθυνη ευθυγράμμιση με την λογική τάξη των πραγμάτων και ωθεί στην κατασκευή μιας δικής του νέας τάξης. Σημαντική δεν θεωρείται τόσο η παγκόσμια ορθολογική αλήθεια όσο η φαντασιακή ενδοσκόπηση, η αίσθηση μιας ονειρικής οντότητας και ολότητας. Ενώ η πράξη αποδεικνύει πως η προσήλωση στην πραγματικότητα επιτυγχάνει αποκρυπτογράφηση των γεγονότων, κατανόηση των εξελίξεων και ασφαλή θεμελίωση θετικών προοπτικών, ο ονειρικός οικολογικός ακτιβισμός ρέπει μονίμως προς αρνητισμό. Η ρεαλιστική αισιοδοξία δεν εξεγείρει, την ενστερνίζεται μόνο ένας μεσαίος μετριοπαθής χώρος. Κατά τον Easterbrook, η σύμπλευση περιβαλλοντικών ακτιβιστών και ανησυχούντων δημοσιογράφων εκπέμπει αδιάκοπη απογοήτευση, επειδή καμιά ανθρωπογενής καταστροφή δεν σάρωσε ακόμη τον Δυτικό μας πολιτισμό. Πάντως, ρομαντικές απόψεις εναντίον εργοστασίων και υλισμού δεν οδηγούν πουθενά, αφού όλοι σχεδόν χρειάζονται τα εργοστάσια και στην πράξη πολλοί συμφωνούν με τον υλισμό.

Ο θετικισμός, σύμφωνα με τον Kolakowski, στηρίζει την διάδοση της επιστημονικής θεώρησης ως αποτελεσματικό αντίδοτο στις υπερβολές των ιδεολογιών. Χαρακτηριστικά, στο κείμενο του 1992 “Heidelberg Appeal”, 4000 επιστήμονες από 106 χώρες, ανάμεσά τους 72  βραβεία Νόμπελ, εκφράζουν ανησυχία για την ανάδυση μιας ανορθολογικής ιδεολογίας που αντιτίθεται στην πρόοδο και εμποδίζει την βιομηχανική ανάπτυξη. Υποστηρίζουν ότι η βλάβη στο περιβάλλον που προκαλεί η επιστήμη μπορεί να θεραπευθεί με περισσότερη και όχι με λιγότερη επιστήμη και τεχνολογία και ότι μόνον έτσι θα ξεπερασθούν ο υπερπληθυσμός, η πείνα και οι ασθένειες. Το κείμενο όμως ξεσήκωσε ζωηρές αντιδράσεις, κατηγορήθηκε ότι υποστηρίζεται από την καπνοβιομηχανία και στην συνέχεια  αποσιωπήθηκε. Αποτέλεσμα ήταν να αποφευχθεί κάθε συζήτηση με ουσιαστικά επιχειρήματα γύρω από τις θέσεις του.

…και πραγματικότητα

Μετά τον Μεσαίωνα, ο Δυτικός Πολιτισμός κινείται σε μια τροχιά προόδου, ακολουθώντας θετική πορεία με διακυμάνσεις, αιχμές είναι η ανάδειξη του ατόμου και η καινοτομία που δημιουργεί λύσεις αμοιβαίου οφέλους σε πραγματικά προβλήματα. Η σύγχρονη επιστημονική πρακτική προχωρεί χρησιμοθηρικά, έτσι πραγματοποιήθηκε η συσσώρευση των γνώσεων και η ανάπτυξη της Ανθρωπότητας. Σταδιακά, μια φυσική αρμονία υποκαθίσταται εν μέρει από τεχνητή σταθερότητα που παράγει η πρόοδος. Μια εκσυγχρονισμένη Ανθρώπινη Οικολογία οφείλει να βασισθεί στο κριτήριο της πραγματικότητας, να λάβει υπόψη τόσο το τί συνέβη τα τελευταία 50 χρόνια, όσο και τις επιλογές των ανθρώπων για τον σύγχρονο ή όχι τρόπο που επιθυμούν να ζήσουν.

  

Οι προβλέψεις περί κατάρρευσης διαψεύσθηκαν διότι είχαν αγνοήσει την πολυπλοκότητα των συστημάτων, τις δυνατότητες της τεχνολογίας και τις κοινωνικές προσαρμογές που εκδηλώθηκαν ως αναμενόμενη αρνητική ανάδραση εξ αιτίας των μαλθουσιανών ανησυχιών. Ο Παντής υποστηρίζει ότι η γραμμική σύνδεση μεταξύ ανάπτυξης και περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από κατανάλωση πόρων και ρύπανση δεν μονιμοποιήθηκε, καθόσον η κοινωνία δεν στάθηκε σαν ακινητοποιημένος θεατής αλλά  παίζει ενεργό ρόλο. Ο Στάμου εξηγεί ότι η φέρουσα ικανότητα προσδιορίζεται κοινωνικά και ότι σε μεγάλο βαθμό, αλλά όχι αποκλειστικά, συναρτάται με τον βαθμό ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.

Οι προβλέψεις για την κατάσταση του περιβάλλοντος, την αφθονία των πόρων και την δυνατότητα αειφορίας υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη το δυναμικό της τεχνολογίας. Σήμερα, ο παλιός τεχνολογικός οπτιμισμός ότι όλα γίνονται αν διατίθεται αρκετή ενέργεια και τεχνολογία μπορεί να υπολογίζει στις υπαρκτές δυνατότητες αποσύνδεσης της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από την οικονομική μεγέθυνση. Επιπλέον, γεννιούνται νέες δυνατότητες μη υλικής ανάπτυξης, με ελαχιστοποιημένη επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Η σύγχρονη τεχνολογία διαθέτει όλο και περισσότερα φιλοπεριβαλλοντικά εργαλεία, όπως βιολογικοί καθαρισμοί, τριοδικοί καταλύτες, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κ.λπ. και εμφανίζει επιτυχίες σε ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων, εξοικονόμηση πόρων, μείωση ενεργειακής σπατάλης, γενετικές βελτιώσεις στην αγροτική παραγωγή, καθαρότερη παραγωγή προϊόντων, πρόληψη ή αντιμετώπιση περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι περιβαλλοντικοί κανονισμοί των τελευταίων δεκαετιών έφεραν εντυπωσιακές μειώσεις της αέριας, υδατικής και τοξικής ρύπανσης. Με εξαίρεση τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και την ελάττωση της βιοποικιλότητας, οι βασικές περιβαλλοντικές τάσεις είναι σήμερα θετικές. Παραδείγματα, η αντιμετώπιση της τρύπας του όζοντος, η οικολογική αναβάθμιση θαλασσών όπως ο Σαρωνικός, η μείωση ατμοσφαιρικής ρύπανσης όπως το νέφος της Αθήνας. Η όξινη βροχή, που αποτέλεσε αιχμή περιβαλλοντικής ανησυχίας στις αρχές της δεκαετίας του ’80, έχει σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπισθεί. Η αύξηση καρκίνων μη οφειλόμενων στο κάπνισμα σε ηλικίες κάτω των 50 ετών, την οποία επικαλούνται οι ακτιβιστές, συνδέεται περισσότερο με παχυσαρκία, καθιστική ζωή, στέρηση ύπνου, κατανάλωση αλκοόλ και ζάχαρης, παρά με παρουσία καρκινογόνων χημικών, σε νερό, τροφές και συσκευασίες. Τα ποσοστά θανάτων από πείνα ή ανεπαρκή διατροφή είναι σήμερα μικρότερα από οποιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο, αφού η ανθρωπότητα επωφελείται από μια πρωτοφανή αύξηση της παραγωγής τροφίμων που υπερκάλυψε τη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού. Στο μέλλον η τεχνολογία αναμένεται να δημιουργήσει προοπτικές οικονομικών δραστηριοτήτων με περιβαλλοντική επιβάρυνση που σταδιακά θα τείνει στο μηδέν.

 

Στον χώρο των κοινωνικών επιστημών, μεγάλες ποσότητες δεδομένων δίνουν δυνατότητες μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς με ποσοτικό και αντικειμενικό τρόπο. Ο Barabasi πιθανολογεί πως η επιστήμη των δικτύων θα δώσει τα μέσα για προσομοίωση της συμπεριφοράς συστημάτων ανθρώπινων κοινωνιών, με σκοπό την πρόληψη ή την άμβλυνση κρίσεων. Ο Asimov είχε φαντασθεί τέτοιες δραστηριότητες, με την επινόηση της μυθικής επιστήμης της Ψυχοϊστορίας του Hari Seldon.

Συστημικότητα

Η ανάλυση συστημάτων είναι αναγκαία για τη μελέτη πολύπλοκων κοινωνικών φαινομένων. Με την Γενική Θεωρία Συστημάτων, ο Bertalanffy αναζητά γενικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς τους. Ο Wiener ορίζει την Kυβερνητική ως επιστήμη του ελέγχου και της επικοινωνίας στα ζώα και στις μηχανές. Ο Levins τονίζει την αναγκαιότητα μιας ειδικής μεθοδολογίας συστημικής προσέγγισης.

Ένα σύστημα εκδηλώνει ορμή αύξησης ή εξαναγκάζεται σε περιορισμό από διάφορους παράγοντες.  Ισορροπεί, αν παραμένει στην ίδια κατάσταση σε διαδοχικές χρονικές στιγμές και έχει ευστάθεια, αν τείνει να επιστρέψει στην ισορροπία μετά από διατάραξη. Όταν το σύστημα είναι ικανό να απορροφά μεγάλες διαταράξεις έχει ανθεκτικότητα (resilience),  κατά τον Cancela da Fonseca,. Ο Thom  ορίζει ως καταστροφή την απότομη ανατροπή της ισορροπίας. Κατά κανόνα, η πορεία προς την ισορροπία είναι αργή, ενώ προς την καταστροφή ταχεία.

Ένα σύστημα οδηγείται σε ισορροπία όταν μια διατάραξη από έξω προκαλεί αρνητική ανάδραση (negative feed-back), οπότε εξυπηρετεί τον έλεγχό του. Αντίθετα, με θετική ανάδραση, το σύστημα οδηγείται σε εκρηκτική μεταβολή, εκτός ελέγχου. Οι αναδράσεις προκαλούν πολλαπλές μεταβολές σε ένα δίκτυο και μικρές μεταβολές μπορεί να έχουν μεγάλες συνέπειες, οπότε η συμπεριφορά πολύπλοκων συστημάτων γίνεται απρόβλεπτη έως χαοτική.

Ο Rossis επισημαίνει τα διαφορετικά επίπεδα περιγραφής του κόσμου, ήτοι φυσικό, βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικό, υπογραμμίζοντας ότι για όλα τα φαινόμενα κάθε επιπέδου, π.χ. του βιολογικού, ισχύουν αλλά δεν αρκούν οι κανόνες του από κάτω επιπέδου, ήτοι του φυσικού, διότι η κατανόηση φαινομένων του βιολογικού επιπέδου απαιτεί επιπλέον έννοιες. Προφανώς, το ίδιο συμβαίνει για όλα τα επίπεδα, άρα και για το κοινωνικό. Οι απόπειρες εξέτασης κοινωνικοοικονομικών συστημάτων υποπίπτουν συχνά στην παγίδα του βιολογισμού (τάση ερμηνείας με χρήση βιολογικών εννοιών).  Παρατηρούνται όμως και επιπλέον πλάνες, κατά τον Hadjibiros (2012):

·       Ολισμός (Π1), με υποτίμηση της συστημικής φύσης των φαινομένων που οδηγεί στην άτοπη παραδοχή πως μια ολοκληρωμένη οντότητα είναι ένα φανταστικό όλον.

·       Παράβλεψη (Π2) θεμελιωδών φαινομένων, όπως ισορροπία, ευστάθεια, ανθεκτικότητα, καταστροφή.

·       Αγνόηση (Π3) χρονικής κλίμακας και ταλαντώσεων, με αβάσιμη προβολή στο μέλλον των τρεχουσών τάσεων.

·       Απολυτοποίηση (Π4) μιας τρέχουσας φέρουσας ικανότητας, αν και οι περιοριστικοί παράγοντες μεταβάλλονται.

·       Έκπτωση (Π5) της κριτικής σκέψης σε πρακτική ιδεολογία (κατά Althusser), όταν δογματικοί ακτιβισμοί αναγγέλλουν κοινωνικές εξελίξεις, παραβλέποντας την παρεμβολή της ανθρώπινης νόησης.

Ολιστικές προσεγγίσεις, αδιέξοδες φέρουσες ικανότητες, προβλέψεις κατάρρευσης του πολιτισμού κ.λπ. αναγγέλλονται με ευκολία. Ωστόσο, αν η φέρουσα ικανότητα επηρεάζεται από δομικές αλλαγές, προπάντων τεχνολογικές, υπάρχει πλάνη Π4. Χαρακτηριστική περίπτωση η επάρκεια αλουμινίου, όπου η ανακύκλωση ανατρέπει την μαλθουσιανή πρόβλεψη. Όταν η Ανθρώπινη Οικολογία διολισθαίνει από την κριτική σκέψη, αναλαμβάνοντας ρόλο πρακτικής ιδεολογίας ή όταν παραβλέπει την συστημική φύση των φαινομένων, προκύπτουν πλάνες Π5 ή Π2. Όταν η πολυμορφία της δομής και λειτουργίας πολύπλοκων περιβαλλοντικών ή κοινωνικών συστημάτων ερμηνεύεται σαν μια υπερβατική ολιστική οντότητα, προκύπτει πλάνη Π1. Επιπόλαιες ερμηνείες που οδηγούν σε άτοπα συμπεράσματα με βάση βραχυπρόθεσμα δεδομένα, αγνοώντας περιοδικότητες ή μακροπρόθεσμες τάσεις, υποπίπτουν σε πλάνη Π3.  

Επίλογος

Οι δυσοίωνες προβλέψεις που παρήγαγε ο κατακλυσμιαίος περιβαλλοντισμός διαψεύσθηκαν μεν, αλλά εν μέρει χρησίμευσαν στην λήψη μέτρων για μια ανάπτυξη περισσότερο   αειφόρο. Παράλληλα όμως, οι επαναλαμβανόμενοι αβάσιμοι συναγερμοί πιθανώς ενίσχυσαν έναν αντιπεριβαλλοντικό σκεπτικισμό. Ακόμα και η περιβαλλοντική εκπαίδευση, μάλλον τροφοδοτεί τάσεις προς κάποια ατελέσφορη βιωματική σχέση με την φύση, παρά εδραιώνει την αναγκαία εμπιστοσύνη προς υπαρκτές τεχνολογικές λύσεις.

Τα περισσότερα προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος έχουν φέρει σημαντικά αποτελέσματα και καταγράφονται ως επιτυχίες. Ωστόσο, παραμένουν σε εκκρεμότητα πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα, π.χ. η ρύπανση των θαλασσών από πλαστικά. Απαιτείται ακόμα σοβαρή προσπάθεια για την εξυγίανση και διατήρηση του περιβάλλοντος του πλανήτη. Κατά  τα 30 τελευταία έτη, η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή έχει εξελιχθεί στο πιο ανησυχητικό περιβαλλοντικό πρόβλημα, το οποίο όμως δεν σχετίζεται με τις ζοφερές προβλέψεις περί εξάντλησης των πόρων. Η παγκόσμια θέρμανση δεν είναι μαλθουσιανό ζήτημα. Δεν βασίζεται στην Ανθρώπινη Οικολογία, αλλά σε ανάλυση ενός φυσικού συστήματος με αξιόπιστα εργαλεία φυσικών επιστημών. Ωστόσο, οι προγνώσεις των κλιματικών μοντέλων χρειάζεται να εμπλουτισθούν με διεπιστημονικές προσεγγίσεις, ώστε να αντιμετωπισθούν οι πολλές κοινωνικοοικονομικές αβεβαιότητες και να εφαρμοσθούν αποτελεσματικές πολιτικές. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η λύση είναι η απανθρακοποίηση, προπάντων με παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές και παράλληλη αποθήκευση ενέργειας. Υπάρχει τεχνολογική δυνατότητα να καλύψουν μελλοντικά οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το 100% της παραγωγής ηλεκτρισμού.

Η Οικολογία είναι επιστήμη που έχει πολλά να προσφέρει στην εξασφάλιση του φυσικού πλούτου, της ποιότητας ζωής και του μέλλοντος της Ανθρωπότητας. Ωστόσο, η Ανθρώπινη Οικολογία οικοδόμησε μια αυταπάτη επερχόμενου κατακλυσμού. Αγνοώντας την αναγκαία διεπιστημονικότητα, τις τεχνολογικές δυνατότητες και την κοινωνική δυναμική, καλλιέργησε αδιέξοδες ρομαντικές κατευθύνσεις. Μπορούν να εντοπισθούν πρόδηλες αναλογίες με την μεγάλη αυταπάτη του σοσιαλισμού. Και στις δύο περιπτώσεις, αφηγήματα με μετέωρη επιστημονική βάση κυριάρχησαν επί πολλές δεκαετίες του 20^ου αιώνα, δεν άντεξαν όμως την δοκιμασία της πραγματικότητας.

 

Βιβλιογραφία

·       Εντσενσμπέργκερ, Χ.Μ. 1975. Κριτική της πολιτικής οικολογίας, στο: Περιβάλλον και ποιότητα ζωής, Επίκουρος

·       Παντής, Ι. 2001. Η καταστροφολογία του οικολογικού κινήματος δεν επαληθεύτηκε. Δαίμων της Οικολογίας, 1

·       Σαμουέλ, Π. 1973. Οικολογία, Βέργος

·       Στάμου, Γ. 2002. Από τον Lomborg στον Μαρξ, Δαίμων της Οικολογίας, 14

·       Χατζημπίρος, Κ. 2009. Πράσινη Ανάπτυξη, στο Ξενάκης (επιμ.): Κατευθύνσεις Προοδευτικής Διακυβέρνησης, Παπαζήσης

• Althusser, L. 1976. Preface to: D. Lecourt: Lyssenko, Maspero
• Anonymous, 1997. Plenty of Gloom, The Economist

·       Asimov, I. 1951. Foundation, Doubleday

·       Barabasi, L. 2012. Une théorie de la complexité s’appuiera sur la science des réseaux. Recherche, 464

·       Bertalanffy, L.V. 1973. «General System Theory», Penguin

·       Brown L. (editor). 1988-1998 (11 vol.). State of the World, Worldwatch Institute

·       Cancela da Fonseca, J.P. 1977. Quelques remarques à propos de la résilience et de la stabilité dans les ecosystèmes. Revue des Questions Scientifiques, 148

• Ehrlich, P. R. 1968. The Population Bomb, Ballantine Books
• Easterbrook, G. Democracy, a Journal of Ideas
• Gorz, A. 1978. Écologie et politique, Seuil

·       Hadjibiros, K. 2005. Impulsion, Contrainte et Cycles des Systèmes Cosmiques. Diotima, 33

• Hadjibiros, K. 2012. Systems Ecology and Environmental Policy. Proc. Int. Conf. “Ecology, Interdisciplinary Science and Practice”, Sofia
• Hadjibiros, K. 2014. Ecology and Applied Environmental Science, Taylor and Francis
• Johnston, I. 1994. Introduction to the Romantic Era in English Poetry, Saylor.org

·       Kolakowski, L. 1972. Positivist philosophy, Pelican Books

·       Levins, R. 1968. Evolution in changing environments, Princeton University Press

• Lovelock, J. 1992. Gaia: the practical guide to planetary science, Gaia Books

·       Malthus, T.R. 1798. An essay on the Principle of Population (reprinted in Everyman’s Library, 1914)

·       Meadows, D., J. Randers and W. Behrens 1972. The Limits to Growth. Report of the Club of Rome, Universe Books

• Nordhaus, T. and M. Shellenberger 2007. Break Through: From the Death of Environmentalism to the Politics of Possibility, Houghton Mifflin

·       Odum, E. 1971. Fundamentals of Ecology, Saunders

• Ramade, F., 1974. Éléments d’ Écologie Appliquée, McGraw-Hill

·       Rifkin, J. 1998. The Biotech Century, Tarcher/Putman

·       Rossis, G. 1979. Sur la définition de la biophysique. Revue des Questions Scientifiques, 150 (3)

·       Schumacher, E.F. 1977. Small is Beautiful, Harper et Row

·       Taylor, G.R. 1970. The doomsday book, Thames and Hudson

·       Thom, R. 1972. Stabilité structurelle et morphogénèse,  Benjamin

·       Wiener, N. 1948. Cybernetics, Wiley