Ντέρμπυ αντί ταξικής πάλης (1)

Του Γιώργου Ρούση (καθηγητής του Πάντειου)

Από την Ελευθεροτυπία

Ο χουλιγκανισμός γενικότερα, αλλά και οι βίαιες συγκρούσεις ανάμεσα σε αντιπάλους οπαδούς, ή η λογική της βίας για τη βία -και όχι βεβαίως η λογική βία στη βία της εξουσίας, ή του κεφαλαίου, - που είναι ένα ορθολογικό πολιτικό πρόσταγμα- αποτελούν εκδηλώσεις ήδη αποσαθρωμένων προσωπικοτήτων, όπως άλλωστε και η αντιθετική στάση της άκριτης κοινωνικής ενσωμάτωσης των νέων.

Μέσα λοιπόν από τη συμμετοχή στο ποδοσφαιρικό κυρίως θέαμα και τους μηχανισμούς ταύτισης που αυτό προκαλεί παίζεται το μεγάλο ψυχόδραμα μιας ταυτότητας δημευμένης, σαστισμένης, διαλυμένης στη σφαίρα της εργασίας και της καθημερινής ζωής.(2)

Αυτή είναι η βάση, πάνω στην οποία γίνεται κατορθωτό από τη μια να αναπτύσσεται μια γιγαντιαία επιχείρηση αποχαύνωσης, από μέρους της κυρίαρχης εξουσίας, μια προσπάθεια χειραγώγησης, που μπορεί να παραλληλιστεί με το θέαμα που προσφερόταν στις αρένες της Αρχαίας Ρώμης . Κατ' αναλογία του ρωμαϊκού Panem et circenes (Ψωμί και παιγνίδια του τσίρκου), οι σύγχρονοι κυρίαρχοι χρησιμοποιούν το ποδόσφαιρο για να εκτρέψουν το ενδιαφέρον των λαϊκών μαζών από τα πραγματικά προβλήματά τους.

Από την άλλη, το ποδόσφαιρο χρησιμοποιείται για να εγκλωβιστεί η όποια έκφραση της λαϊκής δυσαρέσκειας σε ένα ακίνδυνο και ελεγχόμενο από την εξουσία πεδίο. Από αυτή τη σκοπιά επιχειρείται να εκδηλωθεί με αντισταθμιστικό-εκτονωτικό τρόπο, η βίαιη μορφή της κοινωνικής σύγκρουσης, σε ένα άλλο χώρο από εκείνον στον οποίο η εμφάνισή της θα είχε ως συνέπεια να πληγεί το κράτος και γενικότερα η κυρίαρχη τάξη πραγμάτων, σε ένα άλλο πεδίο από εκείνο της παραγωγής και του τόπου δουλειάς, της συνδικαλιστικής ή πολιτικής δράσης, πεδία στα οποία κάθε εκμεταλλευτικό σύστημα είναι εκτεθειμένο να αντιμετωπίζει μια βία ορθολογικά νομιμοποιημένη από αυτήν την ορθολογική μορφή ταύτισης του ατόμου στην ομάδα του που είναι η ταξική συνείδηση.(3)

Ετσι, τα ποδοσφαιρικά γήπεδα ανά τον κόσμο λειτουργούν ως χώροι παράκαμψης αντιπερισπασμού και χειραγώγησης συμπεριφορών ταύτισης. Πρόκειται για μια μυστικοποιημένη απάντηση στις κοινωνικές αντιθέσεις και τα πραγματικά προβλήματα, για μια μετατόπιση πραγματικών συνειδητοποιήσεων.

Η εκτόνωση του γηπέδου αποτελεί ανέξοδη εκτόνωση σε λάθος πεδίο. Αποτελεί μια Νέμεση, η οποία όμως μέσω μηχανισμών ταύτισης λειτουργεί εκτονωτικά έξω από το πραγματικό. Παρ' όλα αυτά, εκδηλώνεται μια πραγματική συγκίνηση. Και αυτός ακριβώς ο μηχανισμός εξουδετέρωσης και εκτροπής κατ' αναλογία του αρχαίου ελληνικού δράματος μπορεί να λειτουργήσει σαν κάθαρση με την αριστοτελική έννοια του όρου.

Τελικά, όμως, πρόκειται για ένα συμβολισμό που αποτρέπει πιο απειλητικές εκρήξεις αγανάκτησης, τις οποίες θα προκαλούσε η κοινωνική κρίση.

Ετσι, το ποδόσφαιρο λειτουργεί σαν κυματοθραύστης πραγματικών συγκρούσεων και από αυτή τη σκοπιά, παίζει το ρόλο ενός υποπροϊόντος του πάθους για μια καλύτερη ζωή.

Αν όμως όπως δηλώνει ο Pascal Boniface είναι καλύτερα να διεξάγεται ένα παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου, παρά ένας παγκόσμιος πόλεμος(4), είναι μάλλον τραγικό για την κοινωνική πρόοδο η αντιπαλότητα του όποιου ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος να αντικαθιστά την ταξική πάλη.

Σημαίνουν όλα αυτά αποχή από το ποδόσφαιρο και απαξίωση του; Κάθε άλλο. Αντίθετα, όπως μας καλούσε να πράξουμε ο ιταλός κομμουνιστής ηγέτης Palmiro Togliatti, πρέπει να το αντιμετωπίζουμε ως προνομιούχο χώρο συνάντησης με τις λαϊκές μάζες και απελευθερωτικής επιρροής σε αυτές, με δεδομένα μάλιστα τα βαθύτατα ανθρώπινα στοιχεία που αυτό περιέχει και τα οποία τείνουν να εκλείψουν από την υπόλοιπη κοινωνική ζωή.

(1) Το άρθρο που ακολουθεί είναι μια σύνοψη της συμβολής μου στον συλλογικό τόμο με τίτλο «Οπαδική βία και άλλες πτυχές της βίας στον αθλητισμό» , «Θρησκευόμενοι κόκκινοι επιστήμονες», Εκδόσεις «Νόβολι», 2010

(2) Patrick Tort, «Etre marxiste augourd'hui», «Aubier» 1986, σελίδα 116.

(3) Στο ίδιο σελ.115.

(4) Pascal Boniface, «Ποδόσφαιρο και παγκοσμιοποίηση», εισαγωγή Σωτήρης Ντάλης, μετάφραση Γιάννης Ανδρουλιδάκης, εκδόσεις «Παπαζήση» 2008, σελ 72Α.